Osmanlı eğitim sisteminin en önemli müessesesi olan Enderûn-ı Hümâyûn mektebi, eğitim tarihimizde nadide bir yere sahiptir. Osmanlı’nın kurduğu dünya nizamını daha iyi anlayabilmek için öncelikle incelenmesi gereken alanların başında eğitim gelir. Bu minvalde Osmanlı idarî ve askerî işleyişine yön veren Enderûn mektebi hakkında az bilinen malumatlarla sizleri baş başa bırakıyoruz.

1. Ne Zaman Kuruldu?


Osmanlı Devleti, kuruluşundan bilitibar akıllı ve yetenekli çocukları seçmek suretiyle onları idarî ve askerî kadrolarda değerlendirmiştir. Bir okul olarak Enderûn-ı Hümâyûn’un kurulması ise Sultan İkinci Murad devrindedir (1421-51). Ancak gerçek teşkilat yapısına Fatih Sultan Mehmed döneminde (1451-81) kavuştuğu söylenebilir.

2. Kurulma Amacı Neydi?



Enderûn mektebi, Osmanlı Devleti’nin idarî ve askerî nizamını güçlendirmek ve muhafaza etmek için vasıflı insan yetiştirmek amacıyla kurulmuş bir müessesedir. Enderûn, devamlı büyüyen devletin farklı din, dil ve kültürlere mensup kitlelerini idare edecek, bilgili ve kabiliyetli mülkî, askerî ve idarî kadroları oluşturmak amacıyla yüzyıllarca hizmet vermiş müstesna bir eğitim sistemidir.

3. Kimler, Nasıl Seçilirdi?


Enderûn-ı Hümâyûn’a alınacak çocuklar devşirme usulüyle seçilir, öncelikle Müslüman Türk aileleri yanında Türkçeyi, İslâmî esasları ve adabı öğrenir, daha sonra Edirne, Galata Sarayı, İbrahim Paşa ve Manisa saraylarında bedenî ve ruhî kabiliyetlerini geliştirecek dersler ve talimler görürlerdi. Hazırlık sarayında yetişen içoğlanları, Enderûn’da yeniden eğitimden geçtikten sonra, derece ve hizmet gruplarına göre farklı kadrolara ayrılırlardı.

4. Temel Prensipleri Nelerdi?


Vasıflı insan ihtiyacını temin etmek için ırk veya kan bağı yerine Türk-İslâm kültürü ve disiplin temel prensipler olarak benimsenmiş ve yüzyıllarca kurallardan taviz verilmeden Enderûn talebeleri yetiştirilmiştir.5. Ne Gibi Kurallar Uygulanırdı?


Çok sayıda seçilmiş talebenin kısa sürede yeteneklerine göre tüm bilgilerle donatılması, Enderûn’daki eğitim sisteminin ciddiyetini ortaya koymaktadır. Mutlak disiplin içerisinde yetiştirilen talebeler için yatma, kalkma, yemek ve istirahat vakitlerinin belirlenmesi, kurum içerisinde başıboşluğa, laubaliliğe yol verilmemesi talebelere devlet adamı ciddiyeti sağlamıştır. Talebeler istedikleri zaman konuşamazlar, dışarıya çıkamazlar; her hareketleri belli kurallar çerçevesinde şekillenirdi.

6. Sadece Bir Okuldan mı İbaretti?


Çalışma sistemi ve işleyişi göz önünde tutulursa Enderun’u bir okuldan ziyade çeşitli hünerlerin, sanatların, idarî ve siyasî bilgilerin uygulamalı olarak öğretildiği, kabiliyetlerin tespit edildiği bir merkez olarak kabul etmek gerekir.

7. Ne Zaman Önemini Yitirdi?

Enderûn mektebi 19. yüzyıl başlarına kadar önemini korumuş, daha sonraları Batı tarzında açılan mekteplerden yetişenler idarede söz sahibi olmuşlardır.