• Tanzimat Fermanının ilanından sonra bu edebiyatın tohumları serpilmeye başlamıştır.
  • Batılı tarzda ilk eserler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.
  • Hak, adalet, özgürlük, vatan kelimeleri b u dönemde ilk defa kullanılmaya başlanmıştır.
  • Tanzimat edebiyatı kendi arasında ikiye ayrılır.(Birinci-ikinci dönem)
  • Yazı dilini halkın anlayacağı dile yakınlaştırmaya çalışmışlardır.
  • Tiyatroyu halkı aydınlatma aracı olarak görmüşlerdir.
  • Toplumcu bir çizgi tutmaya çalışmışlardır.
  • Divan edebiyatındaki “bölüm güzelliğine” karşın “konu bütünlüğüne, güzelliğine” önem vermişlerdir.
  • Tanzimat birinci dönem sanatçıları(Şinasi, N. Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat) ikinci dönem sanatçılarına göre daha halkçı olmuşlardır.


BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI

  • Divan edebiyatını eleştirmelerine rağmen onun etkisinden kurtulamamışlardır.
  • Vatan millet, hak adalet, özgürlük gibi kavramlar ilk defa bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.
  • Batılı anlamda ilk esereler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.
  • Toplumu bilinçlendirmek için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir.
  • Dilin sadeleşmesi gerektiğini söylemişler ancak pek başarılı olamamışlardır bu konuda.
  • Roman, modern hikâye, tiyatro, gazete, eleştiri, anı bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.
  • Bu dönemin sanatçıları aynı zamanda devlet adamı sıfatı da taşıyorlardı.
  • Klasizim(Şinasi, A.Vefik Paşa) romantizm (N. Kemal, A. Mithat) den etkilenmişlerdir.


BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI
ŞİNASİ (1826–1871)

  • Edebiyatımıza birçok yeniliğin yerleşmesini sağlamıştır.
  • Asıl adı İbrahim’dir.
  • İlk tiyatro, ilk şiir çevirisi, ilk özel gazete, ilk makale, ilk noktalama işaretini kullanan kişidir.
  • Halk için sanat görüşünü benimsemiştir.
  • İlk tiyatro eserimizi: ŞAİR EVLENMESİ ni yazdı.
  • İlk makaleyi yazdı: TERCÜMAN-I AHVAL MUKADDİMESİ
  • İlk özel gazetesi çıkardı: TERCÜMAN- I AHVAL
  • Eserleri: Durub u Emsalı Osmaniyye (Osmanlı Atasözleri Kitabı)

Tercüme i Manzume (Çeviriler)
Müntehabat –ı Eşar(şiirleri)
Divan-ı Şinasi
Tasvir i Efkâr
NAMIK KEMAL (1840–1888)

  • Vatan şairimizdir.
  • Toplumcu bir sanat çizgisindedir.
  • Vatan, millet, özgürlük kelimelerini edebiyatta ilk kullanan kişidir.
  • Tiyatroları oldukça ses getirmiştir. Tiyatroyu bir eğlence ve halkı bilinçlendirme aracı olarak görmüştür.
  • Romantizmin etkisindedir.
  • Eserleri: ilk tarihi romanımız; CEZMİ

İlk edebi romanımız ;İNTİBAH
Tiyatroları : Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Kara Bela,Celalettin Harzermşah
Eleştiri eserleri: Renan Müdafenamesi, Tahrb-i Harabat (Ziya Paşa’ya karşı)
İrfan Paşa’ya Mektup, Takip
Diğer eserleri: Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi, Evrak-ı Perişan
ZİYA PAŞA (1825–1880)

  • İlk edebiyat tarihi taslağı sayılan “Harabat”eserini yazmıştır.
  • Halk şiirinin ve dilinin gerçek edebiyatımız olduğunu belirten “Şiir ve İnşa”adlı makalesini yazmasına rağmen kendisi böyle davranmamıştır.
  • Biçimce eski içerikçe yeni olmaya gayret göstermiştir.
  • Terkib-i bent, terci i bent’leri meşhurdur.
  • Bir çok dizesi halk arasında atasözü gibi kullanılmıştır.
  • Eserleri: Zafername, Harabat, Eş’ar-ı Ziya, Defter-i Amal, Terkib-i Bent, Terci-i Bent


AHMET MİTHAT EFENDİ (1844–1912)

  • Halk için roman geleneğini benimsemiştir.
  • Halkın anlayacağı bir dilde ve onları ilgilendiren konularda eserler vermiştir.
  • İlk hikâye örneklerimizden biri sayılan :”Letaif-i Rivayet”i yazmıştır.
  • Romantizmden etkilenmiştir.
  • Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Falatun Bey ve Rakım Efendi, Yer Yüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında.


ŞEMSETTİN SAMİ ( 1850–1904 )

  • Devrinin en büyük dil bilgini sayılmıştır.
  • İlk romanımız olan: Taaşşuk –U Talat ve Fıtnat adlı eseri yazmıştır.
  • Kamus u Türkî adlı sözlüğü yazmış.
  • Kamus u Fransevi ve Kamus-ı Alam’ı yazmıştır.


AHMET VEFİK PAŞA (1829-1892)

  • Tiyatromuzun en büyük kilometre taşı sayılır.
  • Bursa’da kendi adıyla tiyatro kurmuştur.
  • Halkın tiyatroyu sevmesi için özellikle Moliere’den çeviriler yapmıştır.
  • İnfiali Aşk, Dudu Kuşlar, Zor Nikâh, Zoraki Tabip, Kadınlar Mektebi ,Şecere-i Türk eserlerinden bazılarıdır.




İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ ÖZELLİKLERİ

  • Bireysel konulara dönülmüştür.
  • Sanat, sanat içindir, görüşü benimsenmiştir.
  • Dil oldukça ağırlaştırılmıştır.
  • Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.
  • Realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak göze çarpar.


İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ SANATÇILARI
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847- 1914)

  • İlk realist romanımız olan: ARABA SEVDASI’nı yazmıştır.
  • Tevfik Fikret’in akıl hocasıdır.
  • Muallim Naci ile uzun yıllar süren “eski-yeni”kavgasında yeniyi savunmuştur.
  • “Sanat sanat içindir ve kafiye kulak içindir”. Görüşünü benimsemiştir.
  • Oğlunun erken ölümü onu bireysel ve hüzünlü eserler vermeye zorlamıştır.
  • “Her güzel şiirin konusudur”diyerek şiirin konu zenginliğine katkı yapmıştır.
  • Muallim Naci’nin Zemzeme’sine karşılık DEMDEME adlı kitabı yazmıştır.
  • Tiyatroları: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat
  • Şiirleri: Zemzeme, Nağme-i Seher
  • Talim-i Edebiyat adlı eseri onun edebiyata dair görüşleri içeren en önemli eseridir.



ABDULHAK HAMİT TARHAN ( 1852–1937)

  • Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir.
  • Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine “şairi azam”(büyük şair) lakabı verilmiştir.
  • Gözlem ve izlenimleriyle şiir yazmıştır.
  • Düşünen adamdan çok yapan adam özelliği taşımaktadır.
  • Tiyatroları oynanmaya uygun değildir.(Macera-yı Aşk, Sabru Sebat, içli Kızlar, Finten, Nesteren, Liberte )
  • Romantizmin etkisinde, metafizik konuları, ölüm, aşk gibi temalar içeren eserler vermiştir.
  • Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Garam, İlham-ı Vatan şiir kitaplarıdır.


DÖNEMİN BAĞIMSIZLARI SAYILAN SANATÇILAR
MUALLİM NACİ (1850–1893)

  • Recaizade Mahmut Ekrem’le eski- yeni kavgasında eski’yi savunmuştur.
  • Batılı tarzda şiirler de yazmıştır.
  • Dili ağırdır ;ancak başarılıdır.
  • Eserleri: Ateşpare, Füruzan, Şerare (şiir)

Demdeme, Muallim (eleştiri)
Islahat-ı Edebiye (sözlük)

NABİZADE NAZIM (1862–1893)

  • İlk köy romanımız kabul edilen: Karabibik’i yazmıştır.
  • Realizm, natüralizm’in öncülerinden sayılır.
  • İlk psikolojik roman denemesi sayılan: Zehra’yı yazmıştır.


TANZİMAT EDEBİYATINDA ROMAN VE HİKÂYE

  • Bütün eserler teknik açıdan zayıftırlar.
  • Duygusal ve acıklı konular işlenmiştir.
  • Yazarlar olaylara müdahalede bulunmuştur.
  • Eserlerde karakter oluşturulamamıştır. Genellikle ya iyi ya da kötü özellik taşıyan tipler kullanılmıştır.
  • İyiler eserlerin sonunda mükâfat alırlar, kötüler de cezalarını alırlar.
  • Tanzimat ikinci dönemin sanatçıları birinci döneminkilere göre daha başarılı olmuştur.

TANZİMAT EDEBİYATINDA ELEŞTİRİ

  • Bu dönemde genellikle “eski- yeni”kavgasına dayanan eleştiriler olmuştur.
  • N.Kemal’in Ernest Renan’ı eleştiren Renan Müdafaanamesi bu dönemin önemli eserlerindendir.
  • Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem arasındaki Demdeme-Zemzeme tartışması da bu dönemin önemli örneklerindendir.

TANZİMAT EDEBİYATINDA TİYATRO

  • Tiyatro ilk defa bu dönemde görülmeye başlanmıştır.
  • İlk tiyatro örneği Şinasi’nin Şair Evlenmesi’dir.
  • İlk dönemin sanatçıları tiyatroyu bir eğitim aracı olarak görmüşlerdir.
  • İkinci dönemin sanatçıları da tiyatroyu eğlence olarak görmüşler; ancak onların tiyatroları oynanmak için değil okunmak için yazılmışlardır.