Osmanlı denizciliğinin ve kartografinin önemli isimlerinden olan Piri Reis’in, 1465’ten sonra Gelibolu’da doğduğu tahmin edilmektedir. Asıl adı Muhyiddin Piri’dir ve küçük yaşta denizciliğe başlamıştır. Amcası Kemal Reis’in yanında yetişmiş, 1499 Osmanlı-Venedik deniz savaşlarına ilk kez kendi gemisiyle katılmıştır. Daha sonra amcası ölünce, Katip Çelebi’ye göre, bir süre Barbaros Hayreddin Paşa’nın da yanında bulunmuştur. Sultan I. Selim’in Mısır Seferi’ne katılmış ve sonrasında Gelibolu’ya çekilerek kitabı için topladığı notları düzenlemiştir. 1521’de ise ünlü eseri Kitâb-ı Bahriye’yi tamamlamıştır. 5 yıl sonra kitabını tekrar düzenlemiş ve Sultan I. Süleyman’a sunmuştur. Tekrar denizlerde faaliyetlerde bulunan Piri Reis bu tarihten ölümüne kadar sıklıkla güneyde görevlendirilmiştir. Pek çok başarılı seferin ardından Hürmüz’e yaptığı son seferinde başarısızlığa uğraması nedeniyle, Kanuni Sultan Süleyman’ın fermanıyla, 1554’te Mısır’da idam edilmiştir.



Piri Paşa, Kitâb-ı Bahriye’yi denizcilere rehber olması için yazmıştır.

Bu nedenle sık sık kıyıların ve adaların yerleşiminden, suların durumundan, taşlıklardan, rüzgarlardan, limanların durumundan bahsetmektedir. Gerekli gördüğü yerlerde savaşları ve ticaretleri de zikretmiştir. Aşağıda Kitâb-ı Bahriye’nin Alanya’ya dair bölümünün önce günümüz Türkçesi ardından Osmanlı Türkçesi çevirisi verilmiştir. Çeviride, Walters Sanat Müzesi’nde W.658 numarayla yer alan yazma nüsha kullanılmıştır.
 Google Earth üzerinde Alanya’nın görünümü.

Günümüz Türkçesi

Bu Bölüm Alanya Kalesi’ni Anlatır
Adı geçen Alanya’nın denizden görüşünü budur ki, onun ardında yüce dağlar bulunur. O dağlarda zirve[ler] yer alır. Ortada olan zirvenin aşağısı da Alanya’dır. Yakınına varıldığı zaman dağ üzerinde Alanya’nın kalesi görünür. Mesela zikredilen Alanya, adaya benzer bir burundur. O burnun hepsi dağdır. O dağın üstü zikrolunan kaledir. Kalenin aşağı tarafı imar edilmiştir. Yukarı tarafı da dağdır. Ama bu yerin yukarı[sı] başka bir hisardır. O hisarın içerisinde askerler vardır. Ancak aşağı[da] deniz kenarında tuğladan inşa edilmiş büyük bir kule vardır. O kulenin dibi ve kıble tarafı deniz yatağıdır. Orada başından ve kıçından bağlanmış bir halde gemiler yatar. O gemilerin önünde sağlam kargir taştan yapılmış tershane vardır. Ama bu Alanya limanı’nın önü açıktır. Yaz gününde sığdır. Şuluk(?) günlerinden limana girmekten kaçınılmalıdır ki burası rüzgara açıktır. Ayrıca zikrolunan Alanya’dan Antalya doksan mildir. Günbatısı ile karayel üzerine Manavgat suları otuz mildir. Selam ile devam…

Osmanlı Türkçesi

Bu Fasl Alaiyye Kalasını Beyan İder
Mezkur Alaiyye’nün denizden nişanı budur kim anun üzerinde yüce taglar vardur. Ol taglarda kulle[doruk, zirve] var. Ortada olan kullenün altında mezkur Alaiyye’dür. Ve dahi yakın veriçak tag üzerinde Alaiyye’nün kalası görünür. Mesela mezkur Alaiyye ada misalinde bir burundur. Ol burun muttasıl tagdur. Ol tagun üstü zikr olan kaladur. Ol kalanun aşağa tarafı mamurdur. Yukaru tag halidür. Amma ol hali olan yerden yukaru başka bir hisardur. Anun içinde hisar erenleri olur. Amma aşağa deniz kenarından tuğladan bina olmiş bir büyük kule vardur. Ol kulenün dibinde ve bi-kıble tarafında yatakdur. Orada başdan ve kıcdan bağlamak ile gemiler yatur. Ol gemilerün önünde kargir bina ile dersane(tershane) vardur. Amma bu zikr olan Alaiyye önü açukdur. Yaz gününde yatakdur. Sülûk eyyamında ihtiraz ideler kim mezkur rüzgara açukdur. Ve badehu zikr olan Alaiyye’den Andaliyye toksan mildür. Gün batısı karayel üzerine ve Menavkat suyu otuz mildir. Vesselam aleddevam.

Not: Metnin 12 satırında “شوÙلوÙÙ‚” şeklinde yazılan kelimenin ne anlama geldiği tarafımızca anlaşılamamıştır. Gerek bu konudaki gerekse yazı hakkındaki fikirlerinizi ve önerilerinizi rica ederiz.

Orjinal sayfa: http://i.hizliresim.com/QagjDV.jpg (Walters Ms. W.658 varak 329a.)

Yararlanılan Kaynaklar•
Dz. Alb. Erdoğan Şimşek, “Pîrî Reis”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, Sayı: 612, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Personel Başkanlığı, İstanbul, 2011
• F. Yasemin Koca, Piri Reis Eserlerinin Coğrafya Eğitimindeki Yeri ve Önemi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2004.
• İdris Bosan, “Pîrî Reis”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, İstanbul, 2007, s. 283-285.
• Mine Esiner Özen, “Piri Reis ve Müntehab-ı Kitâb-ı Bahriye”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, VII/2, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2006.