Disleksi tanısı-Özel Öğrenme Güçlüğü

Özel öğrenme güçlüğü - Disleksi tanısı koymak için ayrıntılı klinik muayene ve psikometrik test ve değerlendirmeler ve ayrıntılı öykü almak gereklidir. Akademik başarısı, oryantasyonu, ders çalışma alışkanlıkları, dokunsal algısı, ince- kaba motor becerileri gibi alanlar sorgulanır. Tanı koymak, özellikle özel eğitim almak gerekliliğini ortaya koymak gerektiğinde öncelikli olur.

Uluslararası tanı sınıflandırma sistemlerinde belirtilen kriterler karşılandığında tanı konur. Tanı koymak yada koymamak öncelikli değildir. Önemli olan var olan belirtileri ayrıntıları ile incelemek ve gerekli tedavi yaklaşımlarını çocuğa uygun bir şekilde planlamaktır. ÖÖG tanısı koymadan da ÖÖG’ye yönelik olarak tedavi girişimleri başlatılabilir. Tanının varlığından çok bozukluğun şiddeti önemlidir. Tedavi ile öğrenme güçlüğünün belirtilerinin azaltılması hedeflenir. Tedavi sürecinde tanı kriterlerini karşılamayacak duruma gelebilir. ÖÖG’ nün varlığında tedavi tek başına DEHB’ye göre daha uzun sürmektedir.

Girdi (input), göz, kulak, deri gibi duyu organlarından alınan işlenmemiş uyaranlardır. Bu uyaranlar sinir hücreleri (nöronlar) kanalıyla beyne ulaşırlar ve girdilerin algılanması beyinde gerçekleşir.
Öğrenme güçlüğü olan çocuklarda bu uyaranların algılanmasında bir sorun vardır.
1) Görsel Algı Bozuklukları: Şekil-pozisyon algısındaki bozukluk, şekil zemin algısındaki bozukluk ya da uzaklık-derinlik-boyut algısındaki bozukluktur.
2) Şekil-Pozisyon algısındaki bozukluk: Çocuk gördüğü şeyin şekil ve pozisyonunu algılamada güçlük çekebilir. Harfleri ters ya da dönmüş olarak algılayabilir.
3) Şekil-Zemin algısındaki bozukluk: Bu problem, bir bütünün önemli olan bir parçasına odaklaşmada zorluklara neden olur. Okuma bu beceri ile ilgilidir. Çünkü okuma söz dizilerine odaklaşmayı, soldan sağa ve satır izlemeyi gerektirir. Bu alanda sorunu olan çocuklar okumada satır atlama, satır tekrarlama, sözcük atlama türünden hatalar yaparlar.
4 )Uzaklık-derinlik-boyut algılamada bozukluk: Çocuk derinliği kestiremediği için eşyalara çarpar, düşer. Açık alanda oynarken mekânda pozisyonlarını algılamada, sağ-sol ayırt etmede güçlük çeker. Top yakalamak, ip atlamak, yap-boz yerleştirmek, çekiç kullanmak bu problemi yaşayan çocuklar için güç işlerdir.
5) İşitsel Algı Bozuklukları: Duyulan sesleri yanlış algılayabilir. Benzer sesler arasındaki farkı ayırt etmeye bağlı güçlüğü olan çocuklar sesleri birbirine karıştırabilirler. Örneğin; soba yerine sopa, kova yerine kafa, bavul yerine davul gibi.
6) İşitsel Figür-Zemin ayırt etme güçlüğü: Aynı anda işitilen farklı seslerden birine odaklanma güçlüğü olarak tarif edilen bu sorunda çocuk farklı seslerin figür-zemin ayırımı yapmakta güçlük çekebilir. Örneğin; TV seyrederken kendisine seslenince bakmaz, işitmiyormuş gibi görünürler. Yine TV seyrederken duydukları kapı ya da telefon sesinin bulundukları mekândan mı yoksa TV'den mi geldiğini ayıt edemezler, işitsel algıda kopukluk ard arda söylenen mesajların bir kısmını kaçırabilirler, algılayamazlar. Örneğin; odana git, arkadaşına telefon edip ödevlerini al ve kitaplarınla birlikte buraya gel denildiğinde bu mesajın bir kısmım duyar yerine getirir, diğerlerini duymaz. Uzun komutlar verildiğinde bir kısmım yapamayabilir.
7) Dokunsal Algı Bozuklukları: Dokunsal algı sorunu olan çocuklar gözleri kapalıyken dokunma duyusu yardımıyla nesneleri tanımlayamaz. Örneğin; eline verilen oyuncağın ne olduğunu anlayamaz, avucuna yazılan sayı ve yazıyı tanımlamakta güçlük çeker.
8) Bütünleme sorunları: Beyne giden bilgi kaydedilince anlaşılması gerekir. Bunun için 3 aşama tanımlanmaktadır.
Sıraya koyma, soyutlama ve organizasyon. Bu aşamalardan geçen bilgi bütünleşir. Özgül öğrenme bozulduğu olan çocuklarda bu aşamalarm birinde ya da tümünde sorunlar söz konusudur. Sıraya koyma bozukluğu olan çocuktan dinlediği hikayeyi anlatması istendiğinde başını sonunu karıştırır.
9) Organizasyon sorunu: Bu safha daha önce edinilen bilgilerle yeni kazanılan bilgilerin bağlantılarının oluşturularak gruplanmasını ve organizasyonunu kapsar. Ödevlerin unutulması, zamanın iyi kullanılamaması, defterin, odanın, masanın düzensizlikleri organizasyon bozukluğuna işaret etmektedir.
10) Bellek-Depolama: Gelen bilgi beyinde kaydedilir, anlaşılır, yorumlanır ve daha sonra kullanılmak üzere bellekte depolanır. Özgül öğrenme güçlüğünde daha çok kısa süreli bellek bozukluğu görülür. Uzun süreli bellek bozukluğu daha çok zekâ geriliklerinin özelliğidir. Kısa süreli işitsel-görsel bellek bozuklukları genellikle birlikte ortaya çıkar.
11) Çıktı: Öğrenilen bilgiler sözcüklerle (dille) ya da kas faaliyetleri ile (yazma-çizme, jest ve mimikler) ifade edilirler. Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklar bu alanlarda güçlük yaşarlar. Dil alanında; kendini ifadede kendiliğinden konuşma başlatmada, sora yöneltildiğinde uygun yanıtı verebilmede güçlükleri vardır. Anne baba ve öğretmeni şaşırtan, soru sorulduğunda bloke olan çocuğun spontan konuşmaya başladıktan sonra ***e: akıcı bir şekilde düşüncesini ifade edebilmesidir.
12) Hareket (motor beceri) sistemi alanında sorunlar: Büyük kas gruplarının organize olarak çalışmamasına bağlı olarak yüzme, bisiklete binme, atlama, topa vurma gibi kaba motor becerilerde sorun yaşarlar. Sakarlık sık rastlanan belirtilerdir, ince motor beceri sorunları da gözlenir. Düğme ilikleme, makas kullanma, çatal-kaşık kullanma, kalem tutma, resim yapma becerilerinde zorlanır. Yazı problemleri mevcuttur. Ya hızlı ve bozuk ya-zarlar ya da çok yavaş yazarlar.

ÖÖG –Disleksi tanısı konurken kullanılan testler aşağıda sunulmuştur.

WISC-R TESTİ

ÖÖG – Disleksi tanısı koyarken çeşitli zeka testleri çok yardımcı olmaktadır. Özellikle ülkemizde halen en geçerli olan zeka testi WISC-R testidir. Bu test 6 yaşını doldurmuş ve 16 yaşını doldurmamış çocuk ve ergenlerde uygulanabilir. Ayrıca bu testin yönergelerini anlayabilmesi ve uygulayabilmesi için çocuğun genel gelişiminin yeterli olması gerekmektedir.

WISC – R testi bir genel zeka puanı ve iki temel alt puanı ortaya koyar. Bu alt puanlar sözel ve performans puanlardır. Ayrıca 6 sözel alt test ve 6 performans alt testi vardır. WISC-R testini tamamlamak için tüm alt testleri uygulamak gerekli olmaz. Bu alt testlerin puanlarının dağılımı da ÖÖG tanısı için son derece yararlı olur.
Genel zeka (toplam) puan ve sözel ve performans alt puanları genel toplumda ortalama olarak 100’dür. 70’in altı zihinsel işlev yetersizliklerini 130’un üstü de oldukça yüksek bir zihinsel gelişimi ifade eder.
Genel olarak, sözel ve performans alt puanları arasında 15 ve daha yukarısında fark olması ÖÖG olduğunu düşündürecek bir bulgu olarak kabul edilir. Sözel zeka bölümü performans zeka bölümünden 15 puan düşükse dilsel alanda, performans zeka bölümü sözel zekadan 15 puan düşükse görsel-motor-algısal alanda sorun olduğu düşünülebilir.

Sözel alt testler: Genel bilgi, benzerlikler, aritmetik, yargılama, sözcük dağarcığı, sayı dizisi

Performans alt testler: Resim tamamlama, resim düzenleme, küplerle desen, parça birleştirme, şifre, labirent

Bu alt testlere göre bazı yetenek kategorileri tanımlanmıştır:

Kazanılmış bilgi kategorisi: Genel bilgi, aritmetik, sözcük dağarcığı; bilgiyi kazanma ve kullanabilme yeteneği.

Mekansal yetenek kategorisi: Resim tamamlama, küplerle desen, parça birleştirme ; çok boyutlu mekanda obje yada sembolleri manipüle edebilme yeteneğini ölçer.

Kavramsal yetenek kategorisi: Yargılama, benzerlikler, sözcük dağarcığı; dil işlevleriyleilgili yetenekleri kapsar.

Sıraya koyma yeteneği kategorisi : bellekte depolanan görsel ve işitsel uyarıcıları ard arda koyabilme yeteneğini ölçer.

Bu kategorilerin her birinden elde edilecek ortalama puan 30’ dur. Buna göre her bireyin zayıf ve güçlü yönlerini belirlemek mümkündür. ÖÖG – Disleksi ‘de kavramsal yetenek kategorisinin ortalaması 30’un altına düşmez. Genel zeka geriliklerinde 30’un altına düşer. Özel öğrenme güçlüğünde en düşük kategori kazanılmış bilgi kategorisidir. Daha sonra sıraya koyma yetenekleri kategorisi ve mekansal yetenek kategorisi gelir.

SAAT ÇİZİM TESTİ

Çocuktan saat resmi çizmesi istenir. Sonra sayıları da yerleştirmesi istenir. Sayıların yazımı ve sıralamasına yönelik sorunları not edilir. Görsel algılama, sıraya koyma, motor becerilerde güçlü ve zayıf yönleri gösteriri.

OKUMA YAZMA BECERİLERİNİN İNCELENMESİ

Çocuğun gittiği sınıf düzeyinde bir metin okutulur. Bir dakikada okuduğu doğru kelime sayısı, tüm metni bitirdiği süre ve yaptığı hatalar not edilir. Okuduğunu anlama becerisi ölçülür. Yazma becerisi için sınıf düzeyine uygun bir okuma parçası bakarak ve dikte edilerek yazdırılır. Yazım hataları ve yazı kalitesi incelenir.

GESSEL GELİŞİM FİGÜRLERİ TESTİ

Dokuz şekilden oluşur. Çocuktan şekiller kopya etmesi istenir. Çocuğun silgi kullanmasına izin verilmez. Şekilleri kolaydan zora doğru gider. Zamana sınırlaması yapılmaz. Çocukların birinci sınıfta gamalı haç ve eşkenar dörtgeni, 9 yaşından sonra köşegenleri birleştirme, ve silindiri çizebilmesi beklenir. Hatalar ; şekil bozma, birleştirememe, bütünleştirememe, çizgilerin aralarını

BENDER –GESTALT TESTİ

Geometrik figürlerden oluşur. Özel öğrenme güçlüğünü ayırt etmedee kullanılan bir testtir. Bütünleştire, dööndürme, birleşritme, duramama, şeklin boulması gibi hata türleri vardır. Özel öğrenme güçlüğünde birleştirme, şeklin bozulması hataları sık yapılır.

SAĞ –SOL DOMİNANS ( HEAT ) TESTİ

Bireyin kendi bedeninde ve kendisinde sağı- solu ayırt edip edemediğini öğrenmek amacıyla yapılır. Özel öğrenme güçlüğü olan bireylerde kendisinde, karşısındaki kişide ve çapraz sağ –sol ayrımında zorlanmalar sık görülmektedir.

HARRİS LATERALLEŞME TESTİ

Çocuğun gelişim sürecinde, 1-4 yaş aralığında, beyin yaım küreleri bazı işlevlerde diğerine göre daha baskın olarak aktif olmaya başlar. Örneğin, daha önce sağ – sol el ayrımı yapmayan çocuk daha çok sağ elini kullanmaya, topa sağ ayağı ile vurmaya başlar. Sağ beyin yarım küresi bedenin sol tarafını , sol beyin yarım kürreside bededenin sağ tarafını hareket ettirir. Normal gelişim sürecinde beklenen hareket işlevlerinde sol beyin yarım küresinin daha baskın hale gelmesidir. ÖÖG olan bireyler sağ –sol yönleri daha çok karıştırır. Harris lateralleşme testinde çocun sıklıkla hangi elini, ayağını ,gözünü kullandığı belirlenmeye çalışılır. Elinde silgi varmış gibi, makas.tarak, kalem, çekiç varmış gibi yapması istenir.

GÖRSEL – İŞİTSEL SAYI DİZİLERİ TESTİ ( GİST –A )

Özel Öğrenme Güçlüğü olan bireyler de kısa süreli bellek sorunları sık görülür. Görsel –işitsel sayı dizileri testi 6-12 yaş aralığındaki çocuklara uygulanır. Dört alt ölçümden oluşan sayıları yazarak, dinleyerek ve söyleyerek tanımlamaya çalışma testidir. Bu test kısa süreli görsel işitsel belleği ve dikkat ölçer. Çocuğu sayıları gruplayarak mı aklında tuttuğu, atlayarak mı söylediği, sayıların yerlerini değiştirip değiştirmediği incelenir.