Piri Reis ve olay yaratan haritası neden çok özeldi, hangi bilgileri içeriyordu?


Ünlü Türk denizci Piri Reis’in haritası, günümüze kadar ulaşan ve Amerika kıtasını gösteren en eski haritalardan biri… 1513'te çizilip, Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarını ile Güney Amerika'nın doğu kıyılarını gösteren bu harita; Kristof Kolomb'a ait bir harita dahil yirmi kaynak birleştirilerek hazırlanmış.
16. yüzyıl Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafya bilgilerini içeren bu değerli tarihi belge, 1513’te Afrika, Amerika ve Güney Kutbu’nu da gösterecek şekilde çizilmişti. Ortaya çıkarıldığı 1929 yılında ise ortalığı epeyce karıştırdığı söyleniyor. Bunun sebebi, Güney Kutbu’nun keşfinin, haritanın çizildiği tarihte henüz yapılmamış olmasıydı. Keşif, 1818’de gerçekleşti.

Piri Reis’in haritası, kıtanın buz altında kalan yerlerini de gösteriyordu
Dahası, Piri Reis’in haritası, kıtanın buz altında kalmış sahil kesimlerini de gösteriyordu. Ancak kıta üzerindeki buzlar, haritanın çizilmesinden tam 6 bin yıl önce erimişti. Piri Reis Haritası günümüze kalan, Amerika kıtasını gösteren en eski haritalardan biri olduğu gibi Piri Reis'in birinci haritası hakkında da bilgi verir; 1528'de yaptığı, Amerika'yı gösteren ikinci haritası.
Harita, 9 Kasım 1929'da Topkapı Sarayı'nda sarayı müzeye dönüştürme sırasındaki envanter tespit çalışmaları sürerken tesadüfen bulundu. Alman bilim adamı Adolf Deismann (1866-1937), dönemin Milli Müzeler Müdürü Halil Ethem Eldem'in kendisine verdiği parçaları inceleyip düzenlerken eline geçen harita takımının içindeki folyoyu o sırada İstanbul'da bulunan ve Türk denizciliği hakkında uzman olan Alman bilim adamı Paul Kahle'ye göstermişti.

Eserin Piri Reis'in ilk dünya haritası olduğunu teşhis eden Paul Kahle oldu. Prof. Kahle, harita ile ilgili inceleme sonuçlarını 1931 yılında 18. Doğubilimleri Kongresi'nde sundu. Haritanın üzerindeki notları Hasan Fehmi Bey latin harflerine aktardı. Türk Tarih Kurumu başkanı Yusuf Akçura'nın 1937 tarihli 'Piri Reis Haritası' adlı kitabında haritayı yayımladı. Cumhurbaşkanı Atatürk, haritayı Ankara'ya getirtip bizzat inceledi ve devlet matbaasında çoğaltılmasını sağladı. Haritanın kayıp parçalarını arama çabası sırasında Topkapı Sarayı Müdürü Tahsin Öz tarafından dünya haritası olduğu sanılan bir başka Piri Reis haritası bulunmuştur.

Haritanın coğrafi ayrıntıları
Çizimde Batı Avrupa, Batı Afrika ve Güney Amerika'nın doğusu kolayca tanınabilir. Atlas Okyanusunda Kanarya Adaları, Kap Verde Adaları ve Azor Adaları'nın konumları doğrudur ama biraz orantısızdırlar.
Avrupa’da Fransa ve İber Yarımadası iyi çizilmiştir. İber Yarımadası'nda gösterilen dört nehirden üçü Tagus, Guadalkivir ve Ebro olarak tanınabilir, ancak bu nehirlerin yukarı kısımlarında hatalar vardır.
Afrika kıtasında Senegal, Gambia ve Guinea, ve Fildişi Sahili'ndeki Sassandra nehirlerini tanımak mümkündür. Nijer Nehri'nin kaynağı olarak, Sahra Çölü'nde görünen göller vardır.
Kuzey Amerika’nın ayrıntıları, gerçek ayrıntılarına hiç uymamaktadır. Hispanyola olarak adlandırılan ada, kuzey-güney doğrultusunda çizilip, görünüm olarak Japonya'nın 15. yy'da bilinen şekline benzer.
Güney Amerika’da Brezilya'nın kuzey kıyıları gerçekle oldukça uyumludurlar. Orinoko ve Amazon nehirleri, Trinidad adası kolaylıkla tanınabilir. Amazon'un denize döküldüğü noktanın açıklarında çizilmiş olan büyük ada ise gerçekte yoktur. Güney Amerika'nın iç bölgelerinde dağlar görünür.
Rio de la Plata nehri olması muhtemel bir nehrin güneyindeki kıyı ayrıntıları Brezilya kıyılarıyla çeşitli noktalarda uymaktadır ama kıyı çizgisinin doğrultusu güney yerine doğuya doğru uzanır.