Gövdenin yan tomurcuğundan gelişen yapılardır. Bir dikotil (iki çenekli) bitki yaprağı, yaprak ayası ve yaprak sapından oluşur. Yaprak sapının gövdeye bağlandığı yere yaprak kını adı verilir.
Yaprak ayası daha fazla güneş ışığının tutulmasını sağlayan geniş bir yüzeye sahiptir. İletim demetleri yaprak içerisinde dallanarak yaprak damarlarını meydana getirir.
Yaprakların damarlanma şeklinde, tek çenekli ve çift çenekli bitkilerde farklılıklar vardır. Buğday ve mısır gibi tek çenekli bitkilerde paralel damarlanma vardır.Bu damarlanmada, ana damar veya damarlar belirgin olarak kalındır. Yan damarlar ana damarlara paralel olarak uzanır.
Fasulye, asma, çınar ve gül gibi çift çenekli bitkilerde ağsı damarlanma gözlenir. Ağsı damarlanma da ana damar belirgin olarak diğer damarlardan kalındır.
Ana damarın ince kollara, bu kolların ağ şeklinde daha ince kollara ayrılmasıyla yaprak yüzeyinde ağsı bir görünüm meydana gelir.
Bir yaprak, bir tek yaprak ayasından oluşuyorsa basit yaprak adını alır.Yaprak ayası iki veya daha fazla yaprakçıktan oluşuyorsa, bileşik yaprak adını alır.
Bir yaprağın kesiti mikroskopla incelenirse, yaprağın alt ve üst yüzeylerinin tek sıralı epidermis hücreleriyle örtülü olduğu görülür. Bu hücreler, kloroplastları bulunmadığı için renksizdir.
Hücreleri arasında boşluk bulunmaz ve epidermis dokusunun yüzeyi, hücrelerinin salgıladıklarımumsu kütikula tabakasıyla örtülüdür.
Fotosentez için gerekli olan karbon dioksit ve solunum için gerekli olan oksijen, epidermis hücreleri arasında bulunan stomalarla alınır. Stomalar ayrıca terleme ile su atılmasını da sağlar. Yapraktaki iki epidermis arasında bulunan çok hücreli kısma mezofil tabakası denir.
Mezofil tabakası içinde, yaprak damarları ve parankima dokusu yer alır. Özümleme parankiması hücrelerinden meydana gelen bu bölge, yaprağın fotosentez yapan kısmıdır.
Mezofil tabakasında; palizat ve sünger parankiması olmak üzere iki farklı özümleme parankiması vardır.
Palizat parankiması: Üst epidermis tabakasının altında ve epidermise dik olarak yerleşmiş, uzun, silindir şeklindeki hücrelerden oluşan tabakadır. Çok sayıda kloroplasta sahip olan palizat parankiması hücrelerinde bol miktarda fotosentez yapılır.
Sünger parankiması: Bu dokudaki hücreler dü- zensiz bir şekle sahiptir ve aralarında geniş boşluklar bulunur. Bu boşluklarda karbon dioksit, oksijen ve su buharı vardır.
Yaprakta bulunan damarlar, iletim demetlerinin devamıdır. Damarların üst kısmında ksilem, alt kısmında ise floem yer alır.
Örnek ..
Yeşil bir bitkinin yaprağında bulunan;
I. Palizat parankiması
II. Sünger parankiması
III. Stoma bulunan epidermis
şeklindeki yapıların fotosentez hızları, çoktan aza doğru nasıl sıralanabilir?
A) I – II – III
B) III – II – I
C) I – III – II
D) II – I – III
E) II – III – I
Çözüm ..
Bir bitkinin yaprağında en çok bulunan ve bol kloroplastlı olan hücreler palizat parankimasındadır. Bu nedenle, en hızlı fotosentez bu hücrelerde yapılır. Palizat parankimasının alt kısmında bulunan sünger parankiması hücreleri, daha az sayıda kloroplast içerdiklerinden, fotosentez miktarı biraz daha düşüktür. Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşan stoma hücreleri hem sayıca az, hem de daha az kloroplast taşıdıklarından en yavaş fotosentez hızına sahiptirler.
Cevap A
Örnek
Bazı bitkilerde,
l. Stoma bulunmayan yeşil ince gövde
ll. Kazık kök
lll. Sadece üst yüzeyinde stoma bulunan yapraklar
lV. Su depolanmış kalın gövde
V. Geniş, parçalı yapraklar
Vl. Kalın mantar tabakasıyla korunan gövde gibi özellikler bulunur.
Bu özelliklerden, aşağıdakilerin hangisinde verilenlerin ikisi de, karşısında belirtilen ortama en uygundur?
Çözüm ..
Kurak ortam bitkilerinde;

  • Kazık kök
  • Su depolayan gövde
  • Kalın mantar tabakalı gövde
  • Stomaların yaprak derinliğine gömülmesi ve stomaların yaprağın alt yüzeyinde yoğunlaşması
  • Yaprakların ince olması gibi adaptasyonlar vardır.

Nemli ya da su ortamındaki bitkilerde ise;

  • ince gövde
  • Parçalı ve geniş yaprak
  • Saçak ve yüzeyde kök
  • Stomaların yaprak üst yüzeyinde yoğunlaşması gibi adaptasyonlar bulunur.

Buna göre I. ve III. özellikler su bitkilerine özgüdür. Diğerleri uygunluk göstermez.
Cevap E