Para Teorisi ve Politikası
Para:iktisatçılara göre mal ve hizmet bedellerinin ve borçların geri ödenmesinde kullanılan herkes tarafından kabul görmüş ödeme aracıdır.
Servet:kişinin parası yanında sahip olduğu tüm aktifleri ve mal varlığına denir.
Gelir: kişinin belirli bir zaman diliminde elinde bulundurduğu değerleri ifade eder.

Paranın fonksiyonları :

  1. değişim aracıdır.
  2. hesap birimi olma özelliği.
  3. değer biriktirme aracı olma özelliği.


  • para bir ekonominin temel yapı taşlarından biridir

PARANIN ÖZELLİKLERİ

  • geniş ölçüde kabul görmelidir
  • bölünebilir olmalıdır
  • kolay taşınabilir olmalıdır
  • çabuk deforme olmamalıdır
  • paranın üretimde standardizasyon olmalıdır

PARANIN TARİHÇESİ
Başlangıçta takas ekonomisi mal değişim aracı olarak kullanılmış. Daha sonraları önemli değerleri madenleri para olarak kullanılmıştır. Kullanılan ilk kağıt paralar altın ve gümüş madenleri karşılığında alınan kağıtlardır.
Para sistemi: bir ülkedeki para sistemi paranın nicelik ve niteliklerinin belirlenmesinde yada kullanımına yönelik yapılan düzenlemeleri ifade eder . sistemin adı asıl olarak kullanılan paradan alır. ^başlangıçta mal para, sonra altın ve gümüş para.
İtibari para:devlet tarafından genel olarak kullanılması uygun görülen para. Merkez bankaları basar. İlk kez itibari para basan ülke İngiltere bankası 1964 te kurulmuş.
Osmanlı imparatorluğunda;
1840 da ilk para kaime-i nakdiye-i mutebere Sultan Abdülhamit tarafından çıkarılıyor. Daha çok bir borç senedi niteli i ta ıyor. Elle yazılıp padi ahın mührünü ta ıyor. Vadesi 8 yıl faiz oranı %8dir.
1842 de matbaada basılıyor. Piyasadaki yazılı olanlarla değiştiriliyor. 50,100,200, kuruşluk kupürlerle piyasaya sürülmüş. Sadece imparatorluk topraklarında geçerli. Dışarıda da değerini koruması için 2 bankerle anlaşıyor ve Türkiye’deki ilk banka kuruluyor. Biri Fransız biri İtalyan. Bu banka 1847de kurulan bank dersaadet (İstanbul bank).hükümete borç verme işlemlerini gerçekleştiriyor. 1852de iflas ediyor. En önemli nedeni hazinenin aldığı borçları geri ödeyememesidir.
1856da ottaman bank (Osmanlı bank) kuruluyor. İngiliz sermayeli bankadır. 1863de kurulan bank-ı Osman-i ahane bünyesine giriyor. bu bankanın banknot basma yetkisi de vardır. (bu yetkiye sahip ilk banka) TCMB kurulana kadar para basmıştır.
TÜRKİYEDE MALİ KESİM
Temel işlevi mali kesime borç verip almaktan oluşan kuruluşlardan oluşur.

  1. merkez bankası
  2. mevduat bankaları
  3. kamu bankaları
  4. özel kesim bankaları
  5. yabancı sermayeliler (banka dı ı kesim)
  6. mali aracı kuruluşlar
  7. bankerler
  8. menkul kıymetler borsaları
  9. diğer mali kuruluşlar (para oluşturma gücü yoktur)
  10. yatırım ve kalkınma bankaları
  11. sigorta şirketleri
  12. kredi kop.
  13. menkul de erler yat fon
  14. menkul de erler yatırım ortaklıkları
  15. risk sermayesi yatırım ortaklıkları
  16. menkul yat ort.
  17. yarı mali kurumlar
  18. emekli sandı ı
  19. SSK
  20. ba -kur

Kaydi para: maddi varlığı olmayan ancak banka hesaplarına alacak yada borç olarak kaydedilmesi sonucu olu an ödeme aracıdır. para arzının önemli bir kısmını olu turur
Merkez bankası : 11 haziran 1930da 1715 sayılı yasa ile kurulmuş. Özelliği tek elden para basma yetkisi vardır. Kurulu safhasında banka üzerinde hazinenin etkisinin sınırlandırılabilmesi amacıyla hazinenin payı %15 olarak belirlenmi ken daha sonra çıkarılan yasayla hazine hisse senedi payı %51 e çıkarılmıştır. Bankaların hisseleri a, b, c, d, sınıfı olmak üzere bölümlere ayrılmıştır. A sınıfı hisseler hazineye b, sınıfı hisseler milli bankalara,c sınıfı hisseler diğer bankalara ve ayrıcalıklı şirketlere ,d,sınıfı hisse senetleri ise TC vatandaşlarına ve Türk tüzel kişilerine ayrılmıştır. Bankanın 25milyon TL sermayesi ve isme yazılı olan 250 bin hisseden oluşur
1990 a kadar MB’ sini bir kasa gibi kullanmış 1990dan sonra ise parasal program ilan ediliyor. İlerleyen yıllarda bağımsızlığını elde etmeye başlıyor. Yegane görevi olan piyasa fiyat istikrarını sağlayabilmek için.
Yetkileri:

  1. Para basma yetkisi tek elden merkez bankasına aittir
  2. Para ve kredi konularında karar alma hükümete öneride bulunma
  3. Kredi işlemlerinde uygulayacağı reeskont , ıskonto ve faiz oranlarını belirleme yetkisi
  4. Bankaların denetlenmesi

Görevleri:

  1. Tl nin iç ve dış istikrarını(dengesini)korumak amacıyla tedbirler almak
  2. Hacim ve tedavülünü(dolaşımını)düzenlemek
  3. Açık piyasa işlemleri yapmak
  4. Reeskont işlemleri yapmak
  5. Bankalardaki mevduatlar için uygulanacak faiz oranlarının azami ve asgari sürelerini ve vade tür ve dilimleri belirlemek

Ülkenin altın ve döviz rezervlerini yönetmek de MB nin görevidir.
PARA POLİTİKASI ARAÇLARI

  1. Zorunlu karşılık oranları: Bankalar kanununa göre mevduatların belli bir oranını MB bünyesinde açılacak bir hesapta tutmak zorundadırlar. Bankalar arası mevduat hariç.

transfer işlemlerinde kullanmak için bankalar arası mevduat kullanılır.
VZKO artarsa para arzı azalır. Çünkü banka mevduat toplayıp kredi verir. Oran artarsa kredi rezervleri azalır. Bu yüzden para arzı azalır.(terside doğru olacaktır)
ZKO Tl ve yabancı para ;vadeli ve vadesiz mevduata aynı uygulanaca ı gibi farklı da uygulanır. Vadeli mevduatlarda düşük tutulur.
VMB kendi bünyesinde bulunan zorunlu karşılıklar için bankalara faiz ödeyebilmektedir.
Uygulamada MB aldı ı zorunlu kar ılıkları bloke eder. Belli bir döneme kadar özel ,bir döneme kadar Nihai finansman olarak kullanılmıştır. Başlangıçta Z.K ların MB sına yatırılma süresi 6 hafta iken sonradan yapılan düzenlemelerle 2 haftaya indirilmi tir. (amacı nedir) Kısa sürede piyasadaki etkisi daha çabuk ortaya çıkar.

  1. Disponibilite oranı: bankalar taahhütleri karşılığında disponibl değerler bulundurmak

zorundadırlar. ve D.O disponibl değerlerin taahhütlere oranlanmasıyla belirlenir.
D.O.= Disponibil değerler*100/Taahhütler
Taahhütler: bankalar arası mevduatlar hariç TL mevduatı
Disponibl değer:likiditesi yüksek değerler .nakit ve nakde çevrilmesi kolay değerler.
Efektif:nakit yabancı para banka toplamı oldu u mevduat kar ılı ında iç borçlanma senedi bulundurmak zorundadır. ç borçlanma senedi: devletin finansman kar ılamak amacıyla çıkarıp halka arz etti i bono ve senetlerdir.
Hazine bonoları:faiz kuponu taşımayan ve vadesi 1 yıl olan İ.B.S ifade eder.
Tahviller faiz kuponu taşıyabilir veya taşımayabilir. Faiz kuponu taşıyan devlet tahvilleri 3ay, 6ay,1yıl süreyle geri ödenecek şekilde kupon taşırlar.
Vbu senetlerde MB sına 2 hafta içinde yatırılmalıdır.
Vdisponibl oranı artarsa para arzı azalır.
BS eklinde ayrılan fonlar sadece para arzını koruma amacında mıdır? Yoksa ba ka amaç var mıdır?
Ayrılan bu değerler banka için bir güvencedir. Yani kullanılabilir rezerv bankanın bünyesini sağlamlaştırır.

  1. Açık piyasa işlemleri:MB nin para arzının dengesini sağlamak amacıyla piyasada mevcut menkul kıymetleri alıp satması sonucu gerçekle ir.

Gelir ortaklığı senetleri:başbakanlık, toplu konut,kamu ortaklığı idaresi tarafından büyük yatırımların finansman için çıkarılan belirli tesislere vadesi 1 yıldan uzun olan senetlerdir.
MB şayet para arzını artırmayı amaçlarsa piyasadan menkul kıymet alır. tersi doğru MB adi işlemleri bünyesinde repo ters repo i lemleri gerçekle tirebilmektedir.
REPO:bir menkul kıymetin belirli bir vade ve faiz oranı üzerinden geri satın alınmak üzere satışı yapılan sözleşmeyi ifade eder. O halde taraflardan birisi repo işlemi yaparken diğeri ters repo yapar. Repodaki karı uygulanacak faiz oranı belirler. Kişi bu faiz oranına bağlı olarak geri satın alma fiyatıyla satış fiyatı arasındaki fark belirler.
Repo i lemindeki faiz oranının yüksekli inin nedeni?
Piyasada likide sıkıntısı olduğu dönemlerdir.
Repo sözleşmesinin 2 türü vardır.

  • Açık repo
  • Sürekli repo
  • Açık Repo: Taraflardan birisi istediği zaman sözleşmeyi fes edebilir. Yine taraflardan biri istediği zaman teminat olarak kullanılan senetleri değiştirebilir.
  • Sürekli Repo: Taraflardan biri sözle meyi fes etmedikçe sözle me kendiliğinden yenilenir.

Döviz üzerinden yapılan repoya SWAP denir.

  1. Reeskont Oranı :MB nin bankalara ödünç para işleminde uyguladığı faiz oranına denir. MB reeskont i lemi yoluyla bankalara kredi kullandırırken MB sına teminat olarak MB sınca kabul olunan belgeleri sunması gerekir. Bu belgeler İ.B.S; büyük şirketlerin çıkarmış oldukları Menkul Kıymetler Borsasına kayıtlı tahviller olabilir.Reeskont işlemi aynı zamanda MB sunulan senetlerin yeniden ıskontoya tabi tutulması anlamına gelir. MB bu senetler kar ılı ında bankalara avansta kullandırabilmektedir.

Reeskont oranı yükseltilirse para arzı üzerindeki etkisi ne olur?
Daraltıcı olur. Çünkü kullanılan krediler üzerinde azalma vardır.
MB sı mevduatlara uygulanacak faiz oranının azami seviyesini tespit etme yetkisine sahiptir MB sının belirleyeceği faiz oranı diğer alternatif yatırımların getirisine göre düşük tutulursa bunun anlamı MB sının para ve kredi politikası üzerindeki etkinli inin azalmı olmasıdır.

  1. Mevduat Faiz Oranı: MB bankaların mevduata uygulayacakları faiz oranınuın azami veya kesin seviyesini tespit etme yetkisine sahiptir. Para arzını kontrolünü sağlayan araç üç yöntem ile gerçekleştirilir.


  • güdümlü faiz oranı: faiz oranının ilgili organ tarafından belirlenmesi. Enflasyon oranı göz önüne alınır.
  • endeksleme: faiz oranının faiz oranına göre endekslenmesi
  • serbestlik: faiz oranının piyasadaki arz talep dengesine göre belirlenmesi.

Türkiye’deki faiz oranları 1933-1960 yılları arasında yasa ve kararnamelerle 1961-1970 yılları arasında ise banka kredilerinin tanzim komiteleri tarafından 1970-1980arasında da MB tarafından belirlenmiştir.
1 temmuz 1980 den sonra faizler serbest olarak belirlenmiştir. Mevduat faiz oranının yükselmesi kredi faiz oranının yükselmesine neden olur. Bu yüzden bankalar arası centilmenlik anlaşması yapılmıştır.
Reel Faiz Oranı: Net faiz oranından enflasyon faiz oranı düşülünce bulunur. Eğer pozitif olursa pozitif reel getiri, negatif olursa negatif reel getiri olur. Dikkat edilmesi gereken reel faiz oranının (+) olmasıdır.
MB sının belirledi i faiz oranı enflasyon oranından büyük olmalıdır.

  1. İkna yolu: MB nin para arzının dengesini sağlamak amacıyla bankalara telkinde bulunması.
  2. İthalat teminatları: ithalatçıların ithalat lisansı alabilmek için ithal ettikleri malların TL karşılığı bir oranını MB sına yatırması anlamına gelir. Bu oranı MB belirler. 1990 yılında kaldırılmıştır.
  3. Asgari ödeme oranı: Asgari ödeme oranı daha çok gelişmiş ülkelerde uygulanır. Türkiye’de henüz kullanılmıyor. Yatırım yapmak ıristeyen kişi yatırımı kredi kullanarak yapmak istiyorsa yatırım oranının belirli bir oranını imkanlarıyla karşılamak zorundadır. AÖO en az %50 olması gerekir
  4. Sekletif kredi kontrolü: daha çok gelişmiş ülkelerde kullanılır. Şu an kullanılmıyor. Döviz kazancı elde eden kuruluşların döviz gelirlerinin belirli bir kısmını MB sına yatırmalarını ifade eder. Belli kısmı belirleyen ZDD oranıdır. Bu yöntemde amaç;MB sına diğer döviz depolarını kontrol imkanı vermesidir.
  5. Zorunlu döviz oranı: Döviz geliri elde eden kuruluşların ellerlinde bulunan dövizlerin beli bir oranını MB na satma zorunluluklarını ifade eder.

Bankalar arası para piyasası (Interbank)
MB kontrolünde kurulmu bir piyasa olup bankaların kısa vadeli fon ihtiyaçlarını karşılayabildikleri bir piyasadır. Piyasa içinde bir tarafta fon açığı olan bankalar, diğer yanda fon fazlası olan bankalar bulunmaktadır. Her iki tarafta birbirini tanımaz. Bilgisayar aracılı ıyla teklif gönderilir. Fon fazlası olan verebileceği kredi miktarını ve faiz oranını fon açığı olanın alabileceği kredi miktarını ve faiz oranını belirler. Borç almak isteyen banka MB sına teminat göstermek zorundadır. Borç almak isteyen banka vade sonunda MB borcunu yatırmak zorundadır.
ek emisyona gerek olmaksızın bankalar kısa vadeli açıklarını giderebilmektedirler. Fon fazlası olanlarda bu fazlayı kullanabilmektedir.2002de yeni değişikliklerle piyasa serbestli i artırılmı tır MB etkinli i artırılmı tır. Bu yıl sonunda MB etkinli i tamamen kaldırılması söz konusudur.
Döviz ve efektif piyasası
Döviz işlemlerinin yapıldığı yerdir MB bankalar aracı kurumlar piyasayı oluşturur. Döviz açık ve fazlalığının karşılaştığı yerdir.
Mevduat Bankaları
Banka: faiz geliri elde etmek amacıyla bünyesinde topladı ı mevduatı kredi olarak kullandıran işletmedir. Türkiye’de bir bankanın kurulabilmesi için:anonim ortaklık olarak tesis edilmesi, hisse senetlerinin tamamının isme yazılı olması, ödenmi sermayesinin belli bir limitin altına dü memesi gerekmektedir.
Bankaların İşlevleri

  • aracılık (fon açığı olanla fazla olan arasında)
  • Kaynaklara akıcılık sağlama(fonları hareketlendirme)
  • Gelir ve servet dağılımını etkileme
  • Uluslar arası ticareti Geliştirme
  • Kaynak kullanımını iyileştirme

‘i başarılı bir para politikası etkin bir bankacılık sistemine bağlıdır.

  • Türkiye ’de bankacılık sistemi güvenilir olmaktan uzaktır.

Pazarlama politikası bankaların plasman sahası(toplanan mevduatın farklı alanlara kaydırılması) adını verdi i her türlü i çevresinin bulundu u piyasadır.
Bankanın kuruluşunda 3 türlü araştırma yapması söz konusudur.

  1. Sanayi durum araştırması: Fabrika sayıları istihdam sayıları ödedikleri vergi miktarları vs bankalar kurulurken incelenmelidir.
  2. Ticaret durum araştırması:sayıları istihdam seviyeleri personel sayıları satış hacimleri ara tırılmalıdır.
  3. Turistlik durum ara tırması: bölgedeki turistlik yerler, gelen turist sayısı, döviz büroları ve bunların hacimleri.

Bankaların sınıflandırılması
Sermayeye göre

  • özel bankalar
  • kamu bankaları
  • karma sermayeliler
  • yabancı sermayeliler

koluna göre

  • ticaret bankaları
  • uzmanlık bankaları
  • emisyon bankaları

Hukuksal kuruluşa göre

  • ticaret ortaklığı şeklinde kurulanlar
  • özel yasalarla kurulanlar

Türkiye de bir bankanın kurulabilmesi içi BDDK en az 5 üyesinin olumlu yönde karar vermesi gerekir. zni gerçekle en bankanın faaliyete ba laması zorunludur. Banka anonim ortaklı ı eklinde kurulmalıdır.
Hisse senetlerinin tamamı nama yazılı olmalıdır. Banka kurucularının yüz kızartıcı bir suçtan hüküm giymemi olmaları gerekir. Bankanın ödenmi sermayesi 20 trilyondan az olmamalıdır.
Bankacılık düzenleme ve denetleme k.
Bankaların faaliyetlerini düzenleyen ve denetleyen tüzel ki ili e sahip idari ve mali özerkli e sahip organdır. kurumun karar organı BDDK olup 7 üyeden oluşur 1 başkan 1 2. Başkan vardır kurumun başkanı kurulun başkanıdır. Türkiye de şu anda 54 banka vardır bunu 40 ticaret bankası,14ü ise kalkınma ve yatırım bankasıdır (3 kamu 8 özel 3 yabancı) .
Ödenmiş sermaye:bir AO kurulurken ödenmesi taahhüt edilen yada fiilen ödenen miktarı ifade eder. Yabancı sermayeli bankaların getirisi döviz kayna ı ve dı ticaret finansmanı sa lamasıdır.