Omurilik, Beyindeki gibi bir zar sistemi ve sıvı ile çevrilidir. Dış kısmında ak madde, iç kısmında boz madde bulunur. Omurilik, beyne giden ve beyinden çıkan sinirleri toplar ve dağıtır. Omurilik Omurga içindeki ilik kanalına yerleşmiştir.

Omuriliğin enine kesiti alındığı zaman boz maddenin, ak madde içinde kanatlarını açan bir kelebek şeklinde olduğu görülür. Kanatların öne bakan kısmına ön (ventral) çıkıntı, arkaya bakan uçlarına ise arka (dorsal) çıkıntı denir.
Omurilikteki bu yapılardan arka çıkıntı duyu nöronlarıyla, ön çıkıntı ise motor sinirleriyle bağlantılıdır. Arka ve ön çıkıntılar arasında yer alan yan çıkıntı otonom sinir sistemine ait sinirler bağlantı yapar. Omuriliğe giden arka kök sinirleri kesilen hayvanların, duyu almadığı ancak ayaklarını hareket ettirdiği belirlenmiştir. Ön kök sinirleri kesilen hayvanın ise duyu aldığı ancak ayaklarını hareket ettiremediği belirlenmiştir.
NOT: Duyusal impulsların çoğu beyne ulaşmadan, omurilik içinde çapraz yapar. Örneğin vücudun sol tarafından gelen bir impuls, beynin sağ yarım küresine iletilir. Buna karşılık beyinden çıkan motor sinirler, bu çaprazlanmayı omurilik soğanında yapar.
Omuriliğin görevleri, vücuttan beyne, beyinden ise vücut organlarına gönderilen impulsları iletmek, bir refleks merkezi olarak çalışmak ve alışkanlık hareketlerini olarak sıralanabilir.
Refleksler

Sağlıklı her insanda görülen ve özelliği pek değişmeyen ani tepkilerdir. Refleks dıştan gelen bazı uyartılara karşı organizmanın oluşturduğu düşünülmeden yapılan ilk ve en kısa cevaplardır.
Bazı refleksler doğuştan ve kalıtsaldır. Bir türdeki bütün bireyler için ortaktır. Bir çoğu isteğimiz dışındadır. Göz bebeğinin küçülüp büyümesi, göz kapaklarının hareketi, diz kapağı refleksi, çocuklardaki emme refleksi, esneme, gülme, terleme, ürperme, bükülme refleksleri buna örnek olarak verilebilir.

Kalıtsal olan refleksler beyin veya omurilik tarafından idare edilebilir. Örneğin göz bebeği refleksi ve bazı kulak refleksleri orta beyinden, kusma, hapşırma gibi bazı refleksler omurilik soğanından, diz kapağı refleksi ise omurilik tarafından oluşturulur.
Diğer bazı refleksler ise, eğitim ve öğrenmeyle kazanılır. Bunlar şartlı refleksler ve kazanılmış reflekslerdir. şartlı refleksler ilk olarak, Rus fizyoloğu Pavlov tarafından bulunmuştur. Pavlov zil sesi ile birlikte bir köpeği sürekli olarak beslemiştir.
Bu durumdaki köpeğin, zil sesi ile besinlerin kokusu arasında bir ilişki kurduğunu ve yemek verilmese bile zil çalınca, köpeğin ağzından salyaların aktığını, midesinde salgıların üretildiğini tespit etmiştir.
Öğrenilmiş bazı davranışların sürekli olarak yapılması bir süre sonra omurilikte kazanılmış refleks oluşmasına neden olur.
Örgü örme, araba kullanmak, tören yürüyüşü, limon görünce tükrük salgılamak, müzik eşliğinde dans etmek birer kazanılmış reflekstir.
Bunlar beyin kabuğu tarafından önce öğrenilir. Öğrenildikten sonra kazanılmış refleks haline gelir ve omuriliğe devredilerek oradan yönetilir. Hata yapılması durumunda ise beyin tekrar devreye girerek olayı düzeltmeye çalışır.
Bir refleks tepkisinin oluşumunda impulsların izlediği yol refleks yayı olarak adlandırılır. Bir refleks yayında üç veya daha fazla nöron bulunabilir.

Bir refleks yayında duyu organlarıyla alınan uyartı, duyu nöronlarıyla arka çıkıntıdan omuriliğe getirilir. Omurilikteki ara nöronlarda değerlendirme yapıldıktan sonra, ön çıkıntıdan çıkan motor nöronlarla tepki organında cevap oluşturulması sağlanır.
Çivi battığında ayağımızı çekmemiz bir refleks tepkisi şeklinde oluşur. Bu tepkiden sonra çivinin ayağımızı acıttığını hissederiz. Bu durumda artık beyin devreye girmiş demektir.
Bazı durumlarda beyin refleks tepkisinin oluşmasını engeller. Örneğin kan verirken iğne batırıldığı halde elimizi çekmeyiz. Çünkü bu durumda beyin devreye girer ve hareketin istemli olarak yapılmasını sağlar.
ÖRNEK SORU;
İnsanda, beynin değişik bölümleri tarafından gerçekleştirilen bazı görevler şunlardır:

  • Göz bebeğinin, ışık miktarına göre büyüyüp küçülmesi
  • Zeka, anlama, yazma ve konuşma gibi olayların düzenlenmesi
  • Dış ortamın sıcaklığına göre, vücut ısısının düzenlenmesi
  • Kalp atışlarının düzenlenmesi

Bu görevlerin gerçekleştirilmesinde, etkisi olmayan beyin bölümü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hipotalamus
B) Beyin kabuğu
C) Orta beyin
D) Beyincik
E) Omurilik soğanı
Çözüm ..

  • İnsanda beynin farklı kısımları tarafından gerçekleştirilen bazı görevler şunlardır;
  • Göz bebeğinin, ışık miktarına göre büyüyüp küçülmesi; orta beyin
  • Zeka, anlama, yazma ve konuşma gibi olayların düzenlenmesi; beyin kabuğu
  • Dış ortamın sıcaklığına göre, vücut ısısının düzenlenmesi; hipotalamus
  • Kalp atışlarının düzenlenmesi; omurilik soğanı

Bunlar içerisinde beyinciğin görevi yoktur. Beyincik, iç kulaktan gelen uyartılara göre, dengenin sağlanmasında etkilidir.
Cevap D