Tarihi Kaynaklarda Eleştiri (Tenkit)

Eleştiri, tarih, edebiyat veya sanat eserlerini her yönüyle inceleyip açıklamak, anlaşılmasını sağlamak ve değerlendirmek amacı ile yapılır. (Türkçe Sözlük I, 1988:451). Tarih araştırmaları sırasında da kaynakların eleştirisi büyük önem taşır. Çünkü tarihte, doğruyu yanlıştan ayırabilmek, gerçeği ortaya koyabilmek ancak dikkatli bir kaynak eleştirisi ile mümkündür. Bu noktada tarihe, poleografya, filoloji, diplomatik, arkeoloji, nümizmatik ve tefsir gibi pek çok bilim dalları yardımcı olur. (Halkın, 1989: 31-34). Olayın geçtiği zamanda düzenlenmiş bir belgenin gerçekli-ğinin araştırılması, eski bir paranın sahte olup olmadığının ortaya konulması, dinî ve hukukî metinlerin incelenmesi, fotoğrafların gerçek mi fotomontaj mı olduğunun bilinmesi, hep bu bilim dallarının yardımıyla gerçekleşir. Tarihi malzemelerin eleştirisi iki yolla yapılır:

a) Dış eleştiri (Kaynak kritiği)
b) İç eleştiri (Olayların kritiği).

Bu işleme dış tenkit ve iç tenkit de denilmektedir. Dış eleştiri, tarihi malzemelerin ne dereceye kadar belge değeri taşıdığını inceler, onları kabul eder veya red eder. İç eleştiri ise aynı tarihi malzemenin içerisindekilerin doğruluğunu, gerçeğe uygunluğunun derecesini ortaya koyar (Çandarlıoğlu, 2003: 62; Halkın, 1989; 23).

Tarih araştırmalarında kullanılacak malzemenin belge değeri taşıyıp taşımadığı ve malzemenin içerisindekinin doğru olup olmadığının tespit edilmesi için “iç eleştiri ve dış eleştiri” yapılması zorunluluğu vardır.

Bakınız: Tarihi Kaynaklarda Dış Eleştiri ve Tarihi Kaynaklarda İç Eleştiri