“Milli kahramanlık ve bilincin kıymetli eseri olan aziz cumhuriyetin,bugünkü ve yarınki neslin demir ellerinde her an yükselipsağlamlaşacağına itimadım (güvenim) tamdır.” (Atatürk, 1927)





Bugün 29 Ekim 2018 Pazartesi…Tam 95 yıl önce bugün, 29 Ekim 1923 Pazartesi, akşam saat 20.30'da BüyükMillet Meclisi cumhuriyeti ilan etti.

Böylece bin yıldan fazla bir zaman sonra Türk Milleti, kendi iradesini kendieline aldı.Peki, ama cumhuriyet nasıl ilan edildi?29 Ekim öncesindeki o birkaç günde neler yaşandı?Atatürk, cumhuriyeti ilan ettirebilmek için nasıl bir strateji izledi?Peki ya, 95 yıl önce o pazartesi günü neler oldu?İşte gün gün, saat saat cumhuriyetin gerçek hikâyesi




24 EKİM ÇARŞAMBA

11 Ağustos 1923'te İkinci Meclis açıldı.Fethi Bey (Okyar) hükümeti kurdu.Başbakan Fethi Bey aynı zamanda İçişleri Bakanlığı'nı da yürütüyordu

Bakanların tek tek meclistarafından seçilmesi meclistekarışıklığa yol açtı. Çokgeçmeden muhalifler, Fethi Bey'ive onun başkanlığındaki BakanlarKurulu'nu çok ağır biçimdeeleştiriye başladılar. Atatürk'ündediği gibi, bakan olamayanlarbakan olanları eleştiriyordu.Bu arada yeni mecliste eskiBaşbakan Rauf Bey'e bağlı birmuhalefet de filizlenmeye başlamıştı.İşte tam o sırada Atatürk harekete geçti. Nutuk'taki deyişiyle,

“Uygulanmasıiçin sıra beklediğim bir düşüncenin uygulanma zamanı gelmişti. Bunu itirafedeyim.”

Atatürk, Fethi Bey'den İçişleri Bakanlığı görevini bırakmasını istedi Fethi Bey, 24 Ekim'de İçişleri Bakanlığı görevini bıraktı.

Ali Fuat Paşa da aynı gün Meclis İkinci Başkanlığı'ndan ayrıldı.Boşalan bu yerler için mecliste kıyasıya bir yarış başladı.



25 EKİM PERŞEMBE

Halk Fırkası Grubu, muhaliflerden Rauf Bey'i Meclis İkinci Başkanlığı'nagıyaben aday gösterdi. Yine muhaliflerden Sabit Bey de gıyaben İçişleriBakanlığı'na aday gösterildi. Atatürk, Rauf Bey'in Meclis İkinci Başkanlığı'na,Sabit Bey'in de İçişleri Bakanlığı'na aday gösterilmelerini muhaliflerin karşıhamlesi olarak değerlendirdi.

26 EKİM CUMA

Atatürk kabineyi Çankaya'da topladı. Yapılan durum değerlendirilmesindensonra kabinenin istifa etmesine karar verildi. Orduların başında bulunanGenelkurmay Başkanı Fevzi Paşa hariç herkes istifa edecekti. İstifa edenvekiller, meclis tarafından yeni kabineye seçilmeleri halinde bu görevi dekabul etmeyeceklerdi.Atatürk, önce Meclis Hükümeti Sistemi'nin zayıflığını herkese gösterecek,sonra da bu sorunu aşmak için rejim değişikliğini gündeme getirecekti. Planbuydu.

27 EKİM CUMARTESİ

Hükümet istifa etti. Yeni hükümeti kurmak için mecliste kulis çalışmalarıbaşladı. Kısa süre sonra birçok liste ortaya çıktı. Grupların sayısı gittikçeartıyor, hükümet bir türlü kurulamıyor, bunalım derinleşiyordu. Muhalefetteşkilatsızdı ve bir bütün olarak hareket edemiyordu.O gün olup bitenleri Atatürk Nutuk'ta şöyle anlatıyor:“Muhteris grubu (muhalifleri), hükümet kurmakta tamamen serbestbırakıyoruz. Kabinedeki hiçbir vekili işin içine katmaksızın istediklerikişilerle istedikleri gibi bir Bakanlar Kurulu oluşturup ülkeyiyönetmelerinde hiçbir sakınca görmüyoruz. Fakat hükümet kurup ülkeyiyönetemeyeceklerine eminiz.”



28 EKİM PAZAR

Hükümet kurmak için kulis faaliyetleri 28 Ekim akşamına kadar devam etti.Ancak hükümet kurulamadı. Meclis Hükümeti Sistemi tıkanmış, işlemiyordu.Birçok milletvekili sorunu çözmek için Atatürk'ün çağrılmasını istedi.Atatürk, çağrıldı ve geldi. Hazırlanan aday listesindeki bazı kişilerin listeyegirmek istemediklerini gördü. Bunun üzerine kesin bir aday listesihazırlanmasını isteyerek oradan ayrıldı.Atatürk, beklenen anın geldiğine karar verdi.Meclisten Çankaya'ya dönerken bazı arkadaşlarını Çankaya'ya akşamyemeğine davet etti.28 Ekim akşamı, İsmet İnönü, Kazım Özalp, Fethi Okyar, Ruşen EşrefÜnaydın, Fuat Bulca, Kemalettin Sami ve Halit Karsıalan Çankaya'daAtatürk'ün sofrasındaydı.Cumhuriyetten önceki son akşam yemeğini yiyeceklerdi.Sonrasını Atatürk'ten dinleyelim:“Yemek sırasında ‘Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz' dedim. Orada bulunanarkadaşlar derhal düşünceme daldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadanitibaren nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparakarkadaşları görevlendirdim.”Atatürk, oradakilere yarın cumhuriyetin nasıl ilan edileceklerini de anlattı.Yapılan plana göre yarınki grup toplantısında Kemalettin Sami Paşa bir önergevererek Atatürk'ü gruba davet edecekti.Misafirler çabuk gittiler.Atatürk, İsmet Paşa'nın kalmasını istedi.Hemen bir masa başına geçtiler. Yan yana oturdular.Kalem kâğıt İsmet Paşa'nın elindeydi.Atatürk söylüyor, İsmet Paşa yazıyordu.


Önce yasa tasarısını görüştüler.Atatürk, 1921 Anayasası'nın bazı maddelerinde cumhuriyet için gereklideğişiklikleri yaptı. Birinci maddenin sonuna “Türkiye Devleti'nin hükümetşekli cumhuriyettir” diye ekledi.İki arkadaş, Sakarya, Büyük Taarruz, Lozan derken şimdi de cumhuriyet içinbaş başa vermişlerdi.Türkiye'nin kaderinin belirlendiği o geceyi İsmet Paşa şöyle anlatıyor:“Atatürk sonucu bana söylüyordu, ben yazıyordum. Böylece çerçevetamamlandıktan sonra yeniden okudum. Atatürk, dikkatle dinledi.Düşündü. ‘Hazırlık tamam' dedi. Ayrılmak üzere izin verdi. Ben köşktekonuktum. Odama çekildim. Ertesi sabah metni tekrar bir gözden geçirdikve beraberce meclise gittik.”Cumhuriyetin ilanına artık sadece saatler vardı.

29 EKIM 1923 PAZARTESI:CUMHURIYETIN İLANI