Nicelikten Niteliğe Geçiş Nedir?

Gelişmenin, niceliksel değişmelerin niteliksel değişmelere dönüşmesiyle gerçekleştiğini açıklayan yasa.

Eytişimsel özdekçiliğin meydana koyduğu bu yasa, doğada, bilinçte ve toplumda alt olandan üst olana doğru ilerlemenin hangi koşullar altında gerçekleştiğini açıklar. Bu nesnel yasaya göre her türlü gelişme, nicelikçe birikimlerin zorunlu olarak nitelik değişimini gerektirmesiyle gerçekleşir. Örneğin, yüz dereceye kadar kaynatılan su nitelik değiştirip buhar olur, bilgisi çoğalan tıp öğrencisi nitelik değiştirip hekim olur, gerekli oy sayısını bulan milletvekili adayı nitelik değiştirip milletvekili olur vb. Bu nesnel ve evrensel yasa evrim ve devrim deyimleriyle de dile getirilir.

Evrim ve devrim, gelişmenin, birbirlerine sıkıca bağımlı iki yanıdır. Gelişmenin gerçekleşebilmesi için bir yanda nicelikçe birikmeler (evrim), öbür yanda nitelikçe değişmeler (devrim) gereklidir. Evrimsel gelişme zorunlu olarak devrimsel gelişmeyi doğurur. Nicelikten niteliğe bu geçiş ani olarak ‘sıçrama’yla gerçekleşir. Örneğin 99 dereceye kadar niteliğini sürdüren su bir derece daha ısınmakla birdenbire buhar, bin oy alması gereken ve 999 oya kadar aday niteliğini sürdüren kişi bir oy daha almakla birdenbire milletvekili olur.

Doğa, toplum ve bilinç bu yasayla devinir ve gelişir. Gerçekleşen, eski’nin yok olarak yerini yeni’ye bırakmasıdır. Ne var ki bu yeni, her gelişme sürecinde mutlaka eskiyle zıtlaşan bir yeni değildir. Yeni, kendinden önceki aşamaya göre yeni olduğu halde, kendinden sonraki aşamaya göre eskidir. Kimi yerde de yenilenmiş bulunduğu halde eski yapısını sürdürür. Örneğin iç çelişmelerdeki nicel birikimin gerekli sınırı aştığı noktada anamalcılık emperyalizm aşamasına sıçramıştır, ama gene de anamalcılık yapısını korumaktadır.

Bu demektir ki daha az yetkin bir yapıya göre niteliksel olan değişme, daha yetkin bir yapıya göre nicelikseldir. Niceliksel değişmelerle niteliksel değişmeler de birbirlerine sıkıca bağımlıdırlar, nicelik değişmeleri nitelik değişmelerini doğurduğu gibi nitelik değişmeleri de nicelik değişmelerini doğurur. Örneğin yeni bir makine (nitelik) üretimi artırır (nicelik) üretimin artması daha gelişmiş bir makineyi (nitelik) gerektirir, daha gelişmiş bir makine de üretimi daha çok artırır (nicelik) vb...

Eytişimsel özdekçiliğin gerçek anlamına kavuşturup nesnel gerçeklikten yansıyan bilimsel ayrıntılarını saptadığı bu yasa, ilkin idealist bir yapıda Alman düşünürü Hegel tarafından ileri sürülmüştür.