Fotoğraf makinelerinde objektif içinde yer alan diyafram sistemini anlayabilmek için insan gözünü hatırlamak gerekir. Diyafram, insan gözündeki göz bebeğine benzer. Göz bebeği, insan gözünün çalışması sırasında dairesel olarak açılıp kapanır. Az ışıklı bir konuya bakıldığında, retinaya daha fazla ışık düşmesini sağlamak için göz bebeği dairesel olarak açılır. Çok ışıklı bir konuya bakıldığında ise retina ya daha az ışık düşmesi için dairesel olarak kısılır. Pozlama sırasında, diyafram sistemi de aynı işlemi yerine getirir.

Diyafram sistemin yeri: Diyafram objektif içinde yer alır. Objektiflerin içinde birden çok mercek vardır, merceklerden geçerek film yüzeyine ulaşan ışık dalgaları mercekler arasındaki diyaframdan geçer.

Diyaframın Görevi: Işığı miktar açısından kontrol etmektir.
Diyaframın Yapısı: Dairesel olarak büyüyüp küçülen açıklığı sağlayan sistem; iris şeklin de açılıp kapanan yapraklardan oluşur. Objektif üzerinde yer alan bir bilezik yoluyla kontrol edilir. Günümüzde elektronik olarak kontrol ediliyor.

Diyafram sistemi en basit şekliyle objektif içinde yer alan değişebilir deliklerdir. Işık, belirlenen deliğin çapına göre objektiften geçerek filme ulaşır. Bu anlamda diyaframın işlevi; bir çeşmeden akan suya benzer, çeşme sonuna kadar açıldığında en çok su akar, çeşme en kısık duruma getirildiğinde ise en az su akar. Diyafram deliğinin çapı büyüdüğünde çok ışık, deliğin çapı küçüldüğünde ise az ışık geçer. Diyaframın pozlamayı sağlamak için objektiften giren ışığı miktar açısından kontrol ettiğini söyledik. Belirlenen her diyafram açıklığının ikinci bir işlevi de alan derinliğini sağlamaktır. Bu konu kitabımızda kontrol sistemi ünitesinde ele alınmıştır.

Fotoğrafçılıkta, diyafram sistemi çalışırken oluşan dairesel açıklığa, diyafram açıklığı adı verilir. Diyaframın oluşturduğu dairesel açıklıklar, uluslararası kabul edilmiş belli rakamlarla gösterilir. Birbirinin katları olarak büyüyüp küçülen diyafram değerleri (tam değerler) sırasıyla şöyledir:

1 - 1,4 - 2 - 2,8 - 4 - 5,6 - 8 - 11 - 16 - 22 - 32

Diyafram değerleri şu şekilde hesaplanır: Objektifin odak uzaklığına bağlı olarak en küçük diyafram açıklığı belirlenir ve bu açıklığa, bağıntılı açıklık olarak, 1 denirse bir sonraki açıklık onun iki katı olan 2 bir sonraki yine iki katı 4 ve aynı şekilde açıklıkları büyüterek katları olan rakamlar elde edilir. Bu rakamlar sırasıyla 1’den başlayarak 512’ye kadar aşağıda gösterilmiştir. Bu sıralama içindeki her bir rakamın kare kökü ise alt sırada görülmektedir. İşte bu karekök olarak elde edilen rakamlar, diyafram değerleridir.

1 2 4 8 16 32 64 128 256 512 .........................................
1.000 1.414 2 2.828 4 5.657 8 11.314 16 22.627.

Diyafram bir bilezik şeklindeki yüzey üzerinde yer alan yaprak iris şeklinde açılıp kapanır. Fotoğraf makinesinde diyafram sistemi objektifte yer alır. Üstte en büyük ve en küçük diyafram açıklığı görülmektedir.


Bu rakamların her biri yani 1,1.4, 2, 2.8, 4, 5.6, 8,11,16, 22 tam diyafram değeri olarak adlandırılır. Bu diyafram değerleri i/stop, f/savı sı, i/durağı olarak adlandırılır ve (f) harfiyle gösterilir. Fotoğrafçılıkta küçük (f) harfi görüldüğünde diyafram değeri anlaşılır. Diyafram değerleri fl, f2.8, fil şeklinde gösterilir.
Belirlenen her bir diyafram açıklığı büyümesi ve küçülmesinin hangi temel sonuçları vardır?

2, 2.8, 4, 5.6 gibi tam diyafram değerleri dışında 1.2, 1.8, 3.5 gibi ara değerler de vardır. Bunlar kullanılan objektifin yapısal özelliklerine göre değişebilir. Diyafram değerleri, objektif üzerindeki bilezikte sırayla yer alır. Bilezik çevrildiğinde objektifin içindeki iris biçimindeki yapraklar dairesel olarak açılıp kapanarak istenilen diyafram değerini sağlar.

Bu noktada diyaframın pozlama konusuyla, yani fotoğraf çekimi aşamasındaki temel işlevini unutmamak gerekir. Diyafram değerleri rakam olarak küçüldüğünde açıklık olarak büyür, rakam olarak büyüdüğünde ise açıklık olarak küçülür. Örneğin, fl en büyük açıklık sağlarken f22 ise en küçük açıklıktır. Işık geçirme açısından düşünüldüğünde ise fl en çok ışığı, f22 ise en az ışığı geçirir. Günümüzde kullanılan fotoğraf makinelerinde diyafram sistemini görerek algılayabilmek güçtür; ancak unutulmaması gereken şey şudur: 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 22 değerleri objektif üzerinde yer alıyorsa bu objektifin en büyük açıklığı f'2.8 iken en kısık açıklığı ise f22’tir. Bu makineyle en çok ışık f'2.8 kadar en az ışık f22 değeri kadar objektiften geçer.


Diyafram sistemiyle ilgili ilk bakışta karmaşık gibi görülen bir durumu da belirtmek gerekir: Diyafram değerleri birbirinin katları olarak büyür ve küçülür. Her diyafram değeri kendisinden önceki değerin yarısı kadar kendisinden sonraki değerin iki misli ışık geçirir. Bu durumda, 15.6 değeri kullanıldığında, 1'8’e göre objektiften iki misli fazla, f4’e göre iki misli az ışık film yüzeyine düşecektir.


Fotoğrafçılıkta kullanılan her türlü objektifin kalitesi, birçok özellikle birlikte temel ola rak objektifin ışık geçirme değeriyle ölçülür. En yüksek ışık geçirme değeri, objektifin sa hip olduğu en büyük diyafram açıklığıdır. Yani en büyük diyafram açıklığı, objektifin ışık alma gücünü dolayısıyla hızını gösterir.

İki tane farklı objektif düşünelim. Bunların ikisi de 50 mm. olsun. Biri 50 mm. fl.8 diğeri, 50 mm. f2. Bu iki objektif arasındaki tek fark diyafram açıklığıdır. Bu açıklık da sadece bir değeri kadardır. Bunun anlamı şudur: 50 mm fl.8 objektif, 50 mm. f2’ye göre daha hızlı bir objektiftir. Düşük ışık ortamında doğal olarak fl.8 değerli objektif seçilir. Bunun yanında fl.8 değerini bir objektife sağlamak için objektifin mercek sistemi de farklılık gösterir. Bu objektif, ışık geçirme özelliğiyle birlikte nitelikli görüntü sağlamakla ilgili başka özellikleri de taşır. Bir objektifte nitelik söz konusu ise temel belirleyici olan şey, en küçük f değeridir. 35 mm. fotoğraf makinelerinde kullanılan objektiflerde diyafram açıklığı f1.8 ya da f1.4 bazı objektiflerde ise f l.2dir.