Hayvanlar tek başlarına veya gruplar halinde yaşamlarını devam ettirir. Çevre faktörleri canlıların bir araya gelmesine neden olur. Örneğin yeşil otlaklar otla beslenen hayvanların bir araya geldikleri yaşam alanlarıdır. Bu şekilde bir araya gelmiş ve organize olmayan canlı gruplarına topluluk denir.
Bazı hayvanlar ise sosyal gruplar halinde yaşar. Hayvanlarda görülen sosyal davranışlarda iş bölümü ve görev dağılımı vardır. Sosyal gruplar aynı türe ait hayvanlar arasında oluşturulur. Sosyal davranışları iş birliğine dayalı davranışlar, çatışma davranışları ve iletişim davranışları şeklinde gruplandırabiliriz.
İş Birliğine Dayalı Davranışlar


  • Sosyal grubu oluşturan canlılar avlanma, alan savunması veya beslenme gibi konularda iş birliği yapar. Bu çeşit davranışlar, balık sürüleri, kuşlar, aslanlar ve kurtlar gibi canlı gruplarında görülür.
  • Grubu oluşturan canlıların haberleşmesi ses, görüntü veya kimyasal uyaranlarla sağlanabilir.
  • Örneğin tehlikeye karşı gözcülük yapan hayvanlar, bir tehlike anından bağırarak grubun diğer üyelerini uyarabilir.



  • Sosyal bir gruptaki hayvanlar grup oluşturarak avlanma faaliyeti de gerçekleştirebilir. Örneğin beyaz pelikanlar, avlanacakları zaman büyük gruptan bir kaç pelikan ayrılır.
  • Bu pelikanlar daire şeklinde avlanacakları yerin etrafının çevirirler. Bu davranışı sonradan öğrenmemişlerdir ve gerekli olduğu zamanlarda yapabilmektedirler.

Çatışma ve Baskınlık Davranışları



  • Sosyal grubu oluşturan hayvanlar arasında bazı durumlarda çatışma davranışları da görülür. Doğal olarak alanları belli olan bir ortamda, ancak belirli sayıda organizma yaşayabilir.
  • Bunun için aynı ortama fazla sayıda bireyin yerleşmek istemesi, canlılar arasındaki rekabetin oluşmasına neden olur. Rekabet ise çatışmayı meydana getirir.



  • Kaynakların sınırlı olduğu durumlarda, türün bireyleri arasında besin bulma, su ihtiyacını karşılama, yaşama alanı ve çiftleşme için rekabet edilebilir.
  • Sosyal grup oluşturarak yaşayan bireyler arasındaki kavgalar, topluluk içindeki hiyerarşinin belirlenmesini sağlar.
  • Bu üstünlük hiyerarşisinde üst basamaklarda bulunan canlılar, gereksinimlerini karşılama yönü ile diğer bireylere göre öncelik hakkına sahiptirler.
  • Tavuk ve ördeklerde üstünlük gagalama davranışı ile sağlanır. Hiyerarşide, üst basamakta bulunan kuşlar, besin ve su kaynaklarına öncelikli sahip olur. Bu durumda topluluğun alt düzeyindeki bireyler yemek veya su için beklemek zorunda kalır.

Sosyal Gruplarda İletişim



  • Canlı türleri arasındaki iletişim, sosyal grupların devamlılığının sağlanması için gereklidir. Birçok türün dişi ve erkekleri bazı özel mesajlarla bir araya gelirler.
  • Bu mesajlar, çeşitli sesler, görsel aktiviteler ve kimyasal maddelerle sağlanır.
  • Sesli mesajlar; kuşlarda, kurbağalarda, böceklerde, balinalarda ve diğer bazı hayvanlar arasında görülebilir.
  • Vervet maymunlarının hırıltıları yumuşak kısa, bazen peşpeşe havlama sesleri gibi farklı tonlarda olabilmektedir.
  • Bu hırıltılardan birincisi; maymunun toplumsal anlamda egemen konumda bulunan başka bir maymunla karşılaştığı zaman çıkarılmaktadır.



  • İkinci ses ise; toplumsal olarak kendisinden daha aşağıda bulunan bir türdeşiyle karşılaştığı durumlarda
    çıkarılmaktadır.
  • Arılar arasında görülen iletişimin temelinde ise farklı şekillerde yapılan dans hareketleri yatmaktadır. Bir gözcü arı, nektarca zengin bir çiçek alanı bulduğunda, bu alanın yönünü ve kovana olan uzaklığını diğer arılara haber verebilmektedir.



  • Eğer besin kaynağı uzakta ise gözcü arı, sallanarak dans eder. Kovana yakın bir alan ise daireler çizerek dans etmeye başlar.
  • Bir çok hayvan türünde kimyasal salgılar mesaj olarak görev yapar. Bu salgılara feromon denir. Feromonlar eşeysel çekim için kullanılabilir.

Hayvanlarda Yaşam Alanı



  • Bütün hayvanlar çok nadiren terkettikleri ya da hiç ayrılmadıkları bir coğrafi alan sahiptir. Bu alana yaşama alanı (yurt alanı veya territorial alan) denir.
  • Hayvan bu alandaki herşeyi tanır. Bu ise ona düşmanlarından korunma ve avını yakalayarak yiyecek bulmadaavantaj sağlar. Bazı hayvanlar bu alanı diğer türlere karşı savunurlar. Buna alan savunması, savunulan alana da yurt denir.
  • Hayvanlarda yaşama alanını sahiplenme eğilimi, canlıların yaşadığı ortama uyum sağlamasını sağlar. Yaşam alanının korunması bireyler arasındaki çatışmayı azaltır ve popülasyon büyümesini kontrol altında tutar.
  • Yaşama alanını sahiplenme bireylerin habitatları içinde eşit olarak dağılmalarına olanak sağlar. Bu şekildeki bir dağılım sayesinde her bireyin çevresel kaynaklardan en uygun şekilde faydalanması da sağlanmış olur.

Örnek SORU:


  • Bazı hayvanlardaki davranışlar bir uyarı ya da bir dizi uyarıya bağlı olarak ortaya çıkan öğrenilmemiş hareketler oluşur.
  • Bu şekilde oluşan karmaşık davranışlar içgüdü olarak bilinir.

Farklı hayvanlarda görülen içgüdü davranışlarıyla ilgili olarak;
I. Son derece karmaşık oldukları halde öğrenilerek
ortaya çıkmazlar ve otomatik olarak gerçekleşirler.
II. ıçgüdüsel bir davranışı gerçekleştiren organizma
ne yaptığının bilinçli olarak farkındadır.
III. Bütün refleks davranışlarının oluşmasını da içgü-
düsel davranışlar sağlar.
şeklindeki açıklamalardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
Çözüm ..
İçgüdüsel davranışlar son derece karmaşıktır, ancak öğrenilerek ortaya çıkmazlar. Zamanı gelince otomatik olarak gerçekleşirler. Reflekslerden farklı olarak, canlı bu hareketin gerçekleşmesinde ne yaptığının farkındadır. Refleks davranışlarının oluşması, içgüdüsel davranışlara bağlı değildir. Refleksler, uyarılara karşı sinir sisteminin kontrolünde ve bilinçsiz olarak yapılan ani tepkilerdir.
Cevap D
Örnek SORU:
Aşağıda verilen davranış çeşitlerinden hangisi bir refleks tepkisidir?
A) Beyni çıkarılan kurbağanın, asit damlatılan ayağını çekmesi
B) Kuşların mevsimlere göre göç etmeleri sırasında “V” şeklinde uçması
C) Örümceklerin avlarını yakalamak için karmaşık ağlarını örmeleri
D) Güvercinlerin parklarda insanlardan korkmadan gezmesi
E) Kurbağaların dilleri ile hareketli olan cisimleri yakalaması
Çözüm
Refleksler istemsiz olarak yapılan ve uyarılara cevap verilmesini sağlayan ani tepkilerdir. Kurbağaların asit damlatılan ayaklarını çekmesi bir refleks tepkisidir. Çünkü beyni çıkarıldığı halde tepki vermiştir. Bu durumda tepkinin oluşması omurilikte gerçekleşen bir refleks yayı ile mümkün olabilir. Kuşların V şeklinde dizilerek göç etmeleri ve örümceklerin karmaşık olan ağlarını örmeleri içgüdüsel olarak yapılan davranışlardır.
Kurbağaların dilleri ile hareketli nesneleri yakalamaya çalışmaları, istemli olarak ve beslenmek için yapılan bir davranıştır. Güvercinlerin parklarda insanlar arasında gezinmesi alışkanlık şeklinde bir öğrenmedir.