Diasporalar, ülkelerin bilgi edinimleri ve yurt dışı profesyonel ağlar ile bağlantı kurmalarını sağlayan kalkınma araçları olarak kullanılıyor.
24 Nisan 1915 olaylarının yüzüncü yılı dolayısıyla, Ermeni diasporasının öncülüğüyle çeşitli ülkelerde anma günü etkinlikleri ve daha ötesinde sözde ‘soykırım’ tasarısının meclislerde kabulü gündeme geliyor. Birçok ülkenin ‘soykırım’ı kabul edebileceğini beyan etmesi dikkat çekici. Türkiye’de diaspora kavramı daha çok, ‘Ermeni diasporası’ çerçevesinde ve siyasi bağlamda tanınıyor. Ancak diaspora, sosyal, bilimsel ve ekonomik bağlamda önemli bir kavram ve bir Türk diasporasının varlığı da ancak yakın yıllarda dillendirilmeye başlandı. Dünyanın en büyük diasporalarından olan Türk diasporasının büyüklüğü farklı tahminlere göre 3,5 ila 5,5 milyon kişi arasında değişiyor. Bu insanların oluşturduğu beşeri sermaye Türk ekonomisine katkıda bulunacak şekilde kullanılmalı.

DİASPORA TANIMI

Diaspora; doğduğu ya da kuvvetli aile bağlarının bulunduğu ülkenin dışında yaşayan, ancak geldikleri ülke ile güçlü maddi ve manevi bağlar devam ettiren göçmen nüfus olarak tanımlanıyor. Başka bir tanıma göre diaspora; doğduğu ülkeden başka ülkelere göç eden veya göç edenlerin soyundan gelen ve geldiği ülke ile ortak ulusal, hemşehrilik veya etnik kimliği paylaşan nüfustur. Bir ülkenin yetişmiş bireylerinin ülke dışına göç etmesi ‘eski anlayışa’ göre ‘beyin göçü’dür. Beyin göçü ‘sorununu’ çözmenin yolu, bu bireylere ülke içinde iyi imkânlar sağlayarak ülkeye geri dönüşünü veya ülkede kalmasını sağlamak olarak ifade ediliyor. Bu çözüm ‘kesin dönüş opsiyonu’ olarak adlandırılıyor. Daha yeni olan anlayışa göre ise, diasporayı oluşturan bireylerin, gittikleri ülkelerde dâhil oldukları sosyal, profesyonel ve bilimsel ağlara erişmek ve bu bireylerin o ülkelerde kazandıkları bilgi ve yetkinlikleri ‘uzaktan’ kullanmak mümkün olabiliyor. Bu şekilde ülke dışına çıkan bireyler ‘beyin kazanımı’ olarak değerlendiriliyor. Diaspora bireylerinin gittikleri yerlerde ulaştıkları yaşam koşulları nedeniyle ülkelerine geri dönmeleri zor bir seçenek olarak gözüküyor. Diasporayı ‘beyin kazanımı’ olarak gören bu yeni yaklaşıma göre, diaspora bireylerinden bulundukları yerlerde yararlanmak ve ‘diaspora opsiyonu’ stratejisi ile ülke ekonomisine katkı yapmalarını sağlamak mümkün oluyor. Diaspora opsiyonu stratejisinin uygulanabilmesine yönelik olarak, diaspora üyeleri ve yurtları arasında sağlıklı bilgi paylaşımını gerçekleştirecek iletişim ağlarına ihtiyaç duyuluyor. ‘Diaspora bilgi ağları’ olarak adlandırılan bu ağlar sayesinde ‘beyin göçü’, ‘beyin kazanımına’ dönüştürülebiliyor.

DİASPORA POLİTİKALARI

Diaspora sahibi olan ülkelerin, diasporaları ile bağlarını kuvvetlendirme ve diasporadan azami katkıyı sağlama amaçlı çeşitli politika adımları öneriliyor. Diasporaya ekonomik fırsatlar sunan, bilgi katkılarını ödüllendiren ve bilgi paylaşımını kolaylaştırıp transferini sağlayan projelere parasal ve hukuki dayanak oluşturan politikaların geliştirilmesi bu adımlar arasında yer alıyor. Ayrıca, diasporanın geldikleri ülkelere olan katkıları, bu ülkelerin hukuki mercileri tarafından tanınıyor ve takdir ediliyor. Birçok hükümet; diaspora ile yakın ilişkiler kuruyor, işbirliği politikalarını açık olarak tanıtıyor ve diaspora üyelerine katkılarının önemli olduğunu hissettiriyor. Göçmen topluluklarının, hâlen yaşadıkları ve geldikleri ülkeler arasında köprü vazifesi görmelerini sağlayacak stratejiler geliştiriliyor. Diaspora stratejilerinde başlıca iki tür yaklaşım bulunuyor: Bir taraftan, bireylerin yoğun katılımını bekleyen, zorlayıcı ‘doğrudan yaklaşım’; diğer taraftan diaspora üyelerinin katkı yapmalarını süreç içinde kendiliğinden teşvik etmeyi amaçlayan ‘dolaylı yaklaşım’. Dolaylı yaklaşım son yıllarda yaygınlık kazanıyor. Dolaylı yaklaşımın başlıca unsurları arasında; diaspora üyelerinin belli bir amaç ve spesifik sorunların çözümü için bir araya getirilmeleri, bireylerin gönüllü olarak, oluşuma katkıda bulunmaya teşvik edilmeleri ve diaspora bireylerinin, esnek ve kendi inisiyatifleri ile çalışan bir organizasyon yapısı içinde, karar mekanizmalarına katılmalarının sağlanması yer alıyor.

Diaspora, bir ülkenin ekonomik kalkınması için kullanılabilecek ‘uyuyan bir dev’ olarak görülebilir.