İdrar oluşumu; süzülme, geri emilim ve salgılama olmak üzere üç evrede tamamlanır.
Süzülme
Böbreklere gelen kanın süzülmesi glomeruluslar ile bowman kapsülü arasında gerçekleşir. Glomerulustaki yüksek kan basıncı, kan plazmasının bir kısmının bowman kapsülü boşluğuna geçmesine neden olur. Bu geçiş olayına süzülme denir.
Boşluğa geçen sıvıda; su, inorganik tuzlar, glikoz, amonyak, üre ve ürik asit gibi maddeler bulunur. Glomerulustaki süzülme ile kandaki ürenin bir kısmı bowman kapsülüne geçer.
Kan sıvısının, glomerulustaki kılcallardan bowman kapsülüne geçme hızına süzülme hızı denir. Bu hızı belirleyen en önemli faktör, glomerulustaki kanın basıncıdır. Bu basınç arttıkça, orantısal olarak süzülme hızı da artar.
Örneğin soğuk havalarda kan damarları büzülür, buna bağlı olarak kan basıncı artar ve süzülme hızı yani idrar oluşum oranı artmış olur.
Nefron Kanalından Geri Emilim
Süzülme olayı ile boşaltım kanalcığına aktarılan süzüntü, böbreklerden tamamen vücut dışına atılmaz. Eğer atılsaydı vücut gereksiz yere besin maddeleri ve su kaybına uğrardı.
Boşaltım kanalcığındaki süzüntü, nefronun kısımlarında ilerlerken içindeki glikoz, amino asit, gerekli inorganik tuzlar ve suyun büyük bir kısmı kanalcık hücrelerine geri alınır. Bu olay geri emilim olarak adlandırılır.
Nefronun ilk kıvrımı olan proksimal tüpte; su osmozla, glikoz, vitaminler, amino asitler, Cl– iyonları, bikarbonat iyonları ve amonyum önce difüzyonla sonrada aktif taşımayla geri emilir. Hidrojen iyonları da miktarına bağlı olarak difüzyon veya aktif taşımayla geri emilir.
Henle kulpunda ise; klor iyonları aktif taşımayla, sodyum iyonları difüzyonla geri emilir. Henle kulpunun çıkan kolunda suyun geri emilimi yapılmaz.
Boşaltım kanalcığının son kıvrımı olan distal tüpte ise; su ve Na+ iyonlarının geri emilimi devam eder. Bu kısımda çeper üreyi geçirmediği için, idrar toplama tüpündeki üre yoğunluğu artarak idrar oluşumu sağlanmış olur.
Sağlıklı olan insanlarda glikoz ve amino asitlerin % 100’ü, suyun % 99 ‘u, sodyumun % 99,5 ‘i ve ürenin % 50 ‘si geri emilerek kana karışır. Böylece böbrekler kandaki madde miktarları ve ozmotik basınç sabit tutularak homeostasinin oluşmasına katkı sağlar.
Nefron Kanalına Salgılama
Nefrondaki süzülme sırasında, bowman kapsülüne geçemeyen bazı maddeler, kılcal damarlardan aktif taşıma ile kanalcığa geri verilir. Buna salgılama veya aktif boşaltım adı verilir.
H+, bikarbonat, potasyum ve NH4+ iyonları, ilaçlar, bazı asit ve bazlar, boya gibi bazı maddeler ve penisilin aktif boşaltım ile atılır. Ayrıca kanda eşik değerin üzerinde bulunan glikoz, amino asit ve vitamin gibi maddeler de bazı hastalık durumlarında gerektiğinde salgılama olayı ile atılır.
Nefronun toplama (piramit) kanallarında ise, ADH nin etkisiyle kanalcıktaki suyun kana geçişi artırılır. Böylece idrar yoğunlaştırılmış olur.
Süzülme, geri emilme ve salgılama olayları sonucunda oluşan idrarın yapısında üre, ürik asit, kreatin gibi organik maddeler ile su, kalsiyum, potasyum, sodyum, klor, fosfat ve amonyak gibi inorganik maddeler bulunur.
Oluşan idrar öz bölgesindeki toplama kanallarından havuzcuğa geçerek, idrar kanalı (üreter) ile idrar kesesine dolar. ıdrar kesesinden, otonom sinir sistemine bağlı kasların zaman zaman kasılması ile dışarı atılır.