Yeni dizilenen bir Neandertal genomu, klasik 'insan evrimi' görselinin ne kadar yanlış bir mesaj verdiğini bir kez daha hatırlattı.
"İlerleme Yürüyüşü" veya "İnsanın Yükselişi" diye bilinen görsel 1960'larda insan evrimi üzerine bir kitap için yapılmış. Çarpıcı olduğundan evrimle ilgili faaliyetlerde sıkça kullanılmakta.
Ancak bu görselin hem toplumsal, hem de bilimsel iki sorunu var.
Toplumsal sorunlar
Görsel insan evrimini temsil etme iddiasında. Son aşama, modern insan. Bunu Avrupalı, beyaz bir erkek temsil ediyor.
Bir defa, dünyada erkek kadar kadın yaşıyor. Ama resimlerin tümünde erkek var.
İkincisi, modern insanın atalarının 50 ila 100 bin yıl öncesine kadar Afrika'da yaşadığı düşünülürse, modern insanı o resimde Afrikalı bir birey temsil etmeli. Bugünkü nüfus dağılımı hesaba katılırsa da, Uzak veya Güney Asyalı bir birey temsil etmeli. Hiçbir durumda Avrupalı değil.
Kısacası resim, bilimsel bir bilgiyi özetlemeye çalışırken ırkçı ve cinsiyetçi bir yaklaşım yansıtıyor. Grafiker 1960'larda ABD'deki hakim atmosferden etkilenmiş olmalı.
Bilimsel sorunlar
Bir defa görselde insanın atası olarak bugünkü şempanze gösteriliyor; ancak şempanzeyle ortak atamızın neye benzediğini daha bilmiyoruz.
İkincisi, insan evrimi sürekli daha dik, daha büyük, modern insana daha yakın biçimlerin ortaya çıkışı olarak resmediliyor. Çokça dile getirildiği gibi, bu yanlış. Fosil kaydı, insan evriminin karmaşık bir süreç olduğuna işaret ediyor.
Örneğin modern insanın atalarından 500 ila 800 bin yıl önce ayrılıp, Avrasya'ya yayılan ve 30 bin yıl önce nesilleri tükenen Neandertaller, görselde ima edildiği üzere, modern insanın ataları değildi. Neandertaller bizim, yakın zamanda ölmüş kuzenlerimizdir.
Neandertallerin, modern insanlardan ortalamada daha büyük beyinli olmaları, ama muhtelemen dönemin modern insanları kadar sofistike alet kullanamamaları da ilginç bir nokta.
Endonezya'da Homo floresiensis ise bir başka ilginç ölmüş akraba. Taş alet kullanmasına karşın, bu türün beyni neredeyse şempanze kadar küçüktü.
Demek ki şempanzeyle ortak atamızdan beri geçen 6-8 milyon yıl içinde, çok sayıda insansı türü ortaya çıkmış ve bunlar geniş bir çeşitlilik sergilemişler.
Yeni Neandertal genomu
Fosil kaydına dayanan bu sonucu bugün genetik çalışmalar da destekliyor. Geçtiğimiz ay Leipzig'den bir grubun yayınladığı yüksek kaliteli bir Neandertal genomunun analizi de insan evrimine dair yeni ipuçları sundu.
Daha önce de Hırvatistan'da bulunan üç Neandertalin genomları yayınlanmıştı, ancak bunlar çok yüksek kaliteli değildi (çünkü az DNA okunabilmişti; hata oranı görece yüksekti).
Yeni çalışmada Altay Dağları'nda bulunan bir mağaradaki Neandertal kemiğinden elde edilen DNA'dan çok yüksek kaliteli bir genom yayınlandı. Ayrıca Kafkaslardan bir başka Neandertal'in de genomu daha düşük kalitede dizilendi. Bu genomlar diğer Neandertaller, onların yakın akrabaları Denisovalılar ve modern insan genomlarıyla karşılaştırıldı.
Genomun her bir bölgesi canlının atalarına dair bilgi taşır. Örneğin bir bölge anneanne tarafını, bir bölge babaanne tarafını anlatır. Tüm genom dizilendiğinde, istatistiksel modeller kullanılarak o canlının mensup olduğu türün geçmişi okunabilir: Türde yaklaşık kaç birey varmış, nüfus ne zaman büyümüş veya küçülmüş, başka gruplarla karışmış mı, akraba evliliği yaygın mıymış?
Yeni Neandertal genomları da, Neandertallerin günümüz Avrasyalılarının atalarıyla bir miktar karıştığını doğrularken, bu karışmanın muhtemelen Kafkasya-Ortadoğu civarında yaşandığına işaret etti.
Ayrıca Neandertallerin Denisovalılarla da karıştığı, Denisovalıların ise genetik olarak şimdilik tespit edilmemiş, daha da uzak bir insansı türüyle (belki bir Homo erectus) karıştıklarını gösterdi.
Modern insan ve Neandertaller genetik olarak birbirlerine çok yakındılar (%99.7). Ancak beyin gelişimiyle ilgili genlerde insana mahsus çok sayıda değşinim bulundu. Bu da modern insanda beyin gelişiminin ve davranışların Neandertalden farklı olabileceğini ima ediyor.
Çalışma ayrıca, Altaylı Neandertalin çok yakın akrabaların çocuğu olduğunu da buldu: bu iki üvey kardeş de olabilir, bir teyze ve yeğeni de.
İlgili makale:
Prüfer v.d., 2013, Nature, dx.doi.org/10.1038/nature12886
Tepe resmi: R. Zallinger'in orijinal çizimi.
Alıntı ile Cevapla
