Tek hücreli, suda yüzen ve besin tüketen organizmalar genellikle protozoa olarak adlandırılır. Onlar Krallık Protista’ya aittir ve nasıl hareket ettiklerini temel alarak farklı damilyalara sınıflandırılmıştır. Bir damla gölet suyu alıp mikroskop altında gözlemlerseniz, etrafında yüzen küçük organizmaların sıklıkla görebilirsiniz. Aslında, bu canlıları mikroskop altında gözlemleyen ilk bilim adamlarından biri olan Anton van Leeuwenhoek, sanki hayvanların ve moleküllerin birleşimi gibi “hayvanlar kümeleri” adı vermişti. Protozoa küçücük ve tek hücreli olmasına rağmen, büyüleyici karmaşıklığa sahiptir.
Örneğin, Phylum Sarcodina’sına ait olan amoebayı ele alalım. Bu tek hücreli protist, zarının esnek olması ve şeklini değiştirmek için çevresindeki sitoplazmayı zorlayabilmesi için istediği herhangi bir şekil olabilir. “Amoeba” kelimesi “değiştirmek” anlamına gelir. Bir amip için mikroskopta ilk kez baktığınızda, onu özleyeceksiniz, çünkü yavaş yavaş ilerliyor.
Sitoplazmayı, psödopodi adı verilen uzantılara rahatlıkla uzatarak, tembel bir hayata yaklaşım gibi görünüyor. Bu uzantılar , amiplerin kendilerini sindirebileceği bir gıda vakusu yaratan küçük protistleri de içine alabilir. Bu durumda yavaş, zararsız anlamına gelmez – küçük protistler gerçekten tehlikeyi anlamazlar.
Bir başka ilginç protozoon ise paramecium’dur. Yüzeyinde silya adı verilen minik saç benzeri yapılar kullanarak hareket eder . Aslında paramecium kili kullanarak hareket eden bir grup protist, Phylum Ciliophora’ya aittir. Ameciklere kıyasla, paramecium hızlı yüzücüydü. Çok hızlı, mikroskop altında baktığınızda, görüntüleme alanınızı hemen görme şansınız olmadan önce zum yapabilir. Bu nedenle, biyologlar, paramesyumu yavaşlatmak için suya koyultucu bir madde katarak daha net görülebilirler. Pamuklu elyaflar gibi slaytın içine girmek için engelleri de yerleştirebilirsiniz. Paramecium’u yavaşlattığınızda veya tuzağa düşürdüğünüzde, içinde muhteşem birçok özellik görebilirsiniz.
AmipParamecium’un iki çekirdeği vardır. Bir çekirdek hücre aktivitelerini kontrol eder ve diğer işlevler cinsel üreme işlevini kontrol eder. Paramecium ilerledikçe vücudunu sarar, böylece her iki tarafı da görebilirsiniz. Bir tarafta ağız oluk olarak adlandırılan bir girinti var .
Paramecium, gıdayı bu açılımın içine süpürür ve ardından sindirimin meydana geldiği hücre içinde bir gıda vakuolü oluşturur. Amecikler gibi, paramecium da genellikle olduklarından daha küçük protistler yiyor. Oral oluk aynı zamanda iki paramecinin birleştiği ve DNA’yı değiştirdiği cinsel üreme alanında da kullanılır. Mitoz ile ayrıldıktan ve bölündükten sonra, yeni paramekia orijinal ebevden farklıdır.
Hem amip hem de paramecium tatlı suda yaşar ve ozmoz nedeniyle suyun hücrelere girme eğilimi gösterir. Bu iki protistin aşırı suyun atılması için bir stratejisi olmalıdır (veya patlayabilir!). Kontraktil vakuol adı verilen organelle işi yapar. Hücrede biriken fazladan suyu çıkarmak için bir su pompası görevi görür. Mikroskopta, kontraktil vakuol genellikle hücrede berrak bir hava kabarcığı gibi görünecektir.
Amoeba ve paramecium, gölet suyunda yaşayan birçok protozoondan sadece ikisidir. Yapı denilen gibi bir kuyruk kullanarak hareket protistler bulunur Zoomastigina filum gibi diğer gruplar vardır flagella . Euglena’nın bir bayraklısı var, ancak bazen bir yosun olarak sınıflandırılır çünkü fotosentezlenebilir – bir bitki gibi yiyecek yaratmak için ışığı kullanın.
Parazit ve ev sahibi içinde yaşayan bir grup protist bile var. Sıtma , bir sivrisinek ısırmasıyla kana bulaşan bir protistin neden olduğu bir hastalıktır. Bir kişiye malarya bulaşırsa, titreme ve ateş ile genel zayıflık çeker ve ölebilirler. Genellikle protistlerin çoğu zararsızdır ve bir biyoloji laboratuvarında güvenle incelenebilir.
Konuyu daha iyi kavramak için örnek orular çözelim. Sorularda bazı şıklar eksik diye düşünmeyin. Burada amaç konuyu kavramak ve sorular üzerinden size konuyu anlatmaktır.
Tek Hücreli Canlılara Örnekler ve İsimleri
Bakteriler
Bakteriler çok küçüktür ve genellikle 1-2 mikrondur. Bunlar prokaryotik organizmalardır, yani hücrenin genetik bilgilerini (DNA’sı) içeren zarlara bağlı bir çekirdeğe sahip değildirler. Bunun yerine bakteri DNA’sı, plazmid adı verilen halka benzeri yapılarda saklanır. Bakterilere örnekler:
Lactobacilli – Çubuk şekilli ve çoğunlukla insan bağırsağında bulunur.
Bifidobakteriler – Çubuk şekilli olup ishalın önlenmesi gibi probiyotik faydalar sunmaktadır.
Mikobakteriler – Akciğer, cilt ve vücudun diğer bölümlerinde enfeksiyon oluşturan çubuk şeklinde bakteriler.
Arkeler
Archaea, yaşamın en eski formları arasındadır ve yaklaşık 1 mikron çapındadır. Bu organizmalar aynı zamanda prokaryotik organizmalardır ve dolayısıyla zarlara bağlı bir çekirdeğe sahip değildirler. Arka membranlardaki proteinler ve lipitler bakterilerdekinden farklıdır. Arkeanın örnekleri şunları içerir:
Methanocaldococcus jannaschii – Okyanusun altındaki hidrotermal deliklerde bulunan küre biçiminde arke.
Haloquadra walsbyi – Dünyadaki pek çok tuz gölünde bulunan benzersiz kare planlı arkealar.
Mantarlar
Mantarlar tek hücreli veya çok hücreli organizmalar olabilir. Bu organizmalar ökaryotiktir ve dolayısıyla merkezi membrana bağlı çekirdekleri vardır. Tek hücreli mantar örnekleri şunları içerir:
Saccharomyces – Ekmek üretiminde önemli bir rol oynayan maya.
Candida – Azalmış bağışıklık sistemine sahip insanlarda enfeksiyona neden olan maya.
Tek Hücreli Hayvanlar
Protozoa, toprak, tatlı su ve deniz ortamları da dahil olmak üzere çeşitli habitatlarda yaşayan tek hücreli ökaryotik organizmalardır. Boyutları 0.01 ile 0.5 mm arasında değişir ve hareket edebilmelerini sağlayan ek parçaları vardır. Protozoonlara örnekler şunları içerir:
Amoeba – Tipik olarak temiz suda bulunur ve çoğunlukla serbest yaşayan ve bulaşıcı değildir. Bununla birlikte, bazıları bağırsağa saldırabilen Entamoeba histolytica ve insan beynini etkileyebilecek Naegleria fowleri gibi enfeksiyonlara neden olabilir.
Plasmodium – Sivrisinek ısırığı ile insanlara hastalık bulaşmasına neden olan bir parazittir.
Yosun
Yosunlar, çok hücreli veya tek hücreli olabilen fotosentetik organizmalardır. Tek hücreli yosunlar, Chlamydomonas gibi okyanus planktonu ve tek hücreli, ancak bazen mikroskop altında görüntülendiğinde güzel şekiller oluşturan koloniler olarak bulunan gölet organizmalarını içerir.
SORULARI
1. Protozoa’da fazla su çıkarmak için hangi organel kullanılır?
- a . Gıda vakuolü
- b . Kontraktil vakuole
- c . Çekirdek
2. Bu protestocardan hangisi en hızlı hareket ediyor?
- a . Amoeba
- b . Amip
3. Amipler ve paramecium nerede yaşıyor?
- a. gölet suyu
- b. deniz suyu
- c. kan içinde
4. “Amoeba” kelimesi ne anlama gelmektedir?
- a. değiştirmek için
- b . tek hücreli
- c. yavaş hareket ettirici
5. Paramecium hangi Kindgom ve Phylum’a aittir?
- a. Protista, Sarcodina
- b . Protista, Ciliophora
- c. Ciliophora, Sarcodina
6. Bir psödopodiya, bir (n) şudur:
- a. siliyanın sırası
- b . protist türü
- c . sitoplazmanın uzatılması
7. Bir protistin neden olduğu bir hastalık:
- a. domuz gribi
- b . küçük çorap
- c . sıtma
8. Gıda, içinde sindirilir:
- a. ağız oluğu
- b. gıda vakuolleri
- c. çekirdek
9. Hücrenin yüzeyinde bulunan ince saçlı yapılara şunlar denir:
- a . silia
- b . bayrak
- c . yalancı ayak
10. Aşağıdakilerden hangisi tek hücreli?
- a. amoeba
- b . paramecium
- c . her ikisi de
11. Mitoz aşağıdakilerin bir türüdür:
- a. hareket
- b . hücre bölünmesi
- c . amip
12. Protozoonlar, aşağıdakilere dayanan farklı filumlara gruplanmıştır:
- a. renkleri ve ölçüleri
- b . nasıl hareket ederler
- c. nerede yaşıyorlar
13. Eğer bir paramecium çalışıyorsanız, slayt ne yapmalıyım?
- a. ısıtın
- b . pamuk lifleri ekle
- c. Ters çevir
14. Bir amip, yiyeceklerini nasıl yakalar?
- a. Yalancı bodruma sokarak
- b . yiyecekleri ağız oluğuna süpürerek
15. Blepharisma, paramecium ile ilgili protisttir. Hareket etmesine yardımcı olmak için kili vardır. Blefareti nasıl sınıflandırırdınız?
- a. Phylum Sarcodina
- b. Phylum Zoomastigina
- c. Phylum Ciliophora