Hücrenin en dış kısmında yer alan, molekülleri özellik ve yapılarına göre hücre içine alan veya hücre dışına bırakan seçici geçirgen katmana hücre zarı denilmektedir. Hücre membranı olarakta adlandırılmaktadır.
Hücre Zarının Yapısı
- Hücrenin dış yüzeyini tamamen saran ve hücrenin iç ve dış yüzeyini birbirinden ayıran bir zar yapısına sahiptir.
- Hücre zarının yapısı içerisinde protein, lipit (yağ) ve karbonhidrat molekülleri bulunmaktadır.
- Hücre zarında yer alan moleküllerin bulunma miktarı büyükten küçüğe protein, lipit (yağ) ve karbonhidratlardır.
- Hücre zarının üst yüzeyinde reseptörler bulunmaktadır.
- Hücre zarı modeli bilim adamları Singer ve G. Nicholson tarafından 1972 yılında geliştirilmiştir. Geliştirdikleri bu hücre zarı modeline Akıcı mozaik zar modeli olarak açıkladılar. Bu modele göre hücre zarı çift tabakalı fosfolipit tabakasındanoluşmaktadır. Fosfolipitlerin suyu seven hidrofilik olan baş kısmı dış kısımda yer alırken, suyu sevmeyen hidrofobik olan kuyruk kısmı ise iç kısma doğru yerleşmiştir.
- Hücre zarı üzerinde por adı verilen hücre boşlukları bulunmaktadır. Bu por adı verilen boşluklar hücre alış verişininde önemli rol oynamaktadır.
Akıcı Mozaik Zar Modeli
- Bu zar modeli yukarıda ifade edildiği 1972 yılında Singer ve G.Nicholson tarafından ortaya atılmıştır.
- Akıcı mozaik zar modelinde lipit tabakası sürekli hareket etmekle beraber akıcı bir özelliğe sahiptir. Bu özelliği hücre zarına esneklik kazandırmaktadır.
- Hücre zarının yapısında bulunan protein molekülleri lipit tabakası içerisinde gömülü durumdadır. Gömülü olan bu proteinler gömülü olduğu gibi dış yüzeyde bulunabilmektedir.
- Bu hücre zarı modelini geliştiren bilim adamları proteinleri yüzeysel ve iç protein olarak sınıflandırmışlardır.
- İç kısımda bulunan proteinlerin birçoğu zarın iki yanında açık kısımlar bulunacak şekilde lipit tabakasını bir baştan bir başa geçerek kanallar oluşturmaktadır.
- Hücre zarında yer alan protenler zardan madde geçişlerinde rol almaktadır. Proteinlerin sayısı ise hücreden hücreye farklılık göstermektedir.
- Hücre zarında yer alan karbonhidratlar proteinlere bağlanarak glikoproteinleri, lipitlere bağlanarak ise glikolipitleri oluşturmaktadır.
- Glikoproteinler ve glikolipitler golgi cisimciğinde meydana gelmektedir. Bu yapıların hücrede bulunma miktarı ise hücreden hücreye farklılık göstermektedir.
- Glikoproteinlerin ve gliproteinlerin oluşturduğu tabakaya glikokaliks denilmektedir.
Hücre Zarı Yapısındaki Glikoproteinlerin Görevleri;
- Hücrenin özgün olmasını sağlamaktadır. Yani hücre kendisine ait bir özellik kazanmasını sağlamaktadır.
- Hücre seçici geçirgenlik özelliğini sağlamaktadır.
- Akyuvar hücrelerinin yabancı hücreleri tanımasında önemli rol oynamaktadır.
- Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlamaktadır. Ayrıca hormon gibi maddelere karşı yanıt vermeyi sağlamaktadır.
- Glikokaliks tabaksının bozulması ise kanser oluşumuna neden olmaktadır. Çünkü glikokaliksin bozulması durumunda hücreler kontrolsüz bir şekilde bölünmeye başlar.
Hücre Zarının Görevleri
- Sitoplazmayı dış ortamdan ayırmaktadır.
- Hücre içi ile hücre dışı ortamlar arasında seçici bir şekilde madde alışverişini sağlayarak hücrenin atıklarını hücre dışı ortama vermek, hücre dışından hücreye gerekli maddeleri almak ve hücre içi ortamın özgün yapısını korumaya yardımcı olmaktır.
- Hücreye komşu olan diğer hücreler ile iletişimi sağlamak ve madde alış verişini sağlamak önemli görevlerinden biridir.
- Hücreye şekil vermektedir.
- Hücre içine ve dışına madde alış verişinde önemli rol oynamaktadır.
- Hücre zarı canlı mıdır? Bu sorunun yanıtı evet hücre zarı zarı canlıdır.
- Hücre zarının yapısı içerisinde protein, lipit ve karbonhidrat bulunmaktadır.
- Porlardan geçebilecek küçüklükteki moleküllerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama ATP harcayarak geçişine aktif taşıma denilmektedir. Hücre zarı aktif taşımayı kontrol etmektedir.
- Hücre içine alınacak olan hormonların tanınmasını sağlamaktadır.
- Hücrenin beslenmesine yardımcı olmaktadır.
- Hücrenin yıpranmış yada zarar görmüş kısmını onarır.
- Hücre içinde oluşan atık ürünlerin dışarı atılmasını sağlayarak hücre içindeki dengeyi sağlamaktadır.
- Prokaryot hücrelerde solunum enzimlerinin yardımıyla enerji üretimini sağlamaktadır.
ÖNEMLİ NOT:
hücre zarının görevleri hakkında yukarıda yazılanların bir kısmı hücre zarının özelliğidir. Birçok biyoloji kaynaklarında hücre zarı özellikleri ve görevler başlığı altında tüm bu özellikler yer almaktadır. Bu nedenle bende size böyle bir şey yapmak istedim. Şimdi ise sizlere hücre zarı özelliklerini maddeler halinde açıklayınca beni daha iyi anlayacaksınız.
Hücre Zarının Özellikleri
- Hücrenin tüm yüzeyini saran zar yani membran ve bütün hücrelerde bulunan bir hücre kısmıdır.
- Seçici geçirgen özelliğine sahiptir.
- Hücre zarının kalınlığı ise 12 mm’dir.
- Esnek bir yapıya sahiptir.
- Hücre zarı canlıdır. Şeffaf bir yapıya sahiptir.
- Komşu ve yabancı hücrelerin tanınmasını sağlar.
- Hücre zarının toplam yükü pozitif(+)‘dir.
- Çift tabakalı fosfolipit tabakasından oluşmaktadır. Çift tabakalı bu fosfolipitin bir kısmı hidrofilik (suyu seven), bir kısmı ise hidrofobik (suyu sevmeyen) özelliğe sahiptir.
- Yapısında protein, lipit ve karbonhidrat molekülleri ve bu moleküllerin glikoprotein,glikolipit gibi türevleri bulunmaktadır. Yapısında bir kimyasal madde bulunması nedeniyle mozaik şeklini andırmaktadır.
- Hücre zarı üzerinde madde alış verişini sağlayan por adı verilen boşluklar bulunmaktadır.
- Hücreden geçecek olan maddeler hücre zarında bulunan yapılara göre değişmektedir. Her hücre yapısında bulunan moleküllere bağlı olarak madde alış verişi yapmaktadır.
Hücre zarından maddelerin geçiş kolaylığı:
- Küçük moleküller büyük moleküllere göre daha kolay geçer.
Örnek:O2>H2O>C6H12O6- Nötr atomlar,iyonlara göre daha kolay geçer.
Örnek:O2>K+- (-) yüklü iyonlar (+) yüklü iyonlara göre daha kolay geçer.
Örnek:Cl->Na+- Yağda çözünen maddeler,suda çözünenlere göre daha kolay geçer.
Örnek: A,D,E,K vitaminleri>B grubu,C vitaminleri- Yağı çözen maddeler, çözemeyenlere göre hücre zarından daha kolay geçer.
Örnek:Eter, kloroform, Alkol>Avitamini
Alıntı ile Cevapla