Süveyş Kanalının Tarihçesi

Dünyanın en önemli deniz geçitlerinden biri olarak gösterilen Süveyş Kanalı, Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştiren bir kanaldır. 1869 yılında Fransız mühendis Ferdinand de Lesseps’in isteği doğrultusunda açılmıştır. Süveyş Kanalı, 168 km olup Portsaitten Süveyş şehrine kadar uzanır. Derinliği 11-12 metre olan kanalın genişliği su dibinde 45-100 metre su yüzünde 80-135 metredir.

Kızıldeniz’i Akdeniz’’e bağlayan 163 km yapay bir su yoludur. Kanala 10,36′den büyük gemiler kanaldan geçmesi yasaktır. 13,5 km’lik bir yan geçit ticaret yapılmış ve el-Kantra ile Firdan arasında yapılmıştır. 1951 yılında ticaret yolu açılıştır. Aynı zamanda Avrupa kıyıları ve Atlas Okyanus’unu bağlayan en kısa deniz yoludur.

Tarihi
Tarihçilere göre, M.Ö. 20. yüzyıl başlarında Firavun Birinci Sesostris zamanında Nil deltasını, Kızıldeniz’e şimdiki Süveyş Kanalı yakınında tatlı su kanalını bağlamak istemiştir. M.Ö. 600 yılında Firavun İkinci Necho zamanında restore edilmiştir. Restore, M.Ö. 500′lü yıllarda Pers Fatihi Birinci Darius tarafından tamamlanmıştır. Süveyş Kanalı, Roma ve Ptoleme işgalleri sırasında kanal sürekli restore edilmesine karşın terk edilmiştir.

Aşağı Mısır Arap kumandanı olan Amr bin Asradıyallahü anh M.S. 7. yüzyılda tekrar kanalı açmış ve Nil Vadisinden Mekke’ye yapılan tahıl ticareti önemli bir yer haline gelmiştir. Süveyş Kanalı 8. yüzyılda askeri sebeplerden dolayı Halife Mansur tarafından bloke edilmiştir. Kısa süre sonra kullanılmaz duruma gelmiştir. Yeni kanal yapılmak için 1000 yıldan fazla zaman geçmesine karşın Napolyon 18. yüzyılda Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlamak istemiştir. Ancak Napolyon’un istekleri Fransız bilim adamları, Kızıldeniz’in suları Akdeniz sularında yüksek olduğunu iddia etmesi proje iptal edilmiştir. Birçok plan yapıldıktan sonra kapaksız bir kanalın mümkün olduğunu ispat edildi fakat ispat edilme süreci uzun sürmüştür.

1854 yılında Mısır’a gittiğinde Ferdinand de Lesseps, Said Paşadan imtiyaz aldı. 30 Ekim 1854 ve 5 Ocak 1856 yılında yapılan anlaşmalar ”bütün milletlerin geçişine müsaade edilecek olan bir kanal yaptırılacak, ayrıca 99 seneliğine kanalı işletilecek bir şirket kurulacaktı. 15 Aralık 1858de “The Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez”, yani “Süvyeş Kanal Şirketi” ihdas edilmiştir. 25 Nisan 1859 yılında Süveyş Kanalı inşatına başlanmış ancak kazı yapılacağı yer, çöl olmasından dolayı birçok güçlüklerle devam edilmiştir. Yapılan kazılar 11 yıl sürmüş ve 6 metre derinlikte bir servis kanalı kazılmıştır. Kahire bölgesinden başlayarak iki farklı kanal yapılmış ve haşl bu yardımcı sulardan istifade etmiştir. Kanalda sadece tatlı su değil İsmailiye ve Nil arasında su yolu irtibatı sağlanmıştır.

Kanalda çıkan teknik sorunlar, Fransız ve İngilizlerin politik güçlerle karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Her iki devlet içinde finansman problemi oluşmuş, Fransa’nın tahmin edilen harcamaları 41.860.000 dolar olmuştur. Fransa harcamalarını artırarak 287 milyon Fransız altınına artırmıştır. Gelen maddi desteklerden sonucu 10 yıl boyunca 20 bin işçi çalıştırmıştır. Toplamda ise 2.4 milyon kişi çalışmış ve 125 bin kişi hayatını kaybetmiştir. Süveyş Kanalı 17 Kasın 1869 yılında trafiğe açılmış ve gösterişli bir konvoy düzenlenmiştir. Ve daha sonra Fransız ve İngilizlerin özel sektörü hale geçirmiştir.Kanalda çıkan trafik artışı kanal firmasının, sürekli olarak kanalın geliştirmesine yol açmış ve 1869 yılından sonra bu gelişme çok daha hızlı yol almıştır. 1870 yılında derinde 22 metre, yüzeyde 60 metre, 1959 yılında derinde 60 metre, yüzeyde 150 metre artırılmıştır. Bu yapılan çalışmaların maliyetleri 322 milyar dolar olmuştur. Kanalın bir ucundan diğer ucuna yolculuk 45 saatten 15 saate inmiştir.

4903_02_suveys Kanalın açılması ekonomik gücü de beraberinde getirmiştir. Kıtaların geçişinde 1870-1966 yılları arasında, yılda 500 gemi geçmiştir. Gelişen kanal, bu sayının artmasına neden olmuş 1970 yılı sonrası yılda 2000 gemi geçmiştir. Kanal sayesinde Ümit Burnu ve Afrika kıtasını dolaşmadan çok önemli yakıt tasarrufuyla gemiler hareket etmiştir. Mısır Cumhurbaşkanı Nâsırın, 26 Temmuz 1956 yılında Süveyş Kanalı millileştirmiştir. Önemli bir merkez haline gelmiş ve Fransa, İsrail ve İngiltere Ekim ayında Mısır’a saldırmışlardır. Kanalın her iki tarafını işgal eden İngiltere ve Fransa birlikleri Rusya ve ABD baskıları neticesinde, BM kontrolünde işgali sona erdirmiştir.

Mısır hükumeti 28.3 milyon Mısır lirası tazminat ödeyerek büyük bir sorunu halletmişlerdir. Süveyş Kanalı için 1888 yılında İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşma da yer alan konu, ” kanal hangi ülkeye ait olursa olsun ve mâhiyeti ne olursa olsun antlaşmayı imzalayan ülkelerin faydalanmasına olanak sağlanmıştır.” İstanbul Antlaşmasını; İtalya, Rusya, Fransa, Avusturya, Türkiye, Hollanda, Macaristan, Almanya imzalamıştır. Belirtilen ülkeler antlaşmaya ters düşmediği taktirde yeni bir karara gerek yoktur. Arap-İsrail Savaşı’nın çıkması, Mısır 1967 yılından 1975 yılına kadar kanala girişleri kapatmıştır.