3. Kambiyo Senetlerinin Nitelikleri:
- Senetlerde mahfuz (saklı) olan hak, senet ile beraber doğar, senetten önce yoktur.
- Kanunen emre yazılı senetlerdir.
- Şekil şartlarına tâbidirler.
- Devir, ödeme, üzerlerine imza atanların hak ve yükümlülükleri, hak sahiplerinin haklarını kullanmak için yerine getirmeleri gereken şartlar, söz konusu senetlere bağlı alacakların takibi, zaman aşımı bakımından özel kurallara tâbidirler.
- Kanuni veya kazai atıfet mehilleri geçerli değildir.
4. Kambiyo Senedi Çeşitleri: Kambiyo senetleri poliçe, bono ve çek olarak kabul edilir.
4.1. Poliçe: Poliçe belirli bir kişi emrine, diğer bir kişiye verilen ödeme yetkisini kapsayan bir senettir. Poliçede üç taraflı ilişkiyi düzenleyen bir senettir. Senedi düzenleyen keşideci, bir kişiye borçlu iken diğerinden alacaklıdır. Keşideci alacaklı olduğu kişiye hitaben düzenlediği senedi borçlu olduğu kişiye teslim eder. Borçlu senedi kabul ettiğinde keşideci aradan çekilmiş olur. Borçlu isterse borcunu keşideciye veya diğer alacaklıya ödemekte serbesttir.
Senedi düzenleyen (keşideci), üçüncü bir kişiye (muhatap) poliçede gösterilmiş olandiğer bir şahsa (lehdar) veya onun emri havalesine, senette belirtilen vadede belirli bir meblağı ödeme emrini, kanunun aradığı şekil şartlarını yerine getirmek kaydıyla yöneltir. Poliçeyi düzenleyenin (keşideci) hem muhatapla hem de lehdarla ilişkisi vardır. Keşidecinin muhataptan alacağı, lehdara da borcu vardır. Keşideci poliçe düzenleyecek ve muhatabın da kabul etmesiyle aradan çekilmekte, muhataptan kendisine olan borcundan poliçede yazdığı tutar kadarını kendisinin borcu olan lehdara ödemesini istemektedir.
Poliçe hakkında daha fazla bilgi >>>>>
4.2. Bono: Borçlusu tarafından imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini bildiren ticari belgeye bono (emre muharrer senet) denir. Bonoda cümle "ödeyiniz" şeklinde değil, "ödeyeceğim" şeklinde biter. Bu yönüyle bono bir ödeme vaadidir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Borçlu ödeme için ayıracak nakit parası olmaması dolayısıyla nakit ödeme yapmak yerine alacaklısına bono vermekle, ileride vade geldiğinde ödemek üzere borç altına girmiş olmaktadır.
Bonoda iki taraf bulunur: Borçlu (muhatap): Bono bedelini ödeyecek kişidir. Alacaklı (lehtar): Bono bedelini tahsil edecek kişidir.
4.3. Çek: Çek bir bankaya hitaben yazılmış ve TTK da belirtilen hükümlere göre düzenlenmiş, ödeme emri niteliğinde olan kıymetli bir evraktır.
Çek de üç taraf bulunur: Keşideci, Çeki düzenleyen. Muhatap, Çeki ödeyecek banka şubesi borçlu. Hamil, Keşide edilmiş çeki elinde bulunduran kişi alacaklı.
5. Kambiyo senetlerine özgü nitelikler şunlardır:
- Kambiyo senetlerinde saklı (mahfuz) olan hak senet ile beraber doğar, senetten önce yoktur.
- Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdir.
- Kambiyo senetleri şekil şartlarına tâbidirler; örnek vermek gerekirse "poliçe" sözcüğünün senet metninde bulunmaması, o senedin poliçe olarak kabulüne engel olur.
- Kambiyo senetleri devir, ödeme, üzerlerine imza atanların hak ve yükümlülükleri, hak sahiplerinin haklarını kullanmak için yerine getirmeleri gereken şartlar, söz konusu senetlere bağlı alacakların takibi, zaman aşımı bakımlarından özel kurallara tâbidirler.
- Kambiyo senetlerinde kanuni veya kazai atıfet mehilleri geçerli değildir.
6. Kambiyo Çekleri (Dövizli Çekler): Ülkemizde, Türk Parasını Koruma Kanunu Hakkında 32 Sayılı Kararın 4. maddesine ve 32 Sayılı Karara ilişkin 91/32-5 Sayılı Tebliğin 5a, 5b ve 6. maddelerine göre yabancı para üzerinden çek düzenlenmesi, alınması ve çekle işleyecek döviz tevdiat hesabı açılması serbesttir.
Çek, hukuki mahiyeti itibariyle bir ödeme aracıdır. Ancak uygulamada çoğunlukla bono gibi kredi vasıtası olarak kullanılmaktadır. Dövizli çekler, yabancı para üzerinden düzenlenmiş çeklerdir. Söz konusu çekler şekil, ciro ve ödeme gibi konularda genel hukuk kuralları yanında, nitelikleri dolayısıyla kambiyo mevzuatının döviz idaresine ilişkin bağlayıcı hükümlerine de tabidir.
6.1. Dövizli Çek Türleri ve Özellikleri: Yabancı paralar üzerinden düzenlenmiş başlıca çek türleri, seyahat çekleri (travellers’ cheque), euro çekler (eurocheque), banka çekleri, şahıs çekleri, International money order (IMO), US treasury cheques (ABD hazine çekleri), emekli maaş çekleri (döviz üzerinden düzenlenmiş)'dir.
- Seyahat çekleri: İngilizce “Travellers”, Fransızca “Cheque de Voyage”, Almanca “Reisescheck” denilen seyahat çekleri iş adamları ve turistlerin yanlarında para taşımalarındaki güçlük ve tehlikeyi önlemek amacıyla bazı itibarlı yabancı banka ve kuruluşlar tarafından çeşitli kupürlerde tedavüle çıkarılan çeklerdir. Türkiye'deki bankalar konvertibl paralar üzerinden düzenlenmiş seyahat çeklerini kabul etmektedirler. Seyahat çekleri, bu çeki satın alırken üzerini imzalayan şahsın emrine tanzim edilmiş niteliktedir. Çeki başka bir şahıs kullanamaz.
Seyahat çekleri, bunları ihraç eden banka ve kuruluşlara göre değişik tip, renk ve karakterdedir. Ancak genel olarak hepsinde bulunması gereken ortak özellikler ise şunlardır:
- Yabancı dilde yazılmış seyahat çeki ibaresi,
- Seri numarası,
- Çeki çıkaran banka veya kuruluşun adı,
- Tatbik imza (signature), karşıt imza (countersignature),
- Ciro boşluğu,
- Döviz cinsi ve miktarı,
- Faksimile imza (çeki çıkaran kuruluşun başkan veya genel müdürünün imzası),
- Düzenlenme yeri ve tarihi,
- Elektronik bant,
- Çekin geçerli olduğu ülkeler (hiçbir kayıt yoksa her ülkede geçerlidir).
- Çek sahibinin vergi numarası.
- Euro Çekler (Eurocheque / EC): Avrupa ve Akdeniz ülkelerini kapsayan, çek ve garanti kartının birlikte kullanılmasını gerektiren bir ödeme sistemidir. EC sisteminde, bir banka nezdinde hesabı bulunan kişi hesabından ödeme yapabilmek için çek ve ilgili bankaca üretilen kartı almakta, Europay tarafından belirlenen koşulların tamamına uygun olacak şekilde düzenleyeceği çeki kart ile birlikte ibraz ederek ödeme talebinde bulunmaktadır.
EC'in, muhatap banka tarafından ödenmesi ve garanti limitinden yararlanabilmesi için çekin aşağıdaki şartların tamamına uygun şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
- EC kartının, üzerinde yazan geçerlilik süresi içinde çek ödenmek üzere ibraz edilmelidir.
- EC kartı ile çek üzerindeki banka adı ve hesap numarası aynı olmalıdır.
- Kart numarası çekin arkasındaki ilgili bölüme tam olarak yazılmalıdır.
- Çek üzerine düzenlenme yeri ve tarihi mutlaka yazılacaktır. Düzenleme yeri Türkiye'de bir yer olmalıdır.
- Çekin arkasına ödeme yapılanın kimlik numarası ve türü yazılmalıdır.
- Aynı anda en fazla 3 adet çek ödenir.
- Çek tutarı ülkeye göre belirlenmiş garanti limitini aşmamalıdır.
- Çekin üzerindeki para cinsi alanı doldurulacaktır. Çek üzerinde tek bir para birimi yazılı olmalıdır.
6.2. Banka Çekleri: Bir bankanın diğer bir banka üzerine, üçüncü bir şahıs veya başka bir banka emrine düzenlediği çeklerdir.
- Şahıs Çekleri: Bir firma veya şahsın yurt dışındaki bir bankada bulunan hesabı üzerine düzenlediği çeklerdir. Söz konusu çekler herhangi bir şekilde muhatap banka tarafından garanti edilmediğinden ve hesabın bulunduğu bankadan provizyon alma olanağı bulunmadığından riski en yüksek çek türüdür. Şahıs çekleri bazı özel durumlar dışında bankalar tarafından tahsile alınmakta, iştira edilmemektedir. Asıl sahipleri dışındaki üçüncü kişilerin ibraz ettiği eurocheque ve seyahat çekleri de şahıs çeki olarak işlem görmektedir.
- International money order (IMO): Bankalar veya posta idareleri tarafından belli bir kişi emrine tanzim edilir ve keşide çeki niteliğini taşırlar. İlk sahipleri tarafından ibraz edilmelidirler. Üçüncü şahıs adına ciro edilemezler.
- US treasury cheques (ABD hazine çekleri): ABD hükümeti tarafından sosyal güvenlik harcamalarını, gelir vergisi ödemelerini ve diğer hizmetler için gerekli ödemeleri karşılamak üzere çıkarılan çeklerdir. Hazine çekleri yüksek tutarlı olmalarından dolayı diğer çeklere göre daha fazla risk taşıdıklarından, bankalarca iştiraya alınırken çok titiz davranılır.
- Emekli Maaş Çekleri: Yurtdışında bulunan kuruluşlar tarafından, bu kuruluşlardan emekli olan Türk vatandaşlarına emekli aylıklarına karşılık düzenlenen çeklerdir.
Havale yabancı para ile açılmış bir hesaba (Döviz Tevdiat Hesabı veya yabancı paralı bir kredi hesabı gibi) aktarılması halinde bankaya ait döviz miktarında değişiklik olmayacağı için "295 DÖVİZ VAZİYETİ" hesabı, dolayısıyla da "294 DÖVİZ ALIM/SATIM HESABI" çalıştırılamaz, havale tutarı "295 ÖDEME EMİRLERİ (YP)" hesabının borcu karşılığında ilgili yabancı paralı hesaba alacak yazılır.
Çek çekildiğine dair bildirim yapılmadan çek ibraz edilirse çek üzerindeki imzalar kontrol edilir, herhangi bir sorun olmadığı anlaşılınca yabancı banka hesabına karşılık ödeme yapılır. Çekin bankanın başka bir şubesine ibraz edilmesi durumunda, ödeme talebi ile karşılaşan şube hesabın bulunduğu şubeden provizyon alarak ödemeyi gerçekleştirir.
7.1. Çekin Keşidesi: Bankaların, yabancı muhabirler nezdindeki cari hesapları üzerine çek çekerek müşterilerine verilmesi yoluyla da havale yapılabilir. Yabancı para ile havale yaptırmak isteyen müşterinin bankaya başvurmasında, çek karşılığı efektif veya Türk parası olarak alınır; komisyon, gider karşılıkları, BSMV tahsil edilir. Daha sonra çek imzalanarak müşteriye verilir. Aynı zamanda da durum muhatap bankaya bildirilir.
7.2. İştira ve Tahsil: T.C. Merkez Bankası tarafından konvertibl kabul edilen yabancı para cinsleri üzerinden düzenlenen çekler bankalarca ya iştira edilerek lehtarına ödenir ya da tahsile alınır.
7.3. Çek İştirası (Satın Alınması): Yabancı bir banka veya çek kuruluşuna ait döviz üzerinden düzenlenmiş çeklerin ibrazı anında müşteriye nakden veya hesaben ödenmesine “çek iştirası” denir. T.C. Merkez Bankası'nın 8 Kasım 1999 tarih, 99/YB-22 sayılı genelgesi uyarınca, döviz üzerinden düzenlenen,
- İbraz edilen Türk bankası üzerine düzenlenenler dışındaki banka çeklerinin,
- Şahıs çeklerinin,
- Üçüncü kişiler tarafından ibraz edilen seyahat çekleri ve eurocheque'lerin
Kabili rücu iştira edilmesi bir kredi işlemi olarak değerlendirilmektedir. Gerçek sahipleri tarafından ibraz edilen seyahat çekleri ve eurocheque'ler kredilendirme kapsamı dışındadır. Kredilendirilmesi gereken türden bir çeki iştiraya alınacak müşterinin banka nezdinde iştira kredisi bulunmalıdır. Çek iştira kredisi kapsamında alışı yapılacak işlemler imzalanacak taahhütname veya sözleşme hükümleri kapsamında sonuçlandırılır. Çek iştira kredisi, banka ile müşteri arasında tespit edilecek faiz ve/veya komisyon karşılığı kullandırılır.
Döviz üzerinden düzenlenen çeklerin kabili rücu şekilde iştira edilmesi bankacılık tekniği bakımından bir kredi işlemi olduğundan, bankaların Türkiye’de yerleşik kişilere döviz kredisi kullandırmalarının mümkün bulunmaması nedeniyle iştira edilen çek bedellerinin Türk Lirası olarak ödenmesi ve Türk Lirası kredi hesaplarında izlenmesi gerekir. İştira edilebilir olduğu tespit edilen çek, sabit kur üzerinden “015 SATIN ALINAN BANKA ÇEKLERİ (YP)” hesabına alınırken senet tutarı müşteriye “294 DÖVİZ ALIM/SATIM” hesabının borcu karşılığında ödenir. Ayrıca müşteriden komisyon, gider karşılığı ve BSMV'de alınır.
Çek tahsil için muhabire gönderildiğinde “015 SATIN ALINAN BANKA ÇEKLERİ (YP)” hesabının tali hesaplar arasındaki aktarma ile bu işlem kayıtlara yansıtılır. Çek tutarının tahsil edildiğini ve buna ait muhabir dekontu alındığında da yabancı muhabir bankanın hesabı karşılığında çek “015 SATIN ALINAN BANKA ÇEKLERİ” hesabından çıkartılır.
7.4. Çek Tahsili: Çekin tahsile alınması, çek bedelinin keşideli olduğu bankadan tahsil edilmesi ile olur. Müşteri tahsil edilmek üzere yabancı paralı çek verdiğinde; Türk paralı çeklerde olduğu gibi; tahsil edilinceye kadar nazım hesaplarda tutulur. Senedin tahsilinden sonra karşılığı müşteriye ödenir.
8. İskonto ve İştira Senetleri (Yabancı Senetler): Yabancı senetlerin de yerli senetler gibi tahsili, iskontosu ve iştirası ilgili işlemler bankalar tarafından yapılır. Bankalar tarafından iskonto ve iştiraya kabul edilen Türk Parası ve Yabancı Para senetlerinin kaydı aktif niteliktedir.
8.1. Yabancı Senetlerin Tahsili (İskontosu): Bedeli belli bir vade sonunda ödenmesi gereken bir senedin vadesi beklenilmeden paraya çevrilmesi işlemine senedin iskonto (kırdırılması) edilmesi denir. İskonto, bir borcun nominal değeri (senedin üzerinde belirtilen değer) ile peşin değeri arasındaki farktır.
8.2. Yabancı Senetlerin İştirası: Yabancı ülkede düzenlenmiş bir senet tahsil edilmek üzere bankaya müracaat edilmesi durumunda, senet borçlusu müracaat edilen banka şubesinin bulunduğu şehirden başka bir şehirde ikamet ediyor ise, böyle durumlarda senet iştira senedi sayılır. |
|
Alıntı ile Cevapla
