BOZKURT21
16.Mart.2018, 22:17
Dilimizde sekiz ünlü vardır: a, e, i, i, o, Ö, u, ü.
Sesliler dilin, ses yolunun aldığı duruma ya da kendi ses özelliklerine göre üç grupta toplanabilir.
Kalın-İnce Ünlü
Bazılarını çıkarırken dil kalındır bazılarında ise incedir.
Dilimiz kalınken "a, ı, o, u" seslerini çıkarırız, inceyken "e, i, Ö, ü" seslerini çıkarırız.
Geniş-Dar Unlü
Alt çene" a, e, o, ö" seslerini çıkarırken aşağı açılmıştır yani iki çene arası geniştir.
"ı, i, u, ü" seslerini çıkarırken de alt çene fazla açılmamıştır, iki çene arası dardır.
Düz-Yuvarlak Ünlü
"a, e, ı, i" seslerini çıkarırken dudaklar hafif aralıdır, yuvarlaklaşmamıştır, düzdür.
Dudaklar "o, ö, u, ü" seslerini çıkarırken ise yuvarlak şekil alır.
Dilimizin ünlüleriyle ilgili kurallar şunlardır:
Büyük Ünlü Uyumu
Türkçe kelimelerde büyük oranda görüldüğü için bu adı almıştır. Bu kuralı şöyle özetleyebiliriz:
Kelimedeki ilk hecede kalın ünlü varsa diğer hecelerde de kalın ünlü bulunur; ince ünlü varsa diğer hecelerde de ince ünlü bulunur.
"Gelecek günler bize başarı getirsin." cümlesinde tüm kelimeler bu uyuma uyar.
Büyük ünlü uyumu sadece Türkçe kelimelerde görüldüğü için yabancı kelimeler bu uyuma uymak zorunda değildir.
Türkçe olup da bu uyuma uymayan kelimeler de olabilir.
Bunların çoğunun aslı büyük ünlü uyumuna uyar.
Değişiklikler dilin sonraki dönemlerinde olmuştur: hangi (kangı), anne (ana), elma (alma), kardeş (kardaş, karındaş)
Küçük Ünlü Uyumu
Türkçe kelimelerde diğerinden daha az oranda görüldüğü için bu adı almıştır.
İki alt kuraldan oluşur:
a) Kelimenin ilk hecesinde düz sesli varsa diğer hecelere de düz sesli gelir.
Kısaca "a, e, ı, i"den sonra yine "a, e, ı, i"seslileri gelir.
Arkadaşımın yaman bir kardeşi var.
b) Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak sesli varsa diğer hecelere ya dar yuvarlak ya da düz geniş sesliler gelir.
Kısaca "o, ö, u, ü"den sonra ya "a, e" ya da "u, ü" seslileri gelir.
Koşucu orada uzun süre duracak.
Sesliler dilin, ses yolunun aldığı duruma ya da kendi ses özelliklerine göre üç grupta toplanabilir.
Kalın-İnce Ünlü
Bazılarını çıkarırken dil kalındır bazılarında ise incedir.
Dilimiz kalınken "a, ı, o, u" seslerini çıkarırız, inceyken "e, i, Ö, ü" seslerini çıkarırız.
Geniş-Dar Unlü
Alt çene" a, e, o, ö" seslerini çıkarırken aşağı açılmıştır yani iki çene arası geniştir.
"ı, i, u, ü" seslerini çıkarırken de alt çene fazla açılmamıştır, iki çene arası dardır.
Düz-Yuvarlak Ünlü
"a, e, ı, i" seslerini çıkarırken dudaklar hafif aralıdır, yuvarlaklaşmamıştır, düzdür.
Dudaklar "o, ö, u, ü" seslerini çıkarırken ise yuvarlak şekil alır.
Dilimizin ünlüleriyle ilgili kurallar şunlardır:
Büyük Ünlü Uyumu
Türkçe kelimelerde büyük oranda görüldüğü için bu adı almıştır. Bu kuralı şöyle özetleyebiliriz:
Kelimedeki ilk hecede kalın ünlü varsa diğer hecelerde de kalın ünlü bulunur; ince ünlü varsa diğer hecelerde de ince ünlü bulunur.
"Gelecek günler bize başarı getirsin." cümlesinde tüm kelimeler bu uyuma uyar.
Büyük ünlü uyumu sadece Türkçe kelimelerde görüldüğü için yabancı kelimeler bu uyuma uymak zorunda değildir.
Türkçe olup da bu uyuma uymayan kelimeler de olabilir.
Bunların çoğunun aslı büyük ünlü uyumuna uyar.
Değişiklikler dilin sonraki dönemlerinde olmuştur: hangi (kangı), anne (ana), elma (alma), kardeş (kardaş, karındaş)
Küçük Ünlü Uyumu
Türkçe kelimelerde diğerinden daha az oranda görüldüğü için bu adı almıştır.
İki alt kuraldan oluşur:
a) Kelimenin ilk hecesinde düz sesli varsa diğer hecelere de düz sesli gelir.
Kısaca "a, e, ı, i"den sonra yine "a, e, ı, i"seslileri gelir.
Arkadaşımın yaman bir kardeşi var.
b) Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak sesli varsa diğer hecelere ya dar yuvarlak ya da düz geniş sesliler gelir.
Kısaca "o, ö, u, ü"den sonra ya "a, e" ya da "u, ü" seslileri gelir.
Koşucu orada uzun süre duracak.