Dramaturgi; temelde bir metne bakış ve yorum yöntemi olarak ele alınırsa, bu süreç oyuncunun ve yönetmenin metin üzerindeki çalışmalarının başlangıcına kadar uzatılabilir. Bir metnin sahnelenmek amacıyla seçilmesinden, metni ve yazarını tanımak için yapılan araştırmalara, yorumlama ve ortak birikime kadar her şeyi, bunlarla birlikte oyunculuk çalışmaları ve provalar, seyirci araştırmaları ve son buluşma, kısacası metinden sahneye kadar geçirilen tüm evreler dramaturgi başlığında derlenebilir. Fakat dramaturgiyi sanatsal yaratımın merkezi olarak değil, bütünün evrelerini denetleyen, belirlenen rotayı kontrol eden bir mekanizma olarak yorumlanmalıdır.

Dramaturginin etimolojik kökeni Grekçe δgama'ya dayandırılmakta, İngilizce'de dramaturgy, Almanca ve Fransızca'da dramaturgie, Türkçe'de "dramaturgi/oyun sanat bilimi" söylemiyle kullanılmaktadır.

Eskiden beri dramaturgi için oyun yazarlığı sanatı ve tiyatro eserleri incelemesi yorumu yapılmaktadır. Ancak günümüzde dramaturginin uygulama alanında daha bilinçli bir şekilde görülmesiyle oyun yazarlığı kısmı ayrılmıştır. Çünkü oyun yazarlığı ayrı bir alandır.

Dramatik bir metnin teknik, tasarım, içerdiği anlam ve sağlayabileceği sahneleme olanakları, yazıldığı çağ ve geçtiği dönem açısından incelenmesi, çözümlenmesi, araştırılması bugünün dramaturginin çalışma alanının oluşturmaktadır. Metin üzerinde yapılan çalışmaların tümüne kuramsal dramaturgi; oyuncular ile sahne üzerinde yapılan çalışmalara da uygulamalı dramaturgi denir.

Tüm tanımlardan sonra dramaturgi, bir metnin sahnelenmek amacıyla seçilmesinden, sahneye aktarımına kadar izlenen, metnin seçilmesi, çözümlenmesi, günün koşullarına ters düşen bölümlerine dikkat çekilerek gerekiyorsa yorum doğrultusunda düzenlenmesi, belirlenen yorumdan sapılan noktalara nesnel biçimde müdahale edilmesini kapsayan bir süreçler bütünüdür.

Dramaturg, dramaturgiyi uygulayan kişi olarak gösterilse de bazen kendisine verilen işler bu tanımdan daha fazlasını kapsamaktadır.

Özdemir Nutku, Gösterim Sanatları Sözlüğünde dramaturgun görevlerini şöyle sıralamıştır:

1-Çalıştığı tiyatro için seyirciyi tiyatronun uygulayım olanaklarını ve sanatçı kadrosunu dikkate alarak oyun seçmek ve önermek.
2-Gönderilen yapıtlar üzerinde gerektiğinde yazarı ile çalışma yapmak,
3-Yeni oyun yazarları bulmak,
4-Dünya tiyatrosundaki gelişmeleri izleyerek çalıştığı tiyatroya yol göstermek,
5- Bazı konularda yönetmene danışmanlık yapmak ve ön çalışmalar yaparak gerekli bilgi ve belgeyi sağlamak,
6- Seyirciler için yayımlanan tiyatro dergisini yönetmek,
7- Tiyatro arşivini ve kitaplığını kurmak,
8- Çalıştığı tiyatronun olanakları varsa tiyatro ile ilgili çeşitli etkinlikler düzenlemek.

Dramaturgi bilinçli olarak ilk olarak Lessing'in Die Hamburgische Dramaturgie adlı eseriyle ortaya çıkmıştır. (Leissing: [1729-1781] )Bu eserden önce yapılan çalışmalar isimsiz bir şekilde dramaturgi kapsamına giren çalışmalardır. Örneğin Aristoteles'in binlerce yıldır hükmünü sürmüş eseri Poetica, oyuncunun her sözcüğü çok iyi kavrayarak, bunun için çaba göstererek sahneye çıkması gerektiğini belirtmiştir. Aristoteles'e göre oyuncu karakter yapımında her sözcüğün amacını, anlamını bulmalı, iyi algılayabilmeli ve açıklayabilmelidir. Yapılan tüm çalışmalar bir anlamda görevi metinle sahne metni arasındaki köprüyü oluşturan dramaturginin alanına girmektedir.

Aynı şekilde isimsiz ve sistemsiz dramaturgi çalışmalarını Roma tiyatrosunda görürüz. Çünkü bilindiği gibi Roma tiyatrosu, Antik Yunan tiyatrosunun bir taklidi olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle metnin Roma seyircisine uyarlanması söz konusu olmuştur. Yine isimsiz bir şekilde ortaçağda kilisenin din baskısı kurmak amacıyla İncil'den öyküleri oyunlaştırma çabaları insanlarda öteki dünya korkusu yaratarak bu baskıyı genişletme çabaları da dramaturgi kapsamına girebilecek türdendir.

"Lessing, dramaturgi kavramını ortaya atarken, dram sanatı ve oynanan oyunlar üzerine bilimsel araştırmalar yapmayı, bu araştırmaların sonuçlarını estetik kuralların ışığında değerlendirmeyi ve oynanan her oyunu bu değerlendirmelerin ışığında eleştirmeyi öngörür."
Lessing ile başladığı düşünülen dramaturgi kavramı; zamanla oyun seçimi, çözümleme, tartışma ve yorum gibi düzlemlere aktarılmıştır. Zamanla dramaturgi aktif olarak tiyatro yaşamına girmiş ve önemi kavranmaya başlanmıştır.

Tiyatronun kendisine yön verebilmesi ve kendisini eğlenceden biraz uzaklaştırıp, çağdaş toplumun eleştirisine yönelmeye çalışması sonucu dramaturgiye ihtiyaç duyulmuştur.

Brecht'ten Günümüze Dramaturgi

XX. yüzyıl başındaki toplumsal ve siyasal yapı, savaş ve bunalım dönemleri tiyatroya bakışı ve yaklaşımı da etkilemiştir. Brecht ve Piscator, tiyatroya bakışın bir aldatma ve hoşça vakit geçirmeden öte bir şeyler olduğunu bildirirler ve her ikisi de kendi mantıklarıyla olması gereken tiyatro türlerini açıklarlar. Politik ve Epik Tiyatro düşünceleri, toplumsal tartışma ve sorgulamaya yönelik tiyatrolardır. Artık tiyatro, bir düşünme, tartışma, sorgulama, kavramaya çalışma, yeniden yaratma mekanı olmuştur.
Sanatın ve sanat dallarının yeniden sorgulandığı, tekniklerin araştırıldığı ve keşfedilmeye çalışıldığı bir dönem başlar. Denenen yeni sahne teknikleri, insanın bu dünyadaki, toplumdaki yerini araştırmaya yönelik olmasının yanında; insanın iç dünyasını, kendi içindeki yerini aramaya da yöneliktir.
Piscator , politik düşünceleri ile heyecanlı prodüksiyonlar sergilemesinin yanında, metin ve sahne üzerinde de kimi tartışmalara yönelmeyi dener. Tartışmalar, çoğu zaman metinde odaklanarak yoğunlaştığında, yazarla birlikte çalışacak bir dramaturgun varlığı da zorunlu hale gelir. Artık metnin her sözcüğünün, her tümcesinin irdelendiği, konuşma örgüsünün tekrar tekrar araştırıldığı bir yöntem kullanılmaktadır.

Ayrıca yine bu dönemde içinde Brecht'in de bulunduğu bir grup yazar klasiklerin güncelleştirilmesi konusunda girişimlerde bulunmuşlardır. Ancak bu güncelleştirme yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği tartışılmış ve metnin evrensel özünden güç alınarak tarihsel özünün bugüne taşınması gerektiği konusunda ortak bir karara varılmıştır. Amaçlanan şey eserin yazıldığı döneme değil yaşadığı çağa uygun bir hale getirilmeye çalışılmasıdır.
Dramaturgi ve dramaturg kavramları, çağdaş tiyatroda, metne yöneliş, metni araştırma ve yeniden yaratma süreçlerinde ortaya çıkmaktadır.

Piscator, tiyatrosunda kurduğu dramaturgi ekibi için ve bir dramaturgdan beklentilerinden şöyle söz etmektedir:
"Dramaturgun görevinin diğer tiyatrolarda olduğu gibi repertuarı saptamak, rol dağıtımı için önerilerde bulunmak, yeni metinler aramak ve metinlerdeki gereksiz bölümleri budamakla sınırlı kalmaması görüşündeydik. Bizim özel koşullarımızda bir dramaturgdan beklediğim benimle ya da yazarla yaratıcı bir işbirliğine girebilmesiydi. Bizim dramaturgumuz hem metinler üzerinde politik görüşlerimizin ışığı altında yeniden çalışmalı, hem de benim sahneleme için düşündüklerime uygun yeni sahneler yazabilmeli hem de metni biçimlendirmeye yardım edebilmeliydi."

Piscator'un metne bunun doğrultusunda dramaturga verdiği önem açıkça belirtilmiştir. Tiyatrosunun temeli söze dayanan Piscator, dramaturgi sayesinde düşüncelerini empoze etmede daha sağlam bir yol kat edeceğini düşünmüştür.
Diğer taraftan "Bertolt Brecht'in belirli bir atmosfer yaratmaktan kaçınan, teknik çözümlemeler yerine yalın dekor anlayışını seçmesi; yabancılaştırma etmeni olarak tiyatro gereçlerinin dışında metinden de bir yabancılaştırma elemanı olarak yararlanması; ortaya koyduğu, özdeşleşme karşıtı yeni oyunculuk anlayışı; insan yaşamı ve ayrıntılarla ilgilenmesi; benzetmeye çalışmak yerine göstermek, anlatmak üzerine kurulu bir biçim öngörmesi, temelde düşünceye ağırlık veren bir sanat anlayışına sahip olduğunu gösterir."

Buradan yola çıkarak epik dramaturgi hakkında; gösterilmek istenen toplumsal gerçekliği daha iyi betimleyebilmek ve onun değişmesine katkıda bulunmak için anlatıcı kullanma ve seyirci ile sahne arasında belli bir uzaklık koyma yoluna giden bir tiyatro biçimidir diyebiliriz.
Bu amaçla Brecht tiyatrosunda uygulanan dramaturgik süreç, oyunun ve metnin birlikte çözümlenmesini gerektirmektedir.
Barba'nın dramaturgi modeli, temelde, oyuncuların kendi öz benliklerinden, geçmişlerinden ve geleneklerinden, çevreden, kısaca yaşamda etkilendikleri her şeyden edindikleri deneyimleri doğaçlama yoluyla sergilemeleriyle başlar.
Barba'nın dramaturgi anlayışının ilginç bir yönü de, dramaturgi sürecine seyircinin de dahil edilmesidir. Eugenio Barba, çalışmalarının temeline oturttuğu dramaturgiyi, bir düşünme, bulma, yaratma parçalama, birleştirme, gösterme, düşünme süreci olarak görür.
Tüm bunların da gösterdiği gibi dramaturgi metne dayalı olmayıp genelde doğaçlamaya ve oyunculuğa dayalı olan bir tiyatro türünde de önem arz edebilmektedir.
Tiyatroda Dramaturginin ve Dramaturgun Yeri ve İşlevi
Dramaturgi, sadece metin seçme, inceleme ve çözümleme görevi yüklenmiş bir çalışma alanı olarak değil, bir yorum kaynağı olarak da görülmektedir artık; yani yorumun oluşturulmasında dramaturgi çalışmaları temel oluşturur.
Bilinçli ve titiz bir dramaturgi çalışması yapılmadığında metin ile gösteri arasında ya bir kopukluk baş gösterir, ya da denetimsiz, kendi dışında bir şeyler söyleyen, rasgele bir bağlantı kurulmuş olur. Dramaturgi, toplumsal sorunlarla hesaplaşmaya yönelen akılcı ve eleştirel bir tutum izlediğinde başarılı olur.

"Dramaturgların dramaturgi hakkında vardığı genel kanı, dramaturginin yalnızca bilgi toplama ve çözümlemeden çok, bildiğimizi sandığımız, dahası emin olduğumuz olguları bozma, tersyüz etmedir; bilinçaltına ittiğimiz, içselleştirdiğimiz kalıpları kırmadır, insanın kendi kendini aşma çabasıdır."
Dramaturginin görevi sahneleme çalışmasında metindeki düşünce dizgesinin ortaya çıkarılmasından sorumlu olmaktır. Oyunu her yönüyle inceler, açımlar, gösterilmek istenilen şeyi saptar ve herkesin algılayabileceği bir biçimde tiyatro diline aktarır.Dramaturgi çalışmalarını asıl amacı, oyunu yazın dilinden sahne diline aktarmak ve bunu denetlemektir.

Dramaturgi çalışmalarında dikkat edilmesi gereken bir başka konu da esnek olunması gerektiğidir. Ancak bu sayede metnin sahnedeki yaşamını bir tek sahneleme biçimiyle sınırlamaktan kaçınmaktır.

Dramaturg, yönetmen kadar oyunun ayrıntılarıyla boğulmadığı için, oyuna dışarıdan bakan bir göz olarak da davranır, davranmalıdır. Çünkü dramaturg oyunun ilk izleyicisi, ilk eleştirmenidir de ayrıca. Tüm bunları bir öneri niteliğinde sunar yönetmene, yönetmen gibi karar verme yetkisine sahip değildir.