Kilimcilik Van El Sanatları arasında önemli bir yere sahiptir. Düz dokumalar arasında yöre insanının hayvancılıkla uğraşmasının sonucu kilimcilik yaygınlaşmıştır. Geçmişte yöre insanının evlerinde yaygı, minder, yastık, hurç, erzak torbası, çuval, çocuk beşiği, yük örtüsü olarak kullanılmıştır.
Mahalli bitkilerden elde edilen kökboyalarıyla boyanan kilimlerde kullanılan renkler; bordu, lacivert, Van beyazı denilen kirli beyaz, naturel kahverengi kullanılmaktadır. Van kilimlerinde ayrıbir güzellik ve duygu vardır. Motiflere; kurtayağı, akrep, çakmak, muhabbet kuşu, koçboynuzu, elibelinde, kemgöz gibi ilginç adlar verilir.
El sanatları içerisinde Van çorapları, dantel, cicim (mezer) dokumacılığı oya işleri de bulunuyor.
Bunların dışında Van'da gümüş işçiliği de yapılmaktadır. Bu el sanatımızın geçmişi yüzyıllar öncesine dayanır. Gösterişli, süslü ağızlıklar ve tütün tabakaları Osmanlı döneminde yaygın olarak kullanıldığı gibi Avrupa'ya da ihraç edilirdi. Yüzük, kemer, şemsiye sapı, hançer kını,ve kadınların gümüş takılarında Van Savat işinin ayrı bir değeri vardır.
Günümüzde savatlı gümüş işlemeciliği Valiliğin gümüş atelyesi ve yerel atelyelerde yaşatılmaya çalışılmaktadır. İlimizde savat işlemeli kemer, kolye, bilezik, tütün tabakası, ağızlık bulmak mümkündür.
Bir başka el sanatı etkinliği de ceviz ağacı işlemeciliğidir. Özellikle Bahçesaray Kaymakamlığı atelyesi ile Çatak ilçesindeki Mirava isimli özel atelyede; kaseler, biblolar, şamdanlar, tuzluklar, kaşık ve kepçeler, tabaklar ve vitrinlik süs eşyaları olarak üretimi yapılmakta ve satışa sunulmaktadır.
Yöreye has giysiler ve baş süslemeleri de el sanatlarımız arasında önemli unsurlardır.
Vanımız el sanatları bakımından oldukça zengin bir ildir. En önemli el sanatları; oya, çorap, dantel, halı, kilim, cicim, dokuma, gümüş işleme, kese v.b.dir.
OYA
Süslenmek ve süslemek ihtiyacıyla yapılan ve tekniği örgü olan bir sanattır.
Van'da oya, kadınların ve kızların özel uğraşları arasında yer alır. Küçük yaşlarda kız çocukları bir tığ ve bir yumak ipliği alıp oyanın temeli olan zinciri çekmektir. Zincir çekmek gibi basit bir teknikle başlangıç yapan kız çocukları becerilerini geliştirdikçe tel oya olarak adlandırılan iplik oyayı yapmaya başlar. Arkasından Van'da en çok kullanılan, beğeniyle yapılan renkli boncuk oyaları yapmaya başlar.
Leçeklerin ve yazmaların etrafını süsleyen oyalar kızların çeyizlerinde önemli bir yer tutar. Kız kundağa çeyiz sandığa düşüncesiyle işe koyulan anneler kızlarının ilk çeyizi olarak bir oyalı leçeği san*dığa koymayı hiç ihmal etmez. Oyalar yapanın ve kullananın marifetlerini ortaya koyar, diğer el işlerinde olduğu gibi oyanın fazlalığı ve düzeni, titizlikle yapılmış olması, renk uyumu, kullanıldığı yere uygunluğu şahsın becerikliliğinin ve marifetinin aynası sayılır. Oya gelin kızın kaynanasına ***üreceği hediyesinin başında yer alır. Ancak bu oyanın seçkin, kıymetli bir oya olmasına da özen gösterilir.
VAN KİLİMLERİ
Düz dokumalar arasında en fazla rastlanan çözgülerin atkılar tarafından tamamen kapatıldığı atkı yüzlü dokumalardır. Yöre insanının hayvancılıkla uğraşması dokuma malzemesinin yaygın olarak kullanılmasında etkili olmuştur. Kilim dokuma sanatı eskiden daha çok yaygındı. Sanayinin gelişmemiş olması, ulaşımın yetersiz oluşu mecburen yöre insanını kendi imkanları dahilinde hayatını idame etmeye sürüklemişti. İklim şartlarının elverişsizliği, uzun süren kış aylarında kadın ve erkekler boş zamanlarını değerlendirmek üzere özellikle dokuma işi ile meşgul olmuşlardır. Böylece dokuyucunun duygularının ifadesine vasıta olan bir el sanatı durumuna gelmiştir. Üzerine koyduğu motiflerle oluşturduğu desenlerle sıkıntısını, neşesini, iyi ve kötü durumunu kilimine dökmüştür, sanatıyla ortaya koymuştur.
Sanat eserleri, insan zekasına, mantığına, bilgisine hitap ettikleri ve onları okşadıkları için, onların herhangi bir ilim veya fikir eserinden daha cazip gelmeleri daha kolay benimsenmeleri ve kitlelere hitap etme imkanlarının geliştiği tesir sahalarıdır.
İnsanların ihtiyaçlarını karşılama amacı ile dokudukları kilimlerini evlerinde yaygı, minder, yastık, hurç, erzak torbası, çuval, çocuk beşiği, barzon olarak kullanmışlardır. Çetin kış aylarında battaniye yerine kullanılmış, yük örtüsü olmuştur.
Yöre kilimlerinde kullanılan renkler iklim şartlarından dolayı koyu renklerdir. Dokumayı yapan yöre halkı ipliğini kendisi hazırlamıştır. Kullanılan atkı ve çözgü ipliği tamamen yün ipliğidir, dokumasında doğal boyalarla boyadığı, teşisiyle eğirdi ipliği kullanmıştır. Kullanılan renkler lacivert, bordo, natürel kahverengi ve Van beyazı denen kirli beyazdır (Naturel Beyaz).
Van ve yöresinde dokunan kilimlerde estetik güzelliğin yanında ilettiği mesaj çok daha önemlidir. Okuma yazma bilmeyen insanımız ilmek ilmek, motif motif, duygularını, sevgisini, dile alamadığı, açıkça söyleyemediği aşkını, üzüntüsünü, beklentilerini kilimine işlemiştir. Kilimlerin her motifi bir mesajdır, her kilim bir kitap gibi zamanın mesajını günümüze taşımıştır.
Her kilimde ayrı bir güzellik, ayrı bir duygu vardır. Yöre kilimlerinde kullanılan motifler genellikle geometrik motiflerdir. Motiflerin tekrarından oluşan desenlerle süslü kilimlerin kenarlarında tek ya da çift sıralı bordürlere rastlanır. Kilimlerde kullanılan motiflerden birkaçı; kurt ayağı, akrep, çakmak, muhabbet kuşları, ip susması, koç boynuzu, kengöz, elibelinde, toplu koçbaşı, dikmeli susma v.b.dir.
En çok ilgi gören kilimler; Canbezar(candan bezdiren), Gülhezar, Lüleper i, Jirki, Herki, Şammari, Gülsarya, Hewçeker, Şehvani, Şalul-Bülbül, Tiyari (lapik), Şimkubik, Çılgül, Halit Beyi, Gülgever... gibi kilimlerdir.
VAN'DA CİCİM(MEZER) DOKUMLARI
VAN ÇORAPLARI
El sanatlarımız içerisinde halk arasında en fazla üretilen, çoğunlukla ihtiyacı karşılama amacıyla yapılan işlerin başında çorap örücülüğü gelir.
Malzemesi tamamen yün olan çoraplarımız beş şişle örülür. Renkli motiflerle süslenen bu çoraplar aynı zamanda bir duygunun da ifadesidir. Köylerimizde örülen çoraplar bir ihtiyacı karşılama unsuru olarak örülse bile okuma yazma bilmeyen, duygu ve düşüncelerini sözle ifade edemeyen insanımızın ruh halini anlatan bir araçtır. Renklerin de ayrı bir ifadesi vardır. Beyaz renk sevgiyi, temizliği, kırmızı aşkı, muhabbeti, siyah üzüntüyü ümitsizliği ifade eder.
Kullanılacak ipliğin inceliği çok önemlidir. İncelik çorabın değerini artırır. Bu nedenle iplik hazırlama büyük bir özen ister. Üçem hazırlanan iplik çorap örmede kullanılan en makbul ipliktir. Çok ince yün ipliği ile örülen yüzükten geçme çoraplar genç kızların çeyizinde önemli bir yer tutar. Burunları renkli motiflerle süslü yüzükten geçme çoraplar damat çorabı olarak genç kızlar tarafından büyük bir özenle örülür.
Van ve yöresinde örü*len çoraplar natürel renklerle ve renkli motiflerle süslü olmak üzere iki türlüdür. Kadınların ve genç kızların giydikleri çoraplar tamamı renkli mo*tiflerle süslü çoraplardır. Erkek çoraplarının ise sadece burun ve taban kısımları renkli desenlerdir. Erkek çorapları genellikle uzun konçlu, boğazları lastikli ya da lastiksiz düz örülür. Konçların kenarlarına biritler yapılır, içinden bağcık geçirilmek sureti ile bağlanır. Kadınların ve kızlarının giydikleri çoraplar kısa boğazlı ve lastiklidir.
Çoraplar ya konçtan başlanıp burun kısmında tamamlanır ya da burundan başlanarak konçta tamamlanır. Her iki şekilde de beş şişle örülen çoraplar dikişsizdir.
Çorap örme ve kullanma geleneği şehirde de görülür. Günümüzde hala büyük bir ustalıkla ve zevkle örülen çoraplar giyilmektedir. Ancak saf yün iplikten örülen çorapların yerini akrilik karışık renkli, desenlerle kısa konçlu çoraplar almıştır ve genç kızların çeyizlerinde önemli bir yer tutmaktadır.
Alıntı ile Cevapla