Nartaneside
03.Ekim.2017, 21:40
İster açık okyanusta olsun, ister kıyı sularda; bir deniz aracını denizde kullanmak hem tecrübe, hem de bilgi gerektirir. Günümüzde Entegre GPS sistemlerinin ve radarların geniş kullanımı her ne kadar bu işlemi kolaylaştırmış olsa da, iyi bir denizci kesinlikle bildikleri ile yetinmemeli ve sürekli kendini geliştirmeye çalışmalıdır. Yüzyıllardır denizciler emniyetli bir seyir için çeşitli metotlar kullanmışlardır. Bunların tümünü bilmek bir denizcinin her türlü koşulda, cihazlardan bazıları arıza yapsa bile, emniyetli bir şekilde en yakın limana gidebilmesi için gerekli olsa da, kıyı sularda yapılan amatör seyirler için GPS sistemi tek başına yeterli bir sistem olmaktadır.
Günümüze kadar kullanılan sistemlerden bazıları şunlardır:
Astronomik seyir: Yüzyıllarca boyunca açık denizde kullanılagelen tek seyir metodu. ****tant yardımı ile yıldızların açısını ve yüksekliklerini alarak, karmaşık tablolar kullanılarak yapılan seyir şekli. Kullanılan sistemin ve tabloların karışık olması, hata payının çok yüksek olması ve GPS gibi radyo-navigasyon ve uydu sistemlerinin yaygınlaşması ile günümüzde önemini yitirmiştir.
Dead Reckoning (DR) seyri: Eğer ilk başlangıç noktamız, rotamız ve süratimiz belli ise "yaklaşık" mevkimizi harita üzerine belirli aralıklarla plotlayarak yapılan seyir türüdür. Bu tür seyir için seyir haritaları, yönümüzü gösteren bir pusula ve süratimizi gösteren bir paraketeye ihtiyaç vardır. GPS'in yaygınlaşması ile çok fazla kullanılmayan, ama her denizcinin bilmesi gereken bir sistem.
Radyo navigasyon ve GPS sistemleri: Öncelikle askeri kullanım için dizayn edilmiş olan OMEGA, LORAN-C, GPS ve DGPS gibi sistemlerdir. Son yıllarda GPS sisteminin tamamen sivil kullanıma açılması, DGPS istasyonlarının yaygınlaşması ve sistemin sunduğu hassas mevki imkanı sayesinde günümüzde kullanılan tek seyir yöntemi olma yolundadır. Ve amatör denizcilerin genellikle kullandığı tek sistem de budur. DGPS kullanılan durumlarda mevkilerin hassasiyeti metreler ile ölçülmektedir.
Genel Tanımlar
Pusula (compass): Küçük deniz araçlarında genellikle manyetik pusula kullanılmaktadır ve "pusula"deyimi ile ifade edilen pusula çeşidi de budur. Manyetik pusula gerçek kuzeyi değil, manyetik kuzeyi gösterir. Ülkemizi çevreleyen sularda gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasında 5-10 derecelik bir fark bulunmaktadır. Bu fark bazı denizlerde 40 dereceye yaklaşmaktadır.
Cayro pusula (gyro compass): Sanayi devrimi ile birlikte gemilerin çelikten yapılması ile gemilerdeki pusulalar aşırı miktarda hata vermeye başlayınca geliştirilen cayro pusula, manyetik pusulanın aksine gerçek kuzeyi gösterir. Elektronik sistemleri bünyesinde bulunduran, büyük ve lüks yatlarda ve askeri gemilerin tamamında cayro pusula bulunur.
http://crmnedir.gen.tr/resim/ekvator.gifEkvator: Dünyayı kuzey ve güney olarak iki yarım küreye ayıran ve en büyük daireye ekvator denmektedir. Koordinat sistemlerindeki enlemler ekvatora göre ölçülür.
Greenwich Boylamı: İngiltere'deki Greenwich'ten geçen boylama Greenwich Boylamı denir. Koordinat sistemlerindeki boylamlar buraya kıyasla ölçülür.
Enlem: Ekvatorun kuzeyinde ve güneyinde, ekvatora paralel olarak uzanan dairelerin her birine enlam çizgisi denir.
Boylam: Kuzey ve güney kutuplarını birleştiren dik çizgilere boylam yada meridyen denir.
Koordinat sistemleri:
Dünya üzerindeki her hangi bir noktanın koordinatları o mevkiden geçen enlemin ekvatora olan uzaklığı (enlem) ve mevkiden geçen boylam çizgisinin Greenwich Boylamı'na olan uzaklığı ile ifade edilir. Birim olarak dereceler ve dakikalar kullanılır. Kuzey yarımküredeki mevkilerin enlemi için N (North), güney yarımküredekiler için S (South) kısaltması kullanılır. Aynı şekilde Greenwich'in doğusundaki mevkiler için E (East), batısındakiler için W (West) kısaltması kullanılır. Örneğin İstanbul'un yaklaşık mevkisi "41° 04'N, 028° 60'E"dir.
Dünya üzerinde 89 tane kuzey yarımkürede, 89 tane güney yarım kürede olmak üzere toplam 179 tane enlem çizgisi bulunmaktadır (ekvator ile birlikte). 1 derece enlemde 60 dakika bulunur. Dakikalar arası yaklaşık 1 deniz milidir. Yani 41° 04'N enlemi ile 41° 05'N enlemi arasında (boylamlar aynı kalmak şartıyla), yaklaşık 1 deniz mili mesafe vardır. Benzer şekilde 41°N enlemi ile 42°N enlemi arasında 60 deniz mili mesafe bulunmaktadır.
Boylamlar da, 179 tanesi doğu, 179 tane batı yarımkürede olmak üzere toplam 360 tanedir (Greenwich boylamı ve bunun diğer tarafında bulunan Uluslararası Tarih Boylamı ile birlikte). Boylamlar ifade edilirken derece kısmı, enlemlerle karışmasını engellemek maksadıyla, 3 basamaklı olarak yazılırlar. Yani 28° 60'E" yerine 028° 60'E yazılır. Ekvator hattı üzerinde boylamlar arasındaki mesafe standart iken, bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe kısalmaya başlar. Bu yüzden mesafe ölçümlerinde haritanın alt ve üst tarafında bulunan boylam ölçeği yerine sağ ve sol tarafında bulunan enlem ölçeği kullanılmalıdır (detaylı bilgi için bkz: Bölüm 2: Deniz Haritaları ).
Kerterizler:
http://crmnedir.gen.tr/resim/kerteriz.gifPruva Hattı: Geminin baş-kıç ekseninden geçen hatta geminin pruva hattı denir. Bu hattın hakiki kuzeye olan ve saat yönünde 000°'den 360°'ye kadar ölçülen açısal uzaklığına ise geminin pruvası denir. Örneğin doğuya doğru giden bir geminin pruvası 090°, güneye giden bir geminin pruvası ise 270° olacaktır.
Dünya üzerindeki iki noktanın birbirine olan açısına kerteriz denir. Kerteriz hakiki kuzey temel alınarak yada geminin pruva hattı temel alınarak ölçülebilir ve buna göre isimlendirilir (gerçek kerteriz / nisbi kerteriz). Örneğin sağdaki resimde 120°T rotasına giden merkezdeki gemiyi esas aldığımızda; sol taraftaki geminin gerçek kerterizi (yaklaşık) 270°T, nisbi kerterizi ise sancak 120°'dir.
Elektronik Sistemler:
Radar: Radarlar göndermiş oldukları radyo dalgalarının geri yansıması prensibi ile çalışırlar. Günümüzde gece seyirleri için ve görüş şartlarının kötüleştiği her durum için vazgeçilmez bir seyir yardımcısı olan radar, II.Dünya Savaşı'nın sonuna doğru icat edilmiştir. Radar sistemleri, güç gereksinimleri ve maliyetlerinden dolayı küçük özel teknelerde pek tercih edilmeseler de, günümüz ticari gemilerinin tamamına yakını radar sistemleri ile donatılmıştır.
GPS: Dünyanın etrafında dolanan 24-32 arası uydudan, yer kontrol sistemlerinden ve alıcılardan oluşan bu komplike sistem sayesinde, son derece taşınabilir boyutlardaki cihazlar ile bulunduğumuz mevkinin enlem ve boylamını anlık olarak görebiliyoruz. GPS alıcıları; anlık olarak hızınızı, rotanızı ve yüksekliğinizi de hesaplayarak size bildiriyorlar. Güncel elektronik haritalarla kullanıldığında; iyi bir GPS alıcısı tek başına amatör denizcilerin her türlü seyir ihtiyaçlarını karşılayacak seviyededir.
Günümüze kadar kullanılan sistemlerden bazıları şunlardır:
Astronomik seyir: Yüzyıllarca boyunca açık denizde kullanılagelen tek seyir metodu. ****tant yardımı ile yıldızların açısını ve yüksekliklerini alarak, karmaşık tablolar kullanılarak yapılan seyir şekli. Kullanılan sistemin ve tabloların karışık olması, hata payının çok yüksek olması ve GPS gibi radyo-navigasyon ve uydu sistemlerinin yaygınlaşması ile günümüzde önemini yitirmiştir.
Dead Reckoning (DR) seyri: Eğer ilk başlangıç noktamız, rotamız ve süratimiz belli ise "yaklaşık" mevkimizi harita üzerine belirli aralıklarla plotlayarak yapılan seyir türüdür. Bu tür seyir için seyir haritaları, yönümüzü gösteren bir pusula ve süratimizi gösteren bir paraketeye ihtiyaç vardır. GPS'in yaygınlaşması ile çok fazla kullanılmayan, ama her denizcinin bilmesi gereken bir sistem.
Radyo navigasyon ve GPS sistemleri: Öncelikle askeri kullanım için dizayn edilmiş olan OMEGA, LORAN-C, GPS ve DGPS gibi sistemlerdir. Son yıllarda GPS sisteminin tamamen sivil kullanıma açılması, DGPS istasyonlarının yaygınlaşması ve sistemin sunduğu hassas mevki imkanı sayesinde günümüzde kullanılan tek seyir yöntemi olma yolundadır. Ve amatör denizcilerin genellikle kullandığı tek sistem de budur. DGPS kullanılan durumlarda mevkilerin hassasiyeti metreler ile ölçülmektedir.
Genel Tanımlar
Pusula (compass): Küçük deniz araçlarında genellikle manyetik pusula kullanılmaktadır ve "pusula"deyimi ile ifade edilen pusula çeşidi de budur. Manyetik pusula gerçek kuzeyi değil, manyetik kuzeyi gösterir. Ülkemizi çevreleyen sularda gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasında 5-10 derecelik bir fark bulunmaktadır. Bu fark bazı denizlerde 40 dereceye yaklaşmaktadır.
Cayro pusula (gyro compass): Sanayi devrimi ile birlikte gemilerin çelikten yapılması ile gemilerdeki pusulalar aşırı miktarda hata vermeye başlayınca geliştirilen cayro pusula, manyetik pusulanın aksine gerçek kuzeyi gösterir. Elektronik sistemleri bünyesinde bulunduran, büyük ve lüks yatlarda ve askeri gemilerin tamamında cayro pusula bulunur.
http://crmnedir.gen.tr/resim/ekvator.gifEkvator: Dünyayı kuzey ve güney olarak iki yarım küreye ayıran ve en büyük daireye ekvator denmektedir. Koordinat sistemlerindeki enlemler ekvatora göre ölçülür.
Greenwich Boylamı: İngiltere'deki Greenwich'ten geçen boylama Greenwich Boylamı denir. Koordinat sistemlerindeki boylamlar buraya kıyasla ölçülür.
Enlem: Ekvatorun kuzeyinde ve güneyinde, ekvatora paralel olarak uzanan dairelerin her birine enlam çizgisi denir.
Boylam: Kuzey ve güney kutuplarını birleştiren dik çizgilere boylam yada meridyen denir.
Koordinat sistemleri:
Dünya üzerindeki her hangi bir noktanın koordinatları o mevkiden geçen enlemin ekvatora olan uzaklığı (enlem) ve mevkiden geçen boylam çizgisinin Greenwich Boylamı'na olan uzaklığı ile ifade edilir. Birim olarak dereceler ve dakikalar kullanılır. Kuzey yarımküredeki mevkilerin enlemi için N (North), güney yarımküredekiler için S (South) kısaltması kullanılır. Aynı şekilde Greenwich'in doğusundaki mevkiler için E (East), batısındakiler için W (West) kısaltması kullanılır. Örneğin İstanbul'un yaklaşık mevkisi "41° 04'N, 028° 60'E"dir.
Dünya üzerinde 89 tane kuzey yarımkürede, 89 tane güney yarım kürede olmak üzere toplam 179 tane enlem çizgisi bulunmaktadır (ekvator ile birlikte). 1 derece enlemde 60 dakika bulunur. Dakikalar arası yaklaşık 1 deniz milidir. Yani 41° 04'N enlemi ile 41° 05'N enlemi arasında (boylamlar aynı kalmak şartıyla), yaklaşık 1 deniz mili mesafe vardır. Benzer şekilde 41°N enlemi ile 42°N enlemi arasında 60 deniz mili mesafe bulunmaktadır.
Boylamlar da, 179 tanesi doğu, 179 tane batı yarımkürede olmak üzere toplam 360 tanedir (Greenwich boylamı ve bunun diğer tarafında bulunan Uluslararası Tarih Boylamı ile birlikte). Boylamlar ifade edilirken derece kısmı, enlemlerle karışmasını engellemek maksadıyla, 3 basamaklı olarak yazılırlar. Yani 28° 60'E" yerine 028° 60'E yazılır. Ekvator hattı üzerinde boylamlar arasındaki mesafe standart iken, bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe kısalmaya başlar. Bu yüzden mesafe ölçümlerinde haritanın alt ve üst tarafında bulunan boylam ölçeği yerine sağ ve sol tarafında bulunan enlem ölçeği kullanılmalıdır (detaylı bilgi için bkz: Bölüm 2: Deniz Haritaları ).
Kerterizler:
http://crmnedir.gen.tr/resim/kerteriz.gifPruva Hattı: Geminin baş-kıç ekseninden geçen hatta geminin pruva hattı denir. Bu hattın hakiki kuzeye olan ve saat yönünde 000°'den 360°'ye kadar ölçülen açısal uzaklığına ise geminin pruvası denir. Örneğin doğuya doğru giden bir geminin pruvası 090°, güneye giden bir geminin pruvası ise 270° olacaktır.
Dünya üzerindeki iki noktanın birbirine olan açısına kerteriz denir. Kerteriz hakiki kuzey temel alınarak yada geminin pruva hattı temel alınarak ölçülebilir ve buna göre isimlendirilir (gerçek kerteriz / nisbi kerteriz). Örneğin sağdaki resimde 120°T rotasına giden merkezdeki gemiyi esas aldığımızda; sol taraftaki geminin gerçek kerterizi (yaklaşık) 270°T, nisbi kerterizi ise sancak 120°'dir.
Elektronik Sistemler:
Radar: Radarlar göndermiş oldukları radyo dalgalarının geri yansıması prensibi ile çalışırlar. Günümüzde gece seyirleri için ve görüş şartlarının kötüleştiği her durum için vazgeçilmez bir seyir yardımcısı olan radar, II.Dünya Savaşı'nın sonuna doğru icat edilmiştir. Radar sistemleri, güç gereksinimleri ve maliyetlerinden dolayı küçük özel teknelerde pek tercih edilmeseler de, günümüz ticari gemilerinin tamamına yakını radar sistemleri ile donatılmıştır.
GPS: Dünyanın etrafında dolanan 24-32 arası uydudan, yer kontrol sistemlerinden ve alıcılardan oluşan bu komplike sistem sayesinde, son derece taşınabilir boyutlardaki cihazlar ile bulunduğumuz mevkinin enlem ve boylamını anlık olarak görebiliyoruz. GPS alıcıları; anlık olarak hızınızı, rotanızı ve yüksekliğinizi de hesaplayarak size bildiriyorlar. Güncel elektronik haritalarla kullanıldığında; iyi bir GPS alıcısı tek başına amatör denizcilerin her türlü seyir ihtiyaçlarını karşılayacak seviyededir.