Edebiyat dersi konularından biri olan anlatmaya bağlı edebi metinler hakkında kısaca bilgiler…
Anlatmaya bağlı edebi metinler, bir veya birden fazla olay etrafında oluşan yazılı metinlerdir. Anlatmaya bağlı edebi metinlerin türleri şunlardır: Masal, fabl, destan, halk hikayesi, mesnevi, manzum hikaye, hikaye ve roman.
1. Masal: Sözlü olarak ortaya çıkan, kuşaktan kuşağa aktarılan ve genellikle doğaüstü olay ve kahramanları bulunan bir anlatım türüdür. Başlangıçta sözlü olan masallar bir yazar tarafından sonradan yazıya aktarılabilir. Masallarda genellikle iyi-kötü, doğru-yanlış, adalet-zulüm gibi birbirine tezat durumları temsil eden kişiler karşı karşıya gelir. Masallarda iyiler en iyi, kötüler en kötüdür ve hep iyiler ödüllendirilir.
2. Fabl: Ders vermek amacıyla yazılan manzum öykülere fabl denir. Fabllarda kahramanlar genellikle insan değil, hayvanlardır. İnsanların yaşadıkları veya yaşayabilecekleri olaylar sanki hayvanların başından geçiyormuş gibi anlatılır. Bu şekilde ahlak dersi verilmek istenir. Verilmek istenen mesajı anlamak kolaydır çünkü fabl bittikten sonra mesaj bir özdeyiş olarak yazılır.
Dünya edebiyatından La Fontaine ve Ezop örnek gösterilebilir.
3. Destan: Bir milletin başından geçmiş olan ve o millet üzerinde derin etkiler bırakan tarihse, toplumsal veya doğal olayları anlatan manzum eserlerdir. Nesiller boyunca ağızdan ağıza aktarıldığı, yazıya hemen geçirilmediği için zamanla destanlara eklemeler, hayaller katılabilir, bu şekilde destanlar değişebilir. Destanlarda olağan ile olağanüstü bir arada bulunur. Kahramanlar genellikle olağanüstü vasıflara sahiptir.
Destanlar doğal ve yapma destanlar olarak ikiye ayrılır. Doğal destanlar toplumu etkileyen çeşitli olaylar neticesinde doğar ve anonimdir. Yapma destanlar ise toplumsal herhangi bir olayın doğal destanmış gibi bir anlatım tarzıyla yazılması ile oluşur.
Yapma destanlara Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Üç Şehitler Destanı örnektir.
4. Halk Hikayesi: Halk hikayelerinin geleneksel bir muhtevası vardır ve sözlü edebiyat ürünüdür. Çoğunlukla sevgi ve kahramanlık konularını içerir. Bu metinlerde olağanüstü unsurlar neredeyse hiç yoktur.
Halk hikayesine Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı örnek olarak verilebilir.
5. Mesnevi: Aruzun kısa kalıplarıyla yazılan mesnevilerde her beyit kendi içinde uyaklıdır. Şiir şeklinde olmasına rağmen belli bir olay örgüsü bulunmaktadır. Belli bir beyit sayısı yoktur. Her konuda yazılabilir: aşk, savaş, tasavvuf, şehir… Ali Şir Nevai, Şeyh Galip mesnevi yazarlarına örnektir.
6. Manzum Hikaye: Bu hikaye tipinde anlatım mensur değil manzumdur. Kafiye ve ölçü bulunmaktadır. Bu tip hikayelerin de giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunmaktadır. Genellikle okura bir ders verme amacıyla yazılırlar. Tevfik Fikret ve Mehmet Akif manzum hikaye yazarlarına örnektir.
7. Hikaye:Yaşanmış veya yaşanması ihtimal dahilinde olan olayların anlatıldığı kısa yazılardır. Hikayelerde belli bir olay belli bir mekan ve zamana bağlı kalınarak anlatılır. Hikayeler olay ve durum hikayesi olarak ikiye ayrılır.
Olay hikayesinde bir olay örgüsü bulunmaktadır ve klasik giriş, gelişme, sonuç planına sadık kalınır. Ömer Seyfettin bu tarz hikayeye örnektir.
Durum hikayesinde ise hikayenin temelinde bir olay yoktur. Günlük hayattan bir kesit sunulur, düşünceleri olaylar, hayaller dikkat çeker. Bu tarz hikayeye Sait Faik Abası Yanık örnektir.
8. Roman: Uzun anlatıma dayalıdır. Olayları mekân, zaman ve şahıs kadrosu uyumu içinde anlatır. Merak unsuru fazladır. Yaşanan veya yaşanması muhtemel olayları konu edinir. Romanın tarihi, sosyal, macera, tahlil gibi türleri bulunmaktadır.
Alıntı ile Cevapla
Birşah Nickli Üyeden Alıntı
