Yalından karmaşığa, alt olandan üst olana doğru ilerleme.

Gelişme ya da gelişim, eytişimsel ve tarihsel özdekçi felsefenin gerçek anlamını açıkladığı en önemli kavramlardan biridir. Evrende doğa, toplum ve bilinç; tek sözle her şey gelişir. Eytişimin genel yasalarıyla yönetilen gelişme, nesne ve olayların iç eğilimlerinin sonucu olarak kendiliğinden bir devim sürecidir. Üst olan alt olanın, karmaşık olan yalın olanın gelişmişidir. Her gelişme aşamasının sonu, yeni bir gelişme aşamasının başlangıcıdır. Karşıtların birliği ve savaşı yasası, nicelikten niteliğe geçiş yasası ve olumsuzlanmanın olumsuzlanması yasasıyla yönetilen gelişme, nesne ve olayların iç devimlerinin ürünüdür, dışarıdan verilmemiştir. Gelişme özdekseldir ve tüm doğanın gelişmesi insan bilincine kadar sürüp gelmiştir. Ayrıca, gelişmenin çeşitli alanları, örneğin toplumsal gelişmeyi sağlayan üretici güçlerle üretim ilişkileri arasındaki çelişme yasası gibi, kendilerine özgü özel yasalar ortaya koyarlar.



Bu özel yasalar, her gelişme alanında geçerli olan eytişimin üç genel yasasıyla birlikte iş görürler. Örneğin toplumsal gelişmedeki üretici güçlerle üretim ilişkileri arasındaki çelişme özel yasası, eytişimin üç genel yasasını içerir; karşıtların biriliğini ve savaşını gerçekleştirir, nicelikten niteliğe geçişi sağlar, olumsuzlamayı olumsuzlar. Gelişme, sarmal (helozoni, spiral)'dır; alt düzeyde gerçekleşenin üst düzeyde daha yetkinleşmiş olarak yinelenmesiyle olur. Örneğin bir öğrenci alt sınıfta öğrendiğinin üst sınıfta daha yetkinini öğrenir. Gelişme, her zaman, esk'nin olumlu yanlarını da içeren ve Hegel'in deyimiyle "daha zenginleşmiş" bir yeni'yi oluşturur. Gelişme, geniş anlamdaki evrim deyimiyle de dile getirilir. Dar anlamda, eş deyişle niceliksel birikme anlamında evrim ve devrim gelişmenin birbirleriyle sıkıca bağımlı iki yanıdır. Gelişmenin gerçekleşebilmesi için önce nicelikçe birikmeler (evrim), sonra nitelikçe değişme (devrim) gerekir. Nicelikçe birikmeleri 'sıçrama'lı nitelik değişmesi ve nitelik değişmesini yeni nicelik birikimleri izler. Gelişme böylelikle sürüp gider.