​Denizcilikle ilgili icatların başında kuşkusuz ki demir gelir. Binlerce sene önce insanlar denize açıldıklarında, ilk ihtiyaç duydukları şey de bir şekilde kendilerini denizin dibine sabitlemekti. Bu maksatla kullanılan ilk demirler sadece büyük ve ağır bir taştan oluşmaktaydı. Geçen binlerce yılda metallerin de kullanımı ile demir tipleri bir çok değişiklikten geçerek bugün kullanılan demir tipleri icat edildi.
Günümüzde kullanım tipine göre bir çok demir tipi mevcuttur. Teknenizdeki mevcut demir de piyasadaki diğer tüm demir tiplerinin yaptığı işe yarar: tekneyi dibe sabitleyerek sürüklenmesini engellemek. Demir ile gemi arasındaki bağlantı zincir olabileceği gibi yüzmeyen her hangi bir tür halat da olabilir. Eğer zincir yerine halat kullanıyorsanız, halat ile demir arasında en azından teknenizin boyu kadar galvanize yada krom zincir kullanmanız demirin tutma gücünü hissedilir bir oranda arttıracaktır. Özellikle büyük teknelerde demir halatı veya zincirinin içinden geçtiği ve demirin muhafaza edildiği, genellikle silindirik biçimde inşa edilen yere demir loçası adı verilir. Elektrikli ırgata sahip yatların çoğunda demir, loca yerine baş üstündeki yerinde muhafaza edilirken, daha küçük teknelerde ise her hangi bir düzenek bulunmamakta ve demir el ile atılıp toplanmaktadır.

Geminin demir atarak dibe tutunmasında iki faktör etkilidir: demir donanımının ağırlığı ve demirin dipte tutunma gücü. Yüzyıllardır kullanılan demir donanımlarında ağırlık hep ön planda iken, son yıllarda dizayn edilen demirler ile demirin dipteki tutunma gücü arttırılmış ve demir donanımları hafiflemişlerdir. Demir üzerine yük bindiğinde demirlerin alt tarafındaki tırnaklar denizin dibine gömülerek demirin tutmasını sağlarlar.
Demirin en üst tarafında bulunan, halatı veya zinciri iliştirmek için kullanılan halkaya anele, demirin en alt tarafında bulunan tırnakların bağlı olduğu noktaya meme, anele ile meme arasında kalan kısma da beden adı verilir.
Demir Tipleri

Kullanım amacına ve şartlara göre bir çok tipte demir olsa da; Kanca tip demir, Iğrıp tip demir, Danforth demiri, Bruce ve demiri en çok kullanılan demir tipleridir. Bunların haricinde özellikle ticari gemilerde ve büyük yatlarda kullanılan modern dizaynlar da mevcuttur. Ayrıca denizde sürekli sabit kalması gereken şamandıralar, petrol platformları, balık çiftlikleri gibi yapıları dibe sabitlemek için kullanılan diğer tip demirler mevcut olsa da, amatör denizcilerin bilmesi gereken demir tipleri sınırlıdır.
Kanca tip demirler

Admiralty demiri de denen, 20-30 metrelik orta boy balıkçı gemileri tarafından çok tercih edilen; memeye bağlı iki kol, beden üzerinde bulunan ve kollara dik eksende bulunan iki çipodan oluşan bir demir tipidir. Dibe gömülmekten ziyade, dibe tutunan bir demir tipidir. Diğer demir tiplerinin gömülmekte zorluk yaşadığı taşlık zeminler ile deniz çayırlarında çok iyi tutunma sağlarlar ama yumuşak zeminlerdeki tutunma gücü, özellikle ince kollu olanlarında, düşüktür.
Dibe oturduktan sonra zincirin bağlı olduğu anele ve bedenin üst kısmı deniz dibine oturmaz. Bundan dolayı, değişen rüzgar ve akıntıdan dolayı geminin demir etrafında dönmesi durumunda zincir demirin etrafına dolanarak demirin tutunma gücünü büyük oranda düşürür. Böyle bir durumda demir alarak tekrar atmak tek çözümdür.
Kolların çipolara dik olması, demirin atmasını ve güverte altında muhafazasını zorlaştırır. Demirin loçadan atılamaması durumu da daha da zorlaştırmaktadır. Özellikle 50 kilonun üzerindeki demirler için, elektrikli ırgata ek olarak, demiri güverteye almak için ayrı bir donanım gerekmektedir.
Iğrıp Demiri

10 metrenin altındaki balıkçı gemilerinin neredeyse tamamında ve bazı özel teknelerde kullanılan, bir beden üzerinde bulunan dört veya beş koldan oluşan demir tipidir. Kollarının çok açık olmasından dolayı demirlerin muhafazası sıkıntı olsa da çok ucuzluğu, basitliği ve hafifliği sebebi ile en çok tercih edilen demir tipidir.
Dibe nasıl düşerse düşsün, tırnaklardan en az iki tanesi dibe saplanarak tutunmayı sağlarlar. Hafif olmasına rağmen özellikle kayalık zeminlerde çok iyi tutunma sağlaması ve toplamasının kolay olması sebebiyle çok tercih edilirler. Iğrıp tipi demirlerin ağırlıkları kum, kil ve çamurlu diplere gömülmeleri için yeterli olmaz ve bu zeminlerde çok iyi tutunma sağlayamazlar.
Danforth Demiri

En çok Danforth firması tarafından satışı yapıldığı için bu isimle anılan demir tipidir. Demirin kolları ile meme kısmı arasındaki menteşe benzeri mekanizma sayesinde demir yüke bindiğinde kollar dibe gömülecek şekilde hareket edebilirler. Dibe gömüldüğünde, ağırlığına oranla çok iyi bir tutunma gücü sağlarlar. Deniz çayırlarının sık olduğu diplerde ve kayalık zeminlerde genellikle dibe tam olarak gömülemezler ve tutunma güçleri yetersiz kalabilir.
Hafifliği ve düz dizaynı sayesinde muhafazasının ve toplamasının kolay olması sebebi ile özel teknelerde ve orta boy gemilerde çok tercih edilen bir demir tipidir. Dizayna göre hem baş üstünden, hem de demir loçasından atılabilirler.

Bruce Tipi Demir

Peter Bruce tarafından 1970'lerde dizayn edilmiş bir demir tipidir. Bruce tipi demirler de, dibe gömülerek tutunma direnci sağlarlar. En iyi tutunmayı çamurlu, killi ve kumlu diplerde sağlarlar. Bruce tipi demirler de loçaya girmezler, bunun yerine baş üstünden atılırlar. Akıntı ve rüzgar yönün değiştiği durumlarda, kendi eksenlerinde dönerek tutunma dirençlerinde düşüş olmadan dipte kalırlar.
Demir Atma

Demir özelliklerini ve tiplerinin iyice anladıktan sonra, denize açılmadan önce mutlaka demirlemeyi de öğrenmeniz lazım. Kendinden emin bir şekilde, ne yaptığını bilerek atılan bir demir; ister balık tutmak için kısa süreli demirliyor olun, ister bir yerde gecelemek için demir atıyor olun içiniz rahat bir şekilde, "acaba demir tarar mı?" korkusu olmadan teknenizde kalmanızı sağlayacaktır. Başka teknelerin de olduğu kalabalık koylardan birinde demir atıyorsanız, doğru demir atmak kendi güvenliğiniz kadar etrafınızdaki diğer teknelerin güvenliği için de önemlidir.
Demir atmadan önce, hatta limandan çıkmadan önce nereye demir atacağınıza karar vermeniz gerekir. Demir atacağınız yere ait büyük ölçekli portalon haritasından dip yapısı ve yaklaşık derinlik bilgilerine bakmanız gerekir. Bir geminin salması gereken zincir miktarı derinliğin 5 ila 7 katı arasıdır. Yani 10 metrelik bir yerde emniyetli bir şekilde demirde kalmayı planlıyorsanız, en azından 50 metrelik zinciriniz olmalıdır. Eğer demirde kısa bir süre için kalacaksanız sakin havalarda bu miktarı biraz azaltabilseniz de, normal şartlarda zincire ne kadar çok kaloma verirseniz zicirin tutuş gücü de o kadar artacaktır. Demir zincirine az kaloma vererek demirlemeniz demirin tutma gücünü azaltacak ve demirin tarama ihtimalini arttıracaktır. Acemi denizcilerin yaptığı demirleme hatalarının başında demir zincirine az kaloma vermek gelir.
Demir atacağınız koy yada mevkiye geldiğinizde etrafı incelemeniz, özellikle hakim rüzgar ve akıntıya dikkat etmeniz gerekir. Demir attıktan sonra zinciri döşerken üzerinizde tornistan yol olacağını da göz önünde bulundurup ona göre demir yerine intikal etmeniz lazım. Eğer demir atmayı planladığınız yerin yakınlarında başka tekneler varsa öncelikle onları gözlemleyin. Demirdeki bir tekne rüzgarı pruvasına alıp demirin etrafında salınım yapar. Rüzgar yön değiştirdiğinde de, demirin etrafında dönerek yeni mevkilerinde salınımlarına devam ederler. Böyle bir değişim esnasında veya sonunda diğer botlara çapariz vermeyecek şekilde demir atmanız ve diğer teknelerin demir zincirlerinden neta bulunmanızda fayda var.
Demir yerine vardığınızda hafif tornistan vererek tekenenin başı rüzgara dönük olacak şekilde tekneyi durdurun ve son bir kez etrafınıza bakın. Başka teknelerin bordasına ve özellikle pruvasına demirlemekten özellikle kaçının. Eğer hakim bir rüzgar yoksa, tekneler demirlerinin üstünde hatta diğer tarafında olabilirler, buna özellikle dikkat etmeniz, eğer emin olamıyorsanız diğer tekne kaptanlarına sormanızda fayda var. Üstüste döşenen zincirler, vira esnasında büyük sorunlar (ve bazen kavgalar) yaşanmasına sebep olurlar.
Zincirinizi döşerken en ideali üzerinizde tornistan yol olmasıdır. Eğer rüzgar yeteri kadar kuvvetli ise bu size tornistan yol kazandıracaktır. Eğer rüzgar yetersiz ise hafif tornistan vererek demirinizi suya indirin (1). Demiri kolayca kaldırılabilecek ağırlıkta olan küçük teknelerde en iyisi demiri hafifçe bırakmak, dibe oturduğu andan itibaren zincirin demir etrafına ve kendi üstüne yığılmasını önlemek için tornistan yol ile zinciri deniz dibine döşemektir(2). Demiri ırgat ile vira edilen daha büyük teknelerde ise demirin serbestçe bırakıp dibe gömülmesini sağlayın, ardından hafif tornistan yol ile ırgatın üzerindeki fren mekanizmasını (kastanyolayı) kullanarak zinciri döşeyin. Zinciri döşerken zincir her zaman biraz deste olacak (üzerinde yük olacak) şekilde tornistan yol verin. Planladığınız kadar zincir/halat döşedikten sonra geminin üzerinde tornistan yol var iken zinciri bosaya vurun/demir halatını volta edin. Demirin dişleri dibe tamamen girecek ve tekneniz aniden duracaktır.

Demir Atma ve Zincire Kalome Verme

Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Demir yeri seçerken taşlık ve kayalık yerlerden uzak durun. Eğer seçim şansınız varsa çamur veya kum bir yer bulun. Bunların tutma gücü diğerlerine göre daha fazla olacaktır. Bulunduğunuz bölgeye ait haritada dip yapısı ile ilgili bilgilere ulaşabilirsiniz.
Teknenizde demir taşımak her ne kadar yasal bir zorunluluk olmasa da, teknenizin boyu ne olursa olsun, teknenizin boyuna uygun bir demir olmadan limandan ayrılmayın. Denize açıldığınızda ters gidebilecek o kadar çok şey var ki, herhangi bir makine arızası, yada havanın aniden bozması durumunda teknenizi dibe sabitleyebilecek bir şey olması sizi çok rahatlatacaktır.
Nadir de olsa demiri baştan değil de kıçtan atan kaptanlar da mevcut. Özellikle tek başına denize açılan ve baş üstünde demir ile ilgilenecek kimse bulamayan küçük tekne kaptanları tarafından kullanılan bu tekniği ise kesinlikle tavsiye etmiyorum. Demir halatının pervaneye dolaşma tehlikesi bir yana, kıç ırgata bağlı bırakılan demir halatı nedeniyle rüzgar ve deniz arttıkça tekne denizi kıç tarafından almaya başlayacak ve deniz yeteri kadar arttığında (kıç aynalığı suya daha yakın olduğundan) tekne su almaya başlayıp batma tehlikesi geçirecektir. Teknede tek başınıza bile olsanız demir atmak için iki seçeneğiniz mevcut: Demiri teknenin kıçından attıktan sonra kaloma verip (demir halatının pervaneden yeteri kadar uzak olmasına dikkat ederek), halatı baş taraftaki bir babaya volta edebilirsiniz, yada demir halatını baş taraftaki bir babaya bir kaç tur sardıktan sonra demiri baştan bırakıp tornistan yol ile halata kaloma verebilirsiniz - eğer yeteri kadar rüzgar var ise tornistan yol vermenize gerek kalmadan tekne rüzgarın etkisi ile yol alacaktır. Bu esnada baş üstünde durup istediğiniz gibi halata kaloma verebilirsiniz.
Özellikle küçük teknelerde demir zinciri yerine (daha hafif ve ucuz olsun diye) naylon halatlar kullanılmaktadır. Sizin teknenizde de böyle ise mutlaka demir ile demir halatı arasında en az 4-5 metrelik galvanize zincir ve bir adet fırdöndü bulunmasına dikkat edin. Daha uzun teknelerde en az teknenizin boyu kadar zincir bulunmalıdır. Unutmayın ki demiri dipte tutan demirin ağırlığından ziyade zincirin ağırlığıdır.
Tam dibe oturmayan bir zincirin sadece teknenizi ve içindekileri değil, etrafta bulunabilecek diğer teknelere de zarar verebileceğini, ne yaptığını bilerek atılan bir demirin ise teknenizde rahat bir zaman geçirmeniz için olmazsa olmaz