Deniz haritaları, dünya üzerindeki sınırlı bir alanı iki boyutlu bir düzlemde gösteren ve genellikle seyir maksatlı kullanılan kağıt yada elektronik haritalardır. Seyir haritaları genellikle derinlikleri, kıyı hatlarını, seyir yardımcılarını ve seyirle ilgili olabilecek diğer unsurları içerirler. Seyir haritalarını kullanarak, bulunduğumuz limandan başka limanlara güvenli bir şekilde seyir yapabiliriz.

Senelerdir kağıda basılı olarak kullanılan seyir haritaları, son yıllarda elektronik ortamda (CD'de, hafıza kartı oalrak, vb.) da dağıtılmakta olup, taşınmaları ve kullanımları çok daha kolay bir hale gelmiştir. Elektronik haritalar, az yer kaplamalarından dolayı ve kullanımlarının kolaylığından dolayı günümüzde de amatör tekneler ve ticari gemilerde olduğu kadar, askeri gemilerde de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Haritaların Yapımı

Küresel bir yüzeyin iki boyutlu bir düzleme aktarılmasındaki zorluklardan dolayı, kartoğraflar seneler boyunca farklı sistemler kullanmışlardır. Deniz haritalarında yaygın olarak kullanılan tek sistem Mercator Projeksiyonu denilen sistemdir. Bu sistemde küresel olan yüzey bir silindire yansıtılmakta (silindirik projeksiyon) ve kürenin en üst ve en alt tarafına gelen kutup bölgelerine yakın bölümler matematiksel olarak düzeltmelere tabi tutulmaktadır. Bunun sonucunda iki boyutlu bir dikdörtgen üzerinde, kutup bölgeleri olmayan bir dünya haritası elde edilmektedir.
Gerçekte; ekvatorda 1 derece enlemin uzaklığı, 1 derece boylamın uzaklığına eşitken, kutuplara yaklaşıldığında enlemler ile boylamların uzunlukları arasındaki fark artar. Kutup noktasına gelindiğinde, boylamlar arasındaki mesafe sıfır olmaktadır.
Kutuplara doğru giderken birbirine yaklaşan boylam çizgileri; Mercator Projeksiyon sisteminde paralel olarak çizilir. Bu bozulmadan dolayı, kutuplara yakın olan bölgeler haritada daha büyük gözükür. Mesela Afrika kıtası Mercator haritalarda Grönland adasından küçük gözükmesine rağmen, aslında Afrika'nın yüzölçümü, Grönland'dan 14 kata daha büyüktür.



Harita Ölçekleri

Bir haritanın ölçeği; haritada ölçülen bir uzaklığın, dünya üzerinde ifade ettiği uzaklığa oranıdır. Genellikle ölçekler 2 şekilde belirtilebilir:
1. Basit bir oran şeklinde: Mesela 1:10.000 yada 1/10.000, haritada ölçülen 1cm uzaklığın, gerçekte 10.000cm'ye (yada 100metreye) denk geldiğini belirtir. Benzer şekilde 1:1.000.000 ölçeğindeki her 1cm, gerçekte 1.000.000cm'ye (yada 10km) denk gelmektedir.
2. Grafik Ölçek: Haritanın uygun bir kenarında, genellikle sağ-alt köşede verilen bir çizgi ve çizgi üzerinde işaretlenmiş uzaklık birimleri şeklinde ifade edilir. Genellikle büyük ölçekli haritalarda kullanılır. Küçük ölçekli deniz haritalarında bunun kullanımına gerek yoktur çünkü haritanın sağ ve sol kenarında bulunan enlem ölçeğindeki her derece arası yaklaşık olarak 1 deniz miline denk gelmektedir. Harita üzerinde ölçülen her hangi bir uzaklık, haritanın sağ veya sol tarafındaki enlem ölçeği kullanılarak ölçülebilir.
Büyük bir alanı kapsayan haritalar küçük ölçekli, küçük alanları kapsayan haritalar ise büyük ölçekli haritalar diye sınıflandırılır. Tanımlar göreceli olduğu için, aralarında keskin bir ayrım bulunmamaktadır. Yani 1:100.000 ölçekli bir harita 1:1.000.000 ölçekli bir haritaya göre daha büyük ölçekli; 1:25.000 ölçekli bir haritaya göre ise küçük ölçekli bir haritadır.
Ölçek küçüldükçe kapsanan alan büyümekte, haritanın gösterdiği detay seviyesi ise azalmaktadır. Bu sebepten dolayı, emniyetli seyir için, özellikle kıyıya yakın yapılan seyirlerde ve liman girişlerinde, mümkün olan en büyük ölçekli haritayı kullanmakta fayda vardır.



Harita Kullanımı/Haritayı Anlamak

Ülkemizin tüm denizlerine ait haritalar; Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi (SHOD) Başkanlığı tarafından hazırlanıp yayımlanmakta ve dağıtılmaktadır. Diğer yayımcılara ait tüm deniz haritaları da, SHOD Başkanlığı tarafından yayımlanan haritalar ile ortak özelliklere sahiptir. Bir haritayı aldığımızda ilk bakmamız gereken, haritanın başlık kısmıdır.
Haritanın başlık kısmı, haritanın hangi bölgeye ait olduğunu, ölçeğini, hangi projeksiyon metodu ile yapılmış olduğunu, hangi kaynaklardan yararlanıldığını ve bölge ile ilgili genel uyarıları içerir. Örneğin bölgede balık çiftliği, dalışa yasak saha, askeri güvenlik bölgesi, vb. denizcileri ilgilendirebilecek bir bilgi varsa, bunlar haritanın bağlık bölümünde belirtilir.
Ayrıca; haritanın sol üst ve sağ alt köşelerinde haritanın numarası ve alt kenarında da haritanın basım ve yayın tarihleri yer alır. Baskı tarihinden sonra haritaya gelmiş olabilecek düzeltmeler haritada bulunmamaktadır ve haftalık yayımlanan denizcilere ilanlarda belirtilen düzeltmelerin haritaya işlenmesi gerekir.
SHOD tarafından yayımlanan haritaların numaralandırması ölçeklerine ve kapsadıkları bölgeye göre sistematik bir şekilde yapılmaktadır.Karadeniz Bölgesi'ndeki haritalar 1 ile, Marmara Denizi'ndekiler 2 ile, Ege Denizi ve Akdeniz'dekiler 3 ile başlamaktadır.
2 rakamlı numaralar küçük ölçekli haritalara verilmektedir (1: 150.000 ile 1:1.500.000 arası). Örneğin tüm Akdeniz'i gösteren haritanın numarası 30'dur.
3 rakamlı numaralar küçük ölçekli (1:50.000 ile 1:150.000 arası) haritalara verilmektedir. Örneğin 30 numaralı haritanın da kapsadığı İskenderun Körfezi'ni gösteren haritanın numarası334'tür.
1:50.000 ve daha büyük ölçekli liman, demirleme, kıyı suları ve boğaz haritaları dört rakamlıdır. Örneğin İskenderun Körfezi'ndeki İskenderun Limanı'nı gösteren liman giriş haritasının numarası3342'dir. SHOD tarafından yayımlanan tüm haritaların listesini ve kapsadıkları bölgeler ve haritaların teminine ilişkin bilgi; "Seyir Haritaları ve Notik Yayınlar Katalogu"nda mevcuttur.


Harita Sembolleri ve 1 No.'lu Harita

1 nolu harita olarak da bilinen, SHOD Başkanlığı tarafından basımı yapılan "Seyir Haritalarında Kullanılan Semboller, Kısaltmalar ve Terimler" adlı katalogda, haritalarda kullanılan tüm sembollerin açıklamaları, örnekleri bulunmaktadır. Katalogun arka sayfasında bulunanİçindekiler bölümü sayesinde aradığınız sembolün anlamını kısa sürede bulabilirsiniz. Kitabın sonundaki indeks bölümünde de, haritaalrda bulunan tüm kısaltmalara dair açıklamalar bulunur. Bu kitabı SHOD Başkanlığı'ndan 50 TL karşılığında satın alabilirsiniz.
Amerikan Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan ve deniz haritalarında kullanılan uluslararası sembolleri içeren "Chart No. 1" isimli ingilizce yayını da http://msi.nga.mil/ adresinden ücretsiz olarak indirebilirsiniz. SHOD Başkanlığı tarafından yayımlanan "Seyir Haritalarında Kullanılan Semboller, Kısaltmalar ve Terimler" isimli yayın da, bu kitap baz alınarak hazırlanmış olduğu için iki kitap da aynı bilgileri içermektedir.
Örnek Harita

Haritalarda kullanılan sembolleri gerçek bir seyir haritası üzerinde görmek istiyorsanız, SHOD Başkanlığı tarafından yayımlanmış olan İskenderun Körfezi'ne ait 334 numaralı haritayı buradanindirebilirsiniz. Sonraki konularda verilen bilgilerinin örneklerini bu düşük çözünürlüklü haritada bulabilirsiniz.
NOT: Haritanın dosya boyutunu küçültmek için haritayı özellikle düşük çözünürlüklü olarak yükledim.
Harita Sembolleri

Derinlikler

SHOD tarafından basımı yapılan haritalardaki derinlikler METRE olarak verilmekte ve bu husus harita başlığında DERİNLİKLER METREDİR ifadesi ile belirtilmektedir. Diğer kaynaklardan temin edilen kağıt ve elektronik haritalarda bu hususa dikkat etmekte fayda vardır. Amerikan ve İngiliz kaynaklı haritalarda derinlikler FATHOM veya FEET olarak verilebilir. Bu, haritanın başlık kısmındaki SOUNDINGS IN FATHOMS ve SOUNDINGS IN FATHOMS AND FEET ifadeleri ile belirtilir. Özellikle liman ve koyları içeren, büyük ölçekli portolon haritalarda derinlikler metre ve desimetre cinsinden verilebilir. Örneğin bir yerde gördüğünüz 45 ifadesi, derinliğin 4,5 (Dört nokta Beş) metre olduğunu ifade eder. Haritalarda belirtilen bu derinlikler, haritanın kapsadığı bölgeye ait yapılmış olan en son mesaha sonuçlarına dayanır. Bir bölgenin mesahasının (derinlik ölçümlerinin) yapılması ile haritanın yayımı arasında bazen aylar, çoğu zaman da yıllar geçebilir ve bu süre içerisinde, özellikle dip akıntılarının yoğun olduğu sahile yakın kumluk alanlarda, dip yapsı belirgin değişiklikler göstermiş olabilir. Bu yüzden haritalarda belirtilen sığlık alanlara yakın seyrederken her zaman iskandil vasıtası ile derinlikler kontrol edilmelidir.
Derinlik Konturları

Haritalarda bulunan eş derinlik hatlarına derinlik konturu denmekte ve bunlar harita üzerinde kesintisiz bir hat ve hat üzerine yazılan bir derinlik değeri ile gösterilir. Haritanın ölçeğine göre değişmekle birlikte, genelde 1000, 100, 50, 20 ve 10 metreler için derinlik konturları bulunur. Sığlık yerlere dikkat çekmek için; kağıt haritalarda kıyıya en yakın derinlik konturunun iç tarafı genellikle mavi renge, bundan denize doğru olan bir sonraki derinlik konturuna kadar olan kısmı ise açık maviye boyanır. Elektronik haritalarda da benzer bir renklendirme mevcut olmasına rağmen, kullanılan renk maviden farklı bir renk olabilir.
Dip Yapısı

Deniz dibine ait dip yapısı haritalarda bir kaç harflik kısaltmalarla belirtilir. Bu kısaltmaların anlamları Harita No:1 adlı kaynakta belirtilmiştir. Örneğin S (Sand) harfi kumluk dip yapısını, Mçamur dip yapısını, R (Rock) kayalık dip yapısını belirtmek için kullanılır. Özellikle demir atacak yer seçiminde, dip tabiatının yapısı önemli olup, demirin tutma gücüne, atılan demirin alınma kolaylığına doğrudan etki eden dip özelliklerine dikkat etmek gerekir. Sık kullanılan diğer kısaltmalar aşağıdaki tabloda verilmiştir.


KISALTMA ANLAMI
Kısaltma Anlamı
S (Sand) Kum M (Mud) Çamur R; Rk (Rock) Kaya Cy; Cl (Clay) Balçık / Kil St (Stones) Taşlık G (Gravel) İnce Çakıl P (Pebbles) Orta ÇakılCb (Cobbles) Büyük Çakıl Sh (Shells) Kabuk Wd (Weed) Otluk, deniz çayırı


Yükseklik Konturları ve Yükseklikler

Seyir haritalarında, denizdeki derinlik konturlarında olduğu gibi, genellikle sarı ile belirtilen kara bölgelerinde de yükseklikler belirtilir. Dağ zirveleri gibi yüksek yerler tek bir rakamla belirtilirken, eş yüksekliğe sahip bölgeler de eş-yükseklik çizgileri yada yükseklik konturları denen kesintisiz siyah çizgiler ile belirtilir.
Şehirler, Yollar ve Diğer Yapılar

Şehir merkezleri, sınırları belirten ve iç tarafı koyu bir renk ile karartılmış bölgeler ile belirtilir. Küçük ölçekli haritalarda sadece otoban ve sahil yolları gösterilirken, büyük ölçekli haritalarda haritanın kapsama alanındaki tüm yollar gösterilebilir. Benzer şekilde, havaalanları, kiliseler, camiler, yüksek kuleler gibi karaya denizden yaklaşırken görülebilecek ve denizciler için faydalı olabilecek önemli yapılar da 1 No.lu Harita'da belirtilen semboller ile haritalarda belirtilir.
Diğer Semboller

Rotaları ve kerterizleri plotlamak için haritaların uygun bir yerinde bir adet rüzgar/pusula gülü bulunur. Rüzgar gülünün dış tarafı gerçek kuzeyi gösterirken, iç tarafı manyetik kuzeyi, iç tarafındaki çizgi ve üzerindeki rakam ise derece ve saniye olarak belirtilen tarihteki manyetik sapmayı (varyasyon) gösterir. Manyetik sapma her sene değiştiği için, parantez içerisinde değişim miktarı gösterilir. Şekilde manyetik sapma 2003 senesi için 3° 00'E olarak belirtilmiştir. Bu haritanın kapsadığı bölgede 2009 senesi için manyetik sapma 3° 18' dir.
Bazı haritalarda sabit akıntılar gösterilir. Özellikle İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı, Dilek Geçidi (Kuşadası) gibi bölgelerde sabit deniz akıntıları mevcut olup, bu akıntıların hızı 2-3 knot, bazen daha fazla olabilmektedir. Haritalarda beliritlen değerler ortalama değerler olup, bu değerler hava durumuna ve gel-git durumuna bağlı olarak, belirtilen değerlere göre sapma gösterebilir. Bu bölgelerde seyir yapan denizcilerin haritalarda belirtilen akıntılara özellikle dikkat etmesi gerekir.
Haritaların başlık bölümünde belirtilen notlara da ayrıca dikkat etmek gerekir. Bölgede bulunan girilmesi yasak sahalar, dalışa yasak sahalar, demirlemenin yasak olduğu sahalar gibi bir çok önemli bilgi bu notlarda, genellikle kırmızı ile, yazılır.
Haritalardaki demirleme sahaları; etrafı mor renkli, kesik çizgiler ve çizgiler üzerine belirli aralıklarla yerleştirilmiş demir işaretleri ile belirtilir.

Seyir Haritaları Katalogu

Seyir Haritaları Katalogu, Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi başkanlığı tarafından yayımlanmış tüm haritaların bir listesini içerir. İçerisindeki şemalar vasıtasıyla, istediğimiz bölgeye ait tüm haritaların listesini bulabileceğimiz faydalı bir kaynaktır. Eğer sadece tek bir bölgede seyir yapıyorsanız ve çok fazla harita kullanmıyorsanız, sizin için çok gerekli olmayabilir. Ancak elinizde bir yada bir kaç denize ait tüm harita folyoları mevcutsa, aradığınız haritayı bulmak için bu kataloga ihtiyacınız olacaktır.
Notik Almanak

Notik Almanak da, Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi tarafından her sene yayımlanan bir kitaptır. Astronomik seyirde kullanılan, yıldızların azimuth açılarını ve yüksekliklerini içerir. Ayrıca GÜneşin ve ayın doğuş ve batış saatleri de Almanak'ta yer alan bilgiler kullanıalrak hesaplanır.
Denizcilere İlanlar

Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı tarafından haftalık olarak yayımlanan Denizcilere İlanlar'da, harita düzeltmeleri, seyir tehlikeleri hakkında önemli bilgiler ve denizcileri ilgilendirebilecek diğer önemli bilgiler bulunur. Eğer harita düzenlemelerinizi düzenli olarak yapıyorsanız (ki, çoğu amatör denizci maalesef bu konuda pek bilgili değil), abonelik sistemi ile edinebileceğiniz veya Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı'nın internet sitesinden ücretsiz olarak indirebileceğiniz bu haftalık ilanlara ihtiyacınız olacaktır. Denizcilere İlanlar'da harita düzeltmeleri dışında kalan seyir teklikeleri mesajlarının çoğu NAVTEX sistemi ile de (teknesinde NAXTEX alıcısı olan) denizcilere bildirilmektedir.
SHOD Başkanlığı tarafından haftalık olarak yayımlanan denizcilere ilanlara bu sayfadanulaşabilirsiniz.
Yat Haritaları

Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı tarafından yayımı yapılan deniz haritalarına ek olarak, yatçılar ve amatör denizciler için özel olarak hazırlanmış yat haritaları da mevcuttur. Normal seyir haritalarının boyutları yatlarda kullanım için pek de uygun olmamaktadır. Ayrıca seyir haritaları amatör denizciler için fazla kapsamlı olmaktadırlar ve maliyeti, yat haritalarına göre, daha yüksektir. Yat haritaları A2 boyutunda (59,4x42 cm) yayımlanmakta ve SHOD Başkanlığı tarafından teker teker veya folyo şeklinde gruplanmış olarak satılmaktadır. Bu folyoların kapsadığı alanlar ve folyoda bulunan harita sayıları aşağıda olduğu gibidir:

Folyo Numarası Kapsadığı Bölge Harita Sayısı 3001 Bodrum-Marmaris 11 3002 Fethiye Körfezi-Finike 10 2004 Güllük Körfezi-Dilek Geçidi14 2901 Marmara Denizi Doğusu
Marmara Ereğlisi doğusu) 22 2902 Marmara Denizi Batısı
(Marmara Ereğlisi-Çanakkale) 17