Türkiye de para arzı MB ve mevduat bankalarının konsolide bilançoları üzerinden kaynak ve kullanım esasına göre hesaplanabilmektedir.
Konsolide ;birleştirilmiş anlamındadır 2 bilanço söz konusudur;
1)
merkez bank 2) mevduat bankalarının bilançosu Kaynaklar Kullanım Aktif Pasif Varlıklar Yükümlülükler
Türkiye deki para arzı 2 şekilde belirlenir:
- Kaynak esasına göre;
+ Net dış varlıklar = Dış varlıklar + Yükümlülükler + Net yurt içi krediler
- Kamu ödünç verme fonu
- Net diğer kalemler
Net dı varlıklar: MF deki rezerv durumu, özel çekme hakları hesabı bakiyesi, muhabir bankalar neznindeki mevduatlar ve bankaların yabancı menkul kıymet varlılarına ilişkin mevduatlar yer alır.
- MF rezerv durumu
- Özel çekme hakları; İMF deki kotaları oranında bu hakları kullanarak kredi
alırlar
- Muhabir bankalar; yurt dışındaki bankalar bir bankanın ilgili ülkede şubesi yoksa onun yerine işlem yapabilen bankalardır.
- Dış yükümlülükler; net dış varlıklar negatif çıkarsa dış yük}dış varlıklardır. Bu ülkenin döviz varlıklarında açık vermesidir.
- Net yurtiçi krediler; MB ve mevduat bankalarının kamu kesimine mevduat bankalarının özel kesime ve diğer mali kuruluşlara kullandırdıkları kredilerden ilgili kurumların yine MB si ve mevduat bankalarında bulundurdukları mevduatların dü ülmesiyle bulunur. Y.İ.K=krediler-mevduatlar
- Kamu ödünç verme fonu; krediler dışında kamuyla ilgili işlemlerin takip
edildiği hesaplardır. Dış ticarete ilişkin ödemeler yada hazine bonolarına ilişkin hesaplar KÖVF hesabı
altında takip edilmektedir.
- Net diğer kalemler; aktifler- pasifler şeklinde bulunur. MB ve bankanın kredi i leminden kaynaklanan borç ve alacak i lemlerinin takip edildi i hesaptır.
Kaynak (milyarTL)
ÖRN) NDV = DV-DY = -2110.5
MB =1662.3-3943 = -2280.9 Mevd. B = 923.3 – 752.9 = 170.4 NYİK=(kamudan alacaklar-kamu mevduatları)+kamu girişimlerinden alacaklar+özel kesimden alacaklar+diğer mali kurumlardan alacaklar
MB= (1440.6-37.3)+40.9+36.5=4480.7
Mev. B=(914.5-569.1)+174.1+3624.8+25.9=4170.2
NYİK = 8650.9
-KÖVF= 9.5+376=385.5 -NDK= 934.7
= 5220.2
- Kullanım esasına göre:pasif kısımdaki hesaplarla yapılır.
Dolaşımdaki para
+vadesiz mevduatlar
+quasi para(para benzeri likiditeler)
ÖRN) DP=M.B. daki rezerv para – mevduat bankalarının rezervleri
MB daki rezerv parayı, dolaşımdaki para ve bankaların MB daki zorunlu ve serbest mevduat hesaplarından olu ur.
Mevduat bankalarının rezervlerini, kasa mevcutları+MB daki zorunlu ve serbest hesaplar. =2100.5-1299=801.5 +vadesiz mevduatlar=1490.8
+2926.3+1.6=2927.9 kullanım = 5220.2
kullanım esasına göre para arzı bize geni anlamda para arzının tanımını verir.
Türkiye’de kullanılan para arzı tanımları
M1(dar kapsamlı para arzı tanımı)
M1=dolaşımdaki para+vadesiz mevduatlar M2=m1+vadeli mevduatlar M2y=m2+döviz tevdiat hesabı
M3=m2+resmi kuruluşlar mevduatı+MB daki diğer mevduatlar M3y=m3+döviz tevdiat hesabı
Merkez Bankası Bilançosu
MB sına pasif tablosunda yer alan hesaplar bankanın di er kesimine olan yükümlülüklerini ifade eder. çe itli para politikası araçlarını kullanarak yükümlülüklerini de i tirebilmektedir. Bu değişmeyi hangi kaynaklardan sağladığı bilançonun aktifinde takip edilebilmektedir. Etkin bir para politikasının izlenebilmesi için MB bilançosunun iyi incelenmesi gerekmektedir.
Bilançoda yer alan kalemler:
Aktif
- Altın rezervleri:
- uluslararası standartta olan altın mevcudu: Uluslar arası kuruluşların damgasını taşıyan ve 999/1000 saflıkta olan külçe altınlar. Bunun tamamı MB ye ait olup bir kısmı kasada bir kısmı da yurt dı ındaki muhabirler bünyesinde tutulmaktadır.
- uluslar arası standartta olmayan altın mevcudu: Bu altının bir kısmı hazineye ait olup pasifte hazine alacakları hesabında gösterilmektedir.
- Döviz borçluları:
- konvertibl olan döviz borçları
- efektif deposu
- muhabir hesaplar.
- konvertibl olmayan döviz borçları
Konvertibilite: bir ulusal paranın yabancı diğer paralarla değiştirilebilme özelliği. TL 1989 da tam Konvertibilite olmu .
Efektif: nakit döviz efektif deposu hesabında MB kasasında bulunan efektif mevcutlar ifade edebilmektedir.
Faize tabi olan hesaplar (muhabir hesaplar) kredi mektuplu döviz tevdiat hesapları portföy hesapları anla ma hesapları
Cari hesap:sürekli işler durumdaki hesaplar. Daha çok ticari hayatta kullanılır. Belirli bir dönem sonunda kapatılır.
Kredi mektuplu döviz tevdiat hesapları: Yurt dı ında çalı an i çilerin MB bünyesinde açmı oldukları hesaplardır.
Döviz tevdiat hesapları:yurt içinde bankalarda bulunan döviz hesaplarıdır.
Efektif deposu MB nin kasa yada kasalarında bulunan konvertibil olmayan döviz mevcutlarını ifade eder. Muhabir hesaplar; yurt içindeki muhabirler bünyesinde açılan hesaplardır.
- Madeni para:: MB kasalarında mevcut ufaklık paraları ifade eder. darphane basar.
- Dahildeki muhabirler: MB sının bulunmadı ı yerlerde ziraat bankası nezninde açılan hesaplardır.
- Menkul değerler cüzdanı:iç borçlanma senetleri ve diğer başlıkları ifade eder.
/BS;devlet tahvilleri ve bonoları ifade eder.
Di er Kalemler bankalar kanununa göre kanuni yedek akçeler kar ılı ında ayrılan ve KYAK devlet tahvili hesabına yatırılan paraları ifade eder.
- ç krediler:
- Bankacılık sektöründe kullanılan krediler: Daha çok reeskonta senetler kar ılı ında kullanılan kredilerdir
- Tasarruf mevduatı sigorta fonu kullanılanlar: MB sı ve hazinenin çıkarmı oldu u ka ıtlar kar ılı ında kullanılan krediler.
- Açık piyasa işlemleri:MB nin ADİ, repo, swap işlemlerinden kaynaklanan alacaklarını göstermektedir. Kendi içinde 2ye ayrılır;
- Röpor borçluları:2 alt bölümde incelenir. Nakit ve menkul kıymet. MB nin döviz veya menkul de erler üzerinden yapmı oldu u repo i lemlerinden kaynaklanan TL yabancı para ya da menkul kıymet alacaklarını ifade eder.
- Diğer borçluları:MB sı bankalar arası para piyasasında bankalara yapmış oldu u i lemlerden kaynaklanan alacaklarını ifade eder.
- Dı krediler: MB nin dı ülke kurumlarıyla yapmı oldu u anla malar gere i kullandırdı ı krediler toplamının kullanıldı ı hesaplardır.
- İştirakler:MB nin çeşitli kuruluşlarla yaptığı iştirakleri ifade eder.
- Gayri menkul ve demirbaşlar:MB nin sahip olduğu demirbaş ve gayri menkullerin yazılı
oldu u hesaplardır.
- Takipteki alacaklar:MB nin geri dönmeyen kredilerinin takip edildiği hesaplardır.
- Değerleme hesabı:TL nin yabancı paralar karşısında değerinin düşmesine paralel olarak aktif ve pasifte yer alan altın ve döviz mevduatlarının yeniden de erlemesi sonucu farkın yer aldı ı
hesaptır. 1996 ya kadar ülkemiz için alehde çalışmıştır.
- Muvakkat borçlar:Kamu ve bankacılık sektörü dışında MB sının diğer kuruluşlarla yapmış olduğu işlemler nedeniyle kuruluşların borçlarının izlendiği TL yada yabancı para cinsinden takip edildi i hesaplardır.
- Diğer aktifler: MB nin kendi işlemlerinden dolayı oluşan alacak yada borçların takip edildi i belli süre içinde ilgili hesaplara geçirilmeyen hesaplara denir.
Pasif
- Tedavüldeki banknotlar:MB nin ihraç ettiği kağıt para miktarını ifade eder. Emisyonda
denir.
- Hazinenin alacakları:MB kasalarında bulunan ve uluslar arası standartta olmayan hazine altınlarını ifade eder.
- Altın
- Di er
- Hazine adına tahvil satı hasılatı
- Vadelerinde ödenecek olan devlet İBS için ayrılan provizyonlardır. Provizyon: kar ılık
- Döviz alacakları: MB nin konvertibl ve konvertibl olmayan döviz yada yabancı para borçlarını ifade eder.
- Mevduat: Hem TL hem yabancı para mevduatlarını ifade eder.
- Kamu sektörü Kamu ikt. kurulu larına ait mevduatlar
- Bankacılık sektörü Yurt içindeki ve dı ındaki bankalar,zorunlu kar ılık,di er i lemler.
- Muhtelif, Muhtelif olarak kredi mektuplu döviz tevdiat hesapları
- Uluslar arası kuruluşlar, İMF ve benzeri kuruluşların MB deki mevduat hesapları
- Fonlar, Tasarruf mevduatı sigorta fonu di er hesaplar
- Açık piyasa işlemleri: MB nin bankalar arası para piyasası swap işlemlerinden doğan borçlarını ifade eder.
- Ropör alacakları: MB nin swap ve repo i lemlerinden do an borçlarını ifade eder.
- Menkul: MB nin menkul de erler üzerinden yapmı oldu u de er üzerindeki
menkul de erler.
- Nakit:
- Di er: MB nin bankalar arası para piyasası i lemlerinden kaynaklanan borçları ifade
eder.
- Dış krediler:MB nin uluslar arası kuruluşlardan sağladığı kredilere ilişkin borçları ifade
eder.
- İthalat akreditif bedelleri ,teminat ve depozitoları:
Akreditif:Bankaların ithalatın finansmanına göre kullanmış oldukları bir yöntemdir. Bir bankanın 3. Kişiler adına yurt dışındaki ajans ya da muhabirlerine yazdığı belli bir miktar krediyi içeren mektup. Depozito: Bir borç yada taahhüt için önceden yapılan ödeme.MB na ithalat yönetmeliği gereği yatırılan paralar ile işlemlerden kaynaklanan TL karşılıklardır.
- Ödenecek senet ve havaleler: Alacaklılar için ihbarname çıkarılmış olan senet ve havaleleri kapsar.
- Sermaye
- İhtiyat akçesi: MB ve bankalar kanununa göre ayrılan akçeler ile yeniden değerleme fonlarından olu ur.
- Kar ılıklar: Banka meclisine uygun görülen oranda ayrılan fonlar ve dahili sigorta fonları
- De erleme hesapları: Bilançonun aktif ve pasiflerinde yer alan altın döviz ve efektiflerin yeniden de erlendirilmesinden meydana gelen kur farkının lehte olması durumunda izledi i kalemlerdir.
- Muvakkat alacaklılar: MB bankacılık sektörü dı ında gerçekle tirdi i i lemlerden dolayı alacaklı duruma geçen kurulu ların alacaklarının takip edildi i hesaptır.
- Diğer pasifler: ilgili hesaba devredilinceye kadar geçici nitelikteki işlemlerin izlendiği hesaptır.
TCMB Bilançosunu Etkileyen İşlemlere Örnekler 1) TL karşılığı döviz-altın alımı ve satımı yaparsa;
+ Döviz borçluları + Altın mevcuduSatım2) Döviz kar ılı ı altı + Tedavüldeki banknotlar artar+ Mevduat hesabı artar (Nakit karşılığı değil de hesaptan hesaba aktarım) yapılırsa kalemler (-) olurn alırsa; + Altın Mevcudu – Döviz borçları3.) Merkez bankası k Değişmez redi kullandırırsa; + İç krediler 4) Do rudan alım + Tedavüldeki banknotlar + Mevduatlar + Menkul kıymetler cüzdanı5) Swap işlemiMB TL karşılığ + Tedavüldeki banknotlar ı döviz üzerinden ters repo i lemleri yapıldı ını varsayalım;
+ Döviz borculuları + Tedavüldeki banknot + APİ deki röpor borç + Mevduatlar
+ Röpor alacak Ters repo : Geri satmak üzere alı .
Repo:Geri satın almak üzere satış.
Rezerv para, parasal taban ve MB parası
Merkez bankaları para politikası yürütürken piyasadaki likidite seviyesini belirlenmesi amacıyla bir parasal gösterge belirleyerek bu göstergede zaman içinde meydana gelen de i meleri takip etmek durumundadır.
Yabancı ülkelerde bu gösterge genellikle rezerv para ve parasal taban iken Türkiye de 1989
yılına kadar rezerv para ve belirli aralıklarla parasal taban olmuş bu yıldan sonra MB parası
büyüklü üne geçilmi tir.
Rezerv para: MB nin ihraç etti i banknotlar ile bankacılık kesimine olan TL yükümlülüklerinin toplamını ifade eder.
Bile enleri
Emisyon + MB nin bankacılık kesimine olan yükümlülükleri [bankacılık kesiminin MB deki mevduatları (zorunlu karşılıklar + serbest tevdiat + kullanılabilir kredi imkanı)} + MB nin bankacılık kesimi dışına olan hükümlülükleri {konsolosluklar, elçilikler vb kuruluşlara ait mevduatlar + serbest mevduat olarak geçen dernekler ,vakıflara ait mevduatlar} + fon hesapları
Kullanılabilir kredi imkanı: MB nin bankacılık kesimine tanıdı ı kredi limiti ile fiili kullanılan kredi tutarı arasındaki fark.
Parasal taban: Şayet rezerv paraya MB nin APİ lerinden net yükümlülükleri eklenirse parasal taban büyüklü üne ula ılır
Parasal tabana MB nin kamu kesimine olan yükümlülükleri eklenirse MB parası büyüklüğüne
ula ılır
MB parası: MB nin TL cinsinden ekonomideki di er tüm birimlere olan yükümlülükleri.
Kaynak esasına göre MB parasının belirleni i + Net dış varlıklar + Değerleme hesabı
+ Kamuya kredi
+ Mevduat, banka ve diğer mali kuruluşlara kred + Net di er kalemler
VNet dış varlıklar kalemindeki değişiklikler ödemeler dengesindeki gelişmeleri yansıtır.
Net Dış Varlıklar: Dış varlıklar ile dış yükümlülükler arasındaki değeri ifade eder. İhracatın
ithalattan daha az olmasıdır.
Net Yurt içi Krediler: Aktifte yer alan krediler kaleminden pasifte yer alan aynı kalemlerin dü ülmesi
- Hazinenin borçları
- Mevduat bankaları ve di er mali kurulu lardan alacaklar
- IMF acil yardım takip hesabı
- De erleme hesabı
- Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu’nun kullandığı krediler
Net diğer kalemler: MB sının kendi işlemlerinden kaynaklana borç ve alacak işlemlerinin kar ve zararlarının takip edildiği hesaptır.
MB para politikasını de i tirirken varlıklarını artırabilir yükümlülüklerini de i tirebilir.
MB varlılarını artırmak istediğinde yükümlülüklerini de artırmalıdır. Ya emisyonu yada mevduat kalemlerini artırmalıdır.
MB parasının büyüklü ünün denetimi para arzının belirlenmesi açısından büyük önem arz eder.
MB nin parasal büyüklük olarak MB parasının seçilmesinin 2 önemli nedeni vardır.
- MB ninevbir ili kinin olmasıdır.
- MB parasını para politikası araçlarının hepsini kapsıyor olmasıdır.
Para Artış Mekanizması (kaydi para mekanizması)
(Mevduat kredi ve para çoğaltanları)
Eğer bankacılık sektöründe bir rezerv olmuşsa bu kendisinin birkaç katı oranında mevduat
artı ı ya da para arzı artı ına neden olmaktadır.
Vadesiz Mevduatlar Vadeli Mevduatlar Rezervler Atıl rezervler Zorunlu rezervler Kredi
Mevduat ço altanı
Kredi ço altanı
Vadesiz Mevduat Z.K. Oranı â–*
Vadeli Mevduat Z.K. Oranı
Atıl rezerv oranı
Nakit tercih oranı
DD — kd * R kD — 1/ Rd
- Basit mevduat (DD — kD ’ R) derken sistemde sadece vadesiz mevduatlar olduğu kabul
edilir.
Basit kredi çoğaltanı; eğer kredi miktarı “L” ile gösterilirse kredi miktarındaki değişme kredi ço altanı ile rezervlere e it olur.
AL — kL * AR AL — (kD -1) AR
Bir ekonomide tek bir banka bulundu u varsayımı ile hareket eder isek; para arzının etkilenişi:
Atıl ( Kullanılabilir) Rezervler (ER): Bankalar rezervlerinin belli bir kısmını kullanılabilir rezerv olarak ayırabilirler. (Fevkalade bir durumda kullanmak için)
e => atıl rezerv oranı
e= ER / DD => Mevduatlara karşılık ne kadar atıl rezerv bulunduğunu gösteren rezerv atıl rezerv oranı olarak nitelendirilir.
Alıntı ile Cevapla
