Ben de cansız varlıkken öldüm, yetişip gelişen bitki oldum; bitkiyken öldüm, hayvan biçiminde tezahür ettim. Hayvanlıktan geçip öldüm, insan oldum; öyleyse ölmekten korkmak niye? Hiç daha kötüye dönüştüğüm, alçaklığım görüldü mü? Bir daha hamle edeyim de insanken ölüp melekler âleminde kol kanat çırpayım. Melek olduktan sonra da ırmağa atlamak gerek.
(Mevlana Celaleddin)

Melek sözcüğü sözlüklerde "ilâhî yönetim'de görevleri olduğu belirtilen, gözle görülmez varlıklar" olarak tanımlanıyorsa da birçok dinde tam olarak tanımlanmamışlardır. Melek terimi Samî dillerde "haberci" ve "hükümdar" anlamlarına gelir, çoğulu "melâike"dir. Kutsal metinlerde melekler ilâhî hiyerarşi içinde çalışan, ayrı ayrı görevleri olan varlıklar olarak, ayrı ayrı adlarla belirtilirler.

İbrani tradisyonundaki, Kabala'ya dayandırılan melekler hiyerarşisi, sefirotlarla açıklanan emanasyon tarzındaki tezahüre paralel biçimde, on kat ya da en üstteki ilâhî kat sayılmazsa, dokuz kat ve dört "plan" ya da âlemle ilişkili olarak tasarlanır. Kabala'nın melekler hiyerarşisinde ilk "plan" ya da âlemden ("olam Atstsiloth") sonraki "plan" Briah "plan"ıdır ("olam Beri'ah"). En süptil "plan" olan Briah "plan"ı, insan varlığının ruah kısmının "plan"ıdır. Taht anlamında Kursyai (Arapça'da Kürsi, Türkçe'de Kürsü) bu "plan"dır ya da bu "plan"dadır. Bu "plan"da, Tevrat'ın "hazır olma" meleği Metatron başkanlığında baş melekler yer alır. Metatron tüm meleklerin en yükseği kabul edilir. Görünmez âlemi O yönetir. Her sefirot katı Briah'taki özel bir baş melek ile ve bir alt "plan" olan Yetsirah'taki bir melek topluluğu ile ilişkilendirilir. Briah "plan"ı dört unsurdan hava ile simgelenir. Daha alt düzeyde diğer melek kademeleri bulunur.

Hıristiyanlık'taki melekler hiyerarşisi ise esas olarak, 6. yy.'da yaşamış olan, Neo-Platonculuk'tan ve Neo-Çisagorculuk'tan esinlenmiş olan yazar Dionysius the pseudo-Areopagite'in "Semavi Hiyerarşiler ve Kilise Hiyerarşileri" adlı eserine dayanmakta olup, İbraniler'deki, Pisagor'daki ve Neo-Platoncular'daki gibi on katlı bir hiyerarşi kabul eder. Hiyerarşinin en üst katında İlâhî Varlık bulunur, ikinci katında Serafim melekleri, üçüncü katında Kerubi melekleri ve diğer alt katlarda da çeşitli adlar, alan diğer melek kategorileri bulunur. En üstteki kat ilâhî kat olduğundan, kademelenme aslında on kat değil, dokuz kattır. (Bu kademelenme, bazı tradisyonlarda dokuz katlı gök olarak ifade edilir.)

Melek sembolünün tradisyonlarda simgelediği başlıca anlamlar şöyle açıklanabilir:

1- Melek, genellikle, tekâmül düzeyi yükselmiş, 'İlâhî İrade Yasaları'nın gereklerine göre kâinatı sevk ve idare görevini üstlenmiş, Yüksek İdare Mekanizması hiyerarşisine bağlı varlıkları ifade eden bir isimdir.
Yüksek İdare Mekanizması içinde yer alan, bir dünyanın sevk ve idaresiyle görevli her varlık, bağlı olduğu hiyerarşiden almış olduğu bu görevini yine kendisine bağlı bir hiyerarşik organizasyonla yerine getirir. Bu hiyerarşi zinciri, farklı görevleri plan çeşitli organizasyonlar biçiminde fiziksel plâna kadar iner. Örneğin "Azrail" adı verilen melek, bu hiyerarşi içinde, bedenli varlıkların ölüm olayını İlâhî İrade Yasaları'nın gereklerine göre düzenleyen ve denetleyen bir organizasyonu ifade eder.

Her insanı doğumundan ölümüne kadar, bir enkarnasyon boyunca izleyen hami varlıklar (ki bunlara İslamî terminolojide "sıyânet melekleri" denir) bu gözle görülmez, yani bedensiz varlıklardan oluşan hiyerarşi zincirinin bir bakıma en alt basamağını oluşturur. Her insan ruhu, tekâmülü belli bir düzeye yükseldiğinde, melek olarak ifade edilen varlıkların bulunduğu aşamaya ulaşacaktır.

2- Melek sembolünün kimi zaman, ilâhî prensipleri ya da "doğa yasaları" denilen İlâhî Yasalar'ı veya bu Yasalar 'ın çalışma şeklini ifade etmek üzere de kullanıldığı görülmektedir. Örneğin, insanın her yaptığının 'perispri'ye kaydedilmesi olayı İslamî terminolojide hafeze melekleri ve kirâmen kâtibin melekleri ile ifade edilmiştir.

3- Melek sözcüğünün kimi zaman da, evrenin Dünya'ya oranla çok daha ileri düzeydeki dünyalarında bedenlenmiş varlıklar için kullanıldığı görülmektedir.

( Ezoterizmin Işığında NeoSpiritüalist Yaklaşımla Semboller - Alparslan Salt )