Amazonia
26.Nisan.2018, 01:16
Devletin gelir sağlamak maksadile bir mal veya hizmetin üretiminden nihai tüketiciye devrine kadar geçirdiği muhtelif safhaların birini, bir kaçını veya hepsini kendi tekeline almasıdır. Mali amaçlarla konulan tekellerin içinde genellikle bir istihlak vergisi yer almaktadır. Bu itibarla tekel esas itibarile bir vergileme tekniği olarak görülür. Fakat birçok mali tekeller gerçekte müteaddit gayelidir. Gerçekten, mali gaye yanında türlü sosyal ve Ekonomi k gayeler yer almaktadır. Mesela alkollü içkiler tekelinde halk sağlığını koruma; tütün ve sigara tekelinde tütün üretim ve ihracatını düzenleme arzuları, tekelin kurulmasında ağır basan amaçlar oluşturmaktadır.
Mali tekellerde devlet iki türlü gelir sağlamaktadır. Bunlardan birincisi, tekele tabi maddeye konan istihlak vergisidir; ikincisi, bu maddenin satışından elde edilen kardır. Bir çok tekel konularımda bu iki gelir türü açık olarak bir birinden ayrılmıştır. Bununla beraber bazı tekel Konularında da bu iki gelir türü birbirine karışmış bulunmaktadır. Diğer bütün şartlar aynı olduğu taktirde, ekel tesis edilerek istihlak vergisi koymanın, tekelsiz istihlak vergisinden devlete daha çok gelir sağlayacağı iddia edilebilir. Böyle bir iddia, tekelin hiç değilse ilk kuruluş yılları için doğrudur. Ancak zamanla devlet tekelinin artan masraflarının, gelirin büyük kısmını yuttuğu görülmektedir. Başlangıçta daha çok gelir sağlamak için kurulmuş bazı tekeller, bu fonksiyonlarını zamanla kaybetmişlerdir.
Mali tekeller çağımızda hayli azalmış, sayıları ve uygulama alanları gittikçe sınırlandırılmıştır. Buna sebep, tekelle takip edilen amaçları, gerçekleştirebilecek diğer araçların geliştirilmiş olmasıdır.
Türkiye'de mali tekellere misal olarak tütün - sigara, tuz ve alkollü içkiler tekelleri gösterilebilir. Son 25 yıllık dönemde Türkiye'de kibrit ve çakmak tekelden çıkarılmış, alkollü içkiler tekeli yalnız yüksek alkol dereceli içkilerde bırakılmıştır.
Almancası : Fınanzmonopol.
Fransızcası : monopole fiscal.
İngilizcesi : fiscal monopoly.
(Bk; istihlak vergileri).
Mali tekellerde devlet iki türlü gelir sağlamaktadır. Bunlardan birincisi, tekele tabi maddeye konan istihlak vergisidir; ikincisi, bu maddenin satışından elde edilen kardır. Bir çok tekel konularımda bu iki gelir türü açık olarak bir birinden ayrılmıştır. Bununla beraber bazı tekel Konularında da bu iki gelir türü birbirine karışmış bulunmaktadır. Diğer bütün şartlar aynı olduğu taktirde, ekel tesis edilerek istihlak vergisi koymanın, tekelsiz istihlak vergisinden devlete daha çok gelir sağlayacağı iddia edilebilir. Böyle bir iddia, tekelin hiç değilse ilk kuruluş yılları için doğrudur. Ancak zamanla devlet tekelinin artan masraflarının, gelirin büyük kısmını yuttuğu görülmektedir. Başlangıçta daha çok gelir sağlamak için kurulmuş bazı tekeller, bu fonksiyonlarını zamanla kaybetmişlerdir.
Mali tekeller çağımızda hayli azalmış, sayıları ve uygulama alanları gittikçe sınırlandırılmıştır. Buna sebep, tekelle takip edilen amaçları, gerçekleştirebilecek diğer araçların geliştirilmiş olmasıdır.
Türkiye'de mali tekellere misal olarak tütün - sigara, tuz ve alkollü içkiler tekelleri gösterilebilir. Son 25 yıllık dönemde Türkiye'de kibrit ve çakmak tekelden çıkarılmış, alkollü içkiler tekeli yalnız yüksek alkol dereceli içkilerde bırakılmıştır.
Almancası : Fınanzmonopol.
Fransızcası : monopole fiscal.
İngilizcesi : fiscal monopoly.
(Bk; istihlak vergileri).