Sibel Kılçık




Bilim VE Bilime Katkı Saglayanlar
İnsanoglu en çabuk geçmişi unutur.Hele ki güncel yaşamı çok etkilemiyorsa.Özel meraklılar dışında gerekli olmadıkça tarihle yada bilimle ilgilenen kişi sayısı oldukça azdır sanırım.
İnsanlık varoldugundan bu yana din,tarih,bilim ve edebiyat iç içe olmuştur.Kültürel ve tarihsel gelişimlerde bilim adamlarının katkısı yadsınamayacak kadar önemlidir.Aslında bilime hizmet edenlerin hangi ırktan,hangi dinden oldugu önemsiz görünse de;Tarihe imza atan ,insanlıgın gelecegini etkileyen bu yüksek şahsiyetleri tanımak gerektigini düşünüyorum.
Çok dile getirilmese de gerçek tarihi biraz irdeledigimizde insanlık tarihini etkileyen buluşların sosyal,ekonomik ve dini temelleri oldugunu da gözlemliyoruz.Kısa bir anektot vermek gerekirse Türk ve müslüman bilim adamları Asr-ı Saadet(7 ve 12.yuzyıl) döneminde daha çok dikkat çekiyor.
Dünya için büyük hizmetlerde bulunan bilim adamklarımızı tanımaya devam edelim.

Yakup bin Tarik kimdir? Hayati ve eserleri:
Yakup b. Tarik el-Bagdadi el-Farisi (ö.180/796) Astronomi ve astroloji alimi.
Hayati hakkinda yeterli bilgi yokdur. Bagdat’ta dogdugu, burada yetisip tahsil gördügü kaydedilmektedir. Devrin alimlerinden hesap, hendese ve astronomi okudu, bu alanlarda ihtisas sahibi oldu.
Özellikle ayin ve yildizlarin hareketleriini izleyerek ay ve günleri hesaplamanin,
uzun yolculuklar sirasiinda gözyüzü cisimlerinin hareketlerinden faydalanmanin
imkanlarini arastirdi.Bu hususta önemli basarilar elde etti. Eski Yunan ve Hint kültüründen gelen eserlere yazdigi serh ve ta’liklere yaptigi tercümeler yaninda kendisi de eserler kaleme aldi.

Said el-Endelüsi, ilm-i nücüm-i tabii sahasindan ilk meshur sahsiyetin Muhammed b. Ibrahim el-Fezari
oldugunu ve onun ardindan gelen bazi alimlerin adini kaydettikden sonra bu konuda Farsalar, Yunanlilar ve
baska milletin yöntemini izleyen muhakkik bilginlerin basinda Yakub bin Tarik’i anar ve onun Kitabü’l-
Makalat fi mevalidi’I-hulefa’ ve’l-muluk adli eserinden zikreder (Tabakatü’l-ümem, s.60).
Ibnü’n-Nedim de yakub’un astroloji bilginlerinin önde gelenleri arasinda yer aldigini belirterek Kitabü Takti’i kerdecati’l-ceyb,Kitabü Me’rtefa’a min kavsi nisfi’n-nehar, Kitabü’z-Zici’l-mahlül fi’s-Sindhind li-derecetin derecetin adli eserlerini kaydeder (el-Fihrist, s.336).Ibnü’l-Kifti ise bu bilgiyi tekrarladikdan sonra Ibnü’n-Nedim’in Kitabü’z-Zic’in bölümleri olarak verdigi iki basligi müstakil eser gibi zikrede (Ihbarü’l-‘ulema’,II, 505).
Yakub b. Tarik, Abbasi Halifesi Ebru Ca’fer el-Mansur’un sarayina intisap ederek onun hizmetinde bulundu.Halife Mansur, 154(771) veya 156(773) yilinda Hindistan’dan gelen bir heyetin beraberinde Bagdat’a
getirdigi astrnomiye dair Siddhanta adli Sanskritce eseri astrnomi alimi Ebru Ishak Ibrahim b.Habib
(veya Muhammed bin Ibrahim b.Habib) el-Fezari’den Arapca’ya tercüme etmesini istedi. Yakub b. Tarik’in
da icinde bulugu bir heyetin gerceklestirdigi tercüme (Zicü’s-Sindhind, Kitabü’s-Sindhind) birkac asir
boyunca Dogu ve Bati İslam dünyasinda astronomi alanindaki calismalara kaynak teskil etti. Said el-Endelüsi ve İbnü’l-Kifti,
Me’mun zamanina kadar (813-833) bu calismanin esas alindigini, Muhammed bin Musa el-Harizmi’nin
halife icin bu eseri ihtisar edip birtakim degisiklikleri yapmak ve ilavelerde bulunmak
suretiyle meshur eserini (Zicü’s-Sind-Hind.Zicü’l-Harizmi) meydana getirdigini belirtir (Tabakatü’l-ümem Ihbarü’l-‘ulema’,II,375).Yakub b. Tarik’in,adi gecen heyetteki Hintli bir alimle 161(778) yilinda tekrar görüsüp kendisinden faydalandigini söyleyen Birüni de (Tahkiku ma li’l-Hind, s.360) Fezari ve Yakub’un
tercümesinden sikca naklide bulunur ve yer yer onlari elestirir. Ancak Birüni’nin özellikle Yakub b.Tarik’in
Terkibü’l-eflak adli eserinden yaptigi nakiller, onun “sindhind” yönteminden farkli bilgiler iceren
Brahmagupta’nin “Arkand” (ard-haratrika) ziciinden de yararlanip kendi calismasina Fezari’nin zicinde
bulunmayan bilgiler eklemis oldugunu göstermektedir (Nallino,s.166;Ömer Ferruh,s.126). Daha sonra
gelen müellifler,astronomiyi Hint kaynaklarina dayanarak ilk defa Islam dünyasina bu iki alimin tasidigi
konusuna ittifak etmisdir. Fakat günümüze ancak bazi eserler icinde nakiller halinde ulasan bu
calismalarin aslinda bir derlemeden ibaret oldugu, yeni gözlem ve arastirmalarla icsellestirilmedigi
belirtilmektedir(Morelon,I,48). Yakub b.Tarik,, Harunürresid’in hilafeti sirasinda Bahdat’ta vefat etti.
Eserleri
Yakub b. Tarik’a astronomi ve biyografi kaynaklarinda cesitli eserler nisbet edilmekle birlikte bunlarin
hiicbirine henüz rastlanmamis, ancak bunlardan bari alintilar biir kisim eserler icinde günümüze ulasmistir
(Pingree,bibl,;Kennedy,bibl,;Sezgin,bibl,).
1.Kitabü Takti’i kerdecati’l-ceyb.
2.Kitabü Me’rtefa’a min kavsi nisfi’n-nehar.
3.Kitabü’z-Zici’l-mahlül fi’s-Sindhind li-derecetin derecetin.
4.Kitabü Terkibi’l-eflak.Birüni bu esere Tahkiku ma li’l-Hind’de atiflarda bulunmus (s.118,241,246,360),
Ibni Hibinta da el-Mugni fi ahkami’n-nücum’unu yazarken bu kitaptan faydalanmisdtir (I,25-39).
5.Kitabü’l-‘ilel. Biiruni Ifradü’l-makal fii emri’z-zilal’de bu esere göndermeler yapmistiir (The Exhaustive on Shadows, II,62,101,104,124).
6.Kitabü’l-Makalat. Ilm-i nücuma dair olup Ebu Ma’ser el-Belhi ve Ebu Said es-Siczi kitaplarinda bu esere atifta bulunmustur.
Muhammed Hisam en-Na’san

ALINTIDIR.