Aile Modelleri, Aile Türleri, Tipleri Nelerdir?

Aile, belirli birtakım görevleri gerçekleştirme yönünden toplumlar arasında benzerlikler göstermekle birlikte her toplum, kendine özgü bir aile biçimini oluşturmaktadır.

Bu nedenle zaman içinde değişen çok sayıda aile modeli karşımıza çıkmaktadır. Bu çoğulcu anlayış, aile kurumunun tanımlanması ve fonksiyonları konusunda farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Aile, hane halkı ve bir araya geliş şekilleri, otorite, mülkiyet, akrabalık ilişkileri çerçevesinde biçimlenen, zaman ve mekân boyutlarında farklılık gösteren evrensel niteliğe sahip toplumsal bir kurum olarak sosyologlarca incelenmektedir.

Sanayileşmenin henüz tamamlanmadığı toplumlarda aile, kavram olarak “geniş aile” şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Oldukça ilginçtir ki “geniş aile” asli yapı özellikleriyle İngiltere’den Kıta Avrupa’sına, Ortadoğu’dan Uzak Asya’ya, Afrika’dan Amerika’ya aynı kavramla ifade edilmiştir. Geniş ailede devamlılık öylesine hâkim bir özelliktir ki ailenin kiminle başlayıp kiminle bittiğini belirlemek oldukça güçtür.

Geniş ailede yaşlı ve genç, birden fazla kuşak bir aradadır. Bu birliktelik sadece mekânsal değil sosyal ve ekonomik anlamda da tek merkezli birlikteliktir. Tek merkezli oluş karar alma ile ilgilidir. Kararlar ailenin en yaşlı erkek üyesi tarafından alınır ve bütün üyeler bu karara uyarlar.

Sanayileşmenin başlangıç safhasında görülen bir aile modeli de “geçiş dönemi geniş aile” olarak adlandırabileceğimiz aile şeklidir. Bu aile aynı hane içinde olmayıp birbirine yakın mekânlarda, birbirine oldukça bağlı şekilde yaşayan ailedir.

Kopma henüz tam değildir. Hatta gerektiğinde bir çatı altında yeniden bir araya gelinebilir.Böylece ayrı mekânlara yerleşen aileler bağımsız aile olma iradesi gösterirler.

Sanayileşmesini tamamlamış Batı toplumlarında aile, “Anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan en küçük toplumsal birimdir.” şeklindeki “çekirdek aile” tanımına dönüşmüştür.

Batı’da bitişik aile (yeni evlenen karı kocanın bir önceki aileleri) ve akrabalık anlayışı temelden değişmiştir. Yeni kurulan aileler önceki ailelerle bağlarını asgari seviyede tutmaktadırlar.

Türkiye’de de çekirdek aile, giderek hâkim aile yapısı olmaktadır. Ancak bizdeki bu aile hâlâ yoğun denilebilecek bir bitişik aile ve akrabalık ilişkisi içindedir. Bu nedenle “Batı tipi bağımsız çekirdek aile” olarak değil “bağlantılı çekirdek aile” olarak nitelendirilebilir.

Çekirdek aile sanayi toplumunun şekillendirdiği aile tipi olmakla birlikte toplumsal gelişmeler ve değişmeler karşısında bu aile tipi de değişim göstermiştir. Bu değişimin sonuçlarından biri “yeni geniş aile” olarak da adlandırabileceğimiz boşanmış farklı eşlerin boşanmış diğer eşlerle evlenerek bir önceki evliliklerinden gelen çocuklarını da getirerek birlikte oluşturduğu yeni aile modelidir.

Bu aile modeli, Amerika’da ve İngiltere’de giderek yaygınlaşmaktadır. Diğeri ise yeni geniş aileye oranla daha fazla ve hızlı yayılım gösteren “tek ebeveynli aile” (eksik aile) modelidir. Bu aile boşanma oranlarının artışı veya birlikte yaşayıp çocuk sonrası terk etme veya terk edilme ile ortaya çıkmaktadır.

Ailenin yapısında meydan gelen değişmeler onun fonksiyon ve rollerini de etkilemiştir. Sanayileşmeyle toplumun ekonomik yapısı kökten değişmiş, aile üretim birimi olmaktan çıkmıştır. Böylece ailenin fonksiyonu aile dışındaki birimlere devredilerek aile üyelerine yeni roller eklenmiştir.