Konu: Ribozom Nedir? Ribozomun Yapısı, Özellikleri ve Görevleri Nelerdir?.

Ribozom Nedir?

Hücre sitoplazması içerisinde yer alan, ribozomal RNA (rRNA) ile hücrenin proteinlerden meydana gelen ve hücrenin protein sentezini sağlayan organele ribozom denilmektedir. Sitoplazma içerisinde serbest veya endoplazmik retikuluma bağlı olarak bulunan 120 – 200 A (angstrom) çapında bulunan ribozom tüm canlı hücrelerde bulunmaktadır.
Ribozom Yapısı

• Ribozom organeli protein üretim fabrikası olarak bilinmektedir.
• Ribozomlar 20 ila 30 nanometre çapındadır. Ribozomun boyutunu anlamak açısından nanometre metrenin milyarda biridir.
• Zarsız bir organeldir Ribozomların alt birimlerinin sentezi çekirdekçikte meydana gelmektedir.
• Ribozomlar; Endoplazmik Retikulum ve çekirdek zarı üzerinde, sitoplazmanın sıvı kısmında, kloroplast ve mitokondri içerisinde bulunur.
• Ribozomun temel görevi, protein sentezi gerçekleştirmekdir. Endoplazmik retikulumun üzerindeki ribozomlarda hücre dışına salgılanacak proteinler, diğer ribozomlarda ise hücre içi proteinleri sentezlenir.

• Hücre aynı proteinden çok sayıda sentezlemek istediğinde çok sayıda ribozom bir araya gelerek polizom oluşturur. Ribozomlar aynı mRNA molekülü üzerinde arka arkaya sıralanarak polizom veya poliribozom denen birlikleri meydana getirir. Bu sayede kısa sürede aynı proteinden çok sayıda üretilebilir.

• Ribozomlar iki temel alt birimden meydana gelmektedir.
• Küçük alt birim ve büyük alt birim olmak üzere 2 alt birimden oluşan ribozom alt birimler yalnızca protein sentezinin gerçekleşeceğiz zaman diliminde bir araya gelirler ve geri kalan zaman diliminde ayrıdırlar.
• Ribozom hem prokaryot hemde ökaryot hücrelerde bulunur. Ancak büyüklükleri ve iç detayları birbirinden farklıdır.
• Ribozomların ağırlık birimi gram gösterilmez, Svedberg biriminin kısaltması olan S ile gösterilir.
• Protein sentezi yapılacağı zaman ribozomun iki alt birimi bir araya gelir.
• Ribozomların %40 RNA‘dan oluşurken geriye kalan %60 ise proteinlerden oluşmaktadır.
• Ribozomdaki RNA’lar ribozomal RNA (rRNA) olarak adlandırılır. Bu ribozomal RNA’lar ribozomun 3 boyutlu temel yapısını oluşturur.

• Çekirdeği olan ve çekirdeği olmayan hücrelerde bulunan ribozomal RNA’nın yapıları ve sayıları farklıdır. Çekirdeği olmayan hücrelerinde ribozomları 3 farklı rRNA molekülünden meydana gelir, çekirdeği olan hücreler ise 4 farklı rRNA’dan meydana gelir.
• Ribozomal RNA’ların üzerinde bulunan protein sayıları oldukça yüksektir. prokaryot hücrelerde an az 55 farklı protein bulunurken, ökaryot hücrelerde ise 80 farklı protein bulunmaktadır.
• Ribozomda bulunan proteinlerin bir kısmı yapısal görevlerde rol alırken bir kısmı ise enzim olarak görev yapmaktadır.

Ribozomlarda gerçekleşen protein sentezi tepkimesi;
n(amino asit) → Polipeptit (protein) + (n-1) Su
şeklinde olduğuna göre, ribozom etkinliği artmış bir hücrede;

• Amino asit miktarında azalma gözlenir.
• Peptit bağı sayısında bir artış gözlenir.
• Su miktarında artış gözlenir.
• Turgor basıncında artış gözlenirken, osmotik basınçta azalma gözlenir.
• Dipeptit, tripeptit, … protein miktarında artış gözlenir.
• Hücre pH’sında artış gözlenir.
• ATP miktarında azalma gözlenir.

Ribozomon Özellikleri

• Hücrenin protein üretim merkezidir. Yani protein sentezini sağlamaktadır.
• Ribozomun yapısı içerisinde ribozomal-RNA ve protein bulunmaktadır.
• Ribozom nükleusta meydana gelmektedir.
• Protein sentezinin çok yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı fazladır.
• Bağımsız bir metabolizmaya sahip olan tüm hücrelerde bulunmaktadır.
• Olgun alyuvar hücrelerinde ribozom organeli bulunmamaktadır.
  
• Sitoplazmada, endoplazmik retikulum zarında, nükleus zarında, mitokondride ve kloroplastlarda ribozom bulunabilmektedir.
• Zar sistemine bağlı olan ribozomlarda enzimatik proteinler üretilmektedir.
• Prokaryot ve ökaryot hücrelerin ortak organelidir.
• Ribozomun %60’ı proteinlerden, % 40’ı ise rRNA’dan oluşmaktadır.
• Ribozomlar iki alt birimden meydana gelmektedir. Küçük alt birim ve büyük alt birim olarak adlandırılan bu alt birimler sadece protein sentezinin olacağı zamanda birleşir geriye kalan zamanlarda ayrıdır.
• Çok sayıda ribozom bir araya gelip birleşerek boncuk dizisi şeklinde poliribozomları meydana getirir.
• Ribozomlar hücrede bulunan en küçük organeldir.
• Ribozom organeli yaşlı hücrelerde, endoplazmik retikulumun üzerinde bolca bulunur.
• Canlıların çoğunda yapısı büyük oranda benzerdir ancak içerdiği proteinlerde farklılıklar vardır.
• Ribozomlar ihtiyaca göre bir hücrede bolca bulunabilirler.

Ribozom Görevleri

• Ribozom organeli enzimlerin ve proteinlerin sentezinde görev almaktadır.
• Ribozomlar bol miktarda protein sentezini gerçekleştirirken yan yana boncuk gibi dizilerek polizom adı verilen yapıları meydana getirirler.
• Hücrelerin yaşamsal faaliyetlerini ve canlılık özelliklerini sürdürebilmek için ribozoma ihtiyaçları vardır.
• Ribozomun sayısı enzimin salgıladığı bez hücrelerinden daha fazladır.

Ribozom Hücrede Nerede Bulunur?

• Hücre sitoplazmasında serbest olarak bulunmaktadır.
• Endoplazmik retikulum zarına yapışık bir şekilde bulunabilmektedir.
• Nükleus (çekirdek) zarının üzerinde yapışık ibr şekilde bulunabilmektedir.
• Mitokondri ve kloroplast organelinin yapısı içerisinde bulunabilmektedir.