ASOFOETIDA: ASYA İLACI
Asafoetida veya Urdu’ca Hing, Keşmirce Anjudan, Farsça Anguzeb, Arapça Hiltut bir Umbellifera (maydanozgiller) bitkisi olan Ferula foetida (Şeytan Tersi)’nin kökünden elde edilen bir Gummiresina (reçine zamkı)’dır. Çok eski devirlerden beri Hindistan ve Pakistan’da kullanılan değerli bir drogdur ve yerli ilâç olarak büyük önemi vardır.
Tanınmış bir gaz giderici ve kas gevşeticidir; özellikle sinirsel hastalıklarda, histeri’de fazla oranda ve başarı ile kullanılır. Zindelik verici, balgam söktürücü olarak rol oynar ve bronş’lar üzerinde de etki gösterir. Asafoetida’nın tadı keskin acımtıraktır ve kuvvetli bir koku verir. Asafoetida, aynı zamanda tat verici bir ajandır; nitekim bu maksatla Avrupa’da ve Amerika’da çok kullanılır. Drog büyük tıbbi ve ticari değerlere sahip olup Hindistan ve Pakistan’a büyük miktarlarda getirilmekte, Avrupa’ya ve dünyanın diğer bölgelerine de gönderilmektedir.
Hing bitkisi, batı Tibet topraklarının kumlu çöl, ova ve kuru tepelerinde büyük oranda yetiştirilir. İran ve Afganistan’ın yerli bitkisidir. 1550-180 cm ye kadar büyür ve dört yıllık bir bitki olduktan sonra asafoetida verebilir. Gövdeler kök kısmında kesilir, hızla katı reçinemsi bir kütleye dönüşen süt kıvamındaki sıvı dışarı akar. Havaya bırakıldığı an, yarı şeffaf, beyaz bir görünüşte olan drogun yüzeyi, ilk önce pembe sonra kırmızı-kahverengiye dönerek hızlı bir şekilde kararır.
Bitki, Orta Asya’da Aral gölü ve Hazar denizi arasında; Kirman, Horasan ve Laristan’da, Afganistan’ın batı, güney ve kuzeyinde ve Pakistan’ın Balucistan bölgesindeki ovalarda bulunur. Keşmir’in deniz seviyesinden 6000-12000 m yükseklikteki vadilerinde ve sınır bölgedeki Kurram vadisinde bol miktarda yetiştirilir. Bitkinin birçok türleri arasında Kuzey Kaşmir ya da Baltistan’da büyüyen Ferula nartex bol miktarda ve iyi cins Asafoetida’yı veren Ferula foeti vardır. Her ne kadar Afganistan’ın drogun gerçek kaynağı olduğu bilinirse de bu türler çok miktarda Türkistan ve Doğu İran’da da yetişir. Aynı zamanda Balucistan’ın birçok yerlerinde de küçük oranda bulunur.
Hing’i toplama usulü, her yerde farklı özellikler gösterir. Örneğin Laristan’da köylüler, Nisan ayında bu bitkilerin bol olduğu yerlere giderler. Bitkiyi çevreleyen toprak kök kısmını açıkta bırakacak şekilde bir karış derinliğe kadar kazılıp, çıkarılır. Sonra sürgünler dışarı çekilir, toprak tekrar yerine konur. Mayısın sonuna doğru, köylüler usareyi almak için kullanılan geniş demir spatüllerle gelirler. Sürgünlerin ve toprağın çıkartılmasından sonra sapın kök ile birleştiği yerden ince bir dilim alınır ve iki gün sonra usare düz kesik yüzeyden kazınarak toplanır. Bu operasyon sonraki günlerde de tekrarlanır ve her kez çok ince bir kısım kökten çıkarılır. İlk kesmede alınan ürün dana incedir; son kesimden sonra kökler sekiz on gün dinlenmeye bırakılır.
Afganistan’da her kökten alınan zamklı reçine’nin miktarı kökün hacmine göre değişir; bazıları 30 cm verirler, bazı kökler bir havuçtan daha uzun değildirler, diğerleri insan bacağı kalınlığındadır. Asafoetida batı Afganistan’da, bitkinin olgun kökleri çiçekli bir gövde verdiği zaman toplanır. Afganistan’ın başlıca ticaret maddesi Asafoetida olup bunun 200 maund’dan fazlası (1 maund = 37.327 kg.) her yıl dağlarda yabani olarak yetişen bitkilerden alınır.
Ferula foetida kuzey Afganistan’ın Mazar-e-Shariff bölgesindeki tepelerde yetişir ve Mazar-e-Shariff’den 30 mil uzaklıktaki Sari-Pul ve Sang-Chharack’da daha fazla bulunur. Bu bölgede toplanan drog, Via Kabuli’ye gönderilir. Bitki yetiştiği yerlerde, taze sebze olarak kullanılır ve olgun gövdenin iç kısmı zevk verici, lüks bir madde diye bilinir.