Sahalar (Yakutlar), Rusya sınırları içerisindeki Saha Federe Cumhuriyeti’nde yaşayan ve kendilerini “Saxa” olarak adlandıran bir Türk kavmidir. Orta Asya halkları uzmanı Rus araştırmacı Karl Menges, Orhun Abidelerinde adı geçen Üç Kurıkanların, Saha Türklerinin ataları olduğunu belirtir ve şimdiki yurtlarından önce, Baykal Gölü’nün etrafında, Lena Nehri’nin kıyı bölgelerinde yaşadıklarını vurgular (Menges 1978: 247). Günümüzdeki toplam nüfusları 450.000 olan Saha Türklerinin büyük kısmı Hıristiyanlık inancına bağlı olmakla beraber, Şamanizm geleneğini sürdüren Saha Türkleri de bulunmaktadır.

Saha Federe Cumhuriyeti (Yakutistan)

Toplam 3.103.200 km2’lik yüz ölçümüne sahip olan Saha Federe Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu topraklarının yaklaşık beşte birini teşkil etmektedir. 949.280 kişilik nüfusu bulunan Federe Cumhuriyetin bu nüfusunun yaklaşık %50’sini Saha Türkleri, %45’ini Ruslar, geri kalanını ise diğer halklar oluşturmaktadır. Saha Türklerinin genel nüfus içerisindeki oranı ise gün geçtikte azalmaktadır.

Başkenti Yakutsk (Dokuuskay) olan Saha Federe Cumhuriyeti, 27 Nisan 1923 tarihinde kurulmuş ve 32 idarî bölgeye ayrılmıştır. Ekonomisi ağırlıklı olarak madencilik ve hayvancılığa dayanan ve 4,310 km uzunluğundaki Lena Nehri başta olmak üzere, dağlar ve göller gibi coğrafî oluşumlarıyla da dikkati çeken Saha yurdu, Kuzey yarımkürenin soğuk iklim kuşağında yer almaktadır.

Saha ve yakut kelimeleri

Azerbaycanlı Türkolog Ferhad Zeynalov, “Türkologiyanın Esasları” adlı kitabında, ‘kenar, kıyı’ gibi anlamlara gelen Türkçe yaka kelimesinin y- ~ s- ve -ķ- ~ -x- ses denklikleri sonucu saxa(saha) şekline dönüşmüş olduğunu belirtir (Zeynalov 1981: 331).

Saha Türklerine komşu olarak Tunguz halklarından Evenkilerin, Saha Türklerini ekoolarak adlandırdıkları bilinmektedir. Otto Böhtlingk, Evenk dilindeki bu kelimeye –t çokluk ekinin eklenerek ekot (ekut) biçiminin ortaya çıktığını savunmakta ve Rusların da kelime başı /e/ sesini /ya/ şekline dönüştürerek bu kelimeyi yakut şeklinde telaffuz ettiklerini aktarmaktadır (Böhtlingk 1964: XXXIV; Gömeç 1994: 227).

Saha (Yakut) Türkçesi

Kuzey Sibirya Türk lehçeleri içerisinde değerlendirilen Saha Türkçesi, söz varlığındaki Moğolca ve Tunguzca kelimelerin çokluğu nedeniyle diğer Türk lehçeleri arasında ayrı bir öneme sahiptir. Öyle ki Radloff, Türk lehçelerini tasnif ederken, Saha Türkçesini diğer lehçelerden ayrı ve bağımsız bir dil olarak ele alıp Moğol dilleri arasında değerlendirmiş; fakat bu görüşü bilim dünyasında yer bulamamıştır.

Ramstedt ve Ligeti, Saha Türkçesini Çuvaş Türkçesi gibi diğer Türk lehçelerinden ayrı olarak ele alırlar. Reşid Rahmeti Arat da bu görüşlere uygun olarak, Saha Türkçesinin Çuvaş Türkçesiyle birlikte Ana Türkçe döneminden ayrıldığını savunmaktadır (Arat 1976: 319-320).

Bu görüşlerin aksine, Brigitte Pakendorf Saha Türkçesini Orhun Türkçesinin bir devamı olarak nitelendirirken, Poppe ise, Saha Türkçesinin de (Çuvaş Türkçesi hariç) diğer Türk lehçeleri gibi /z/-/ş/ grubuna dâhil edilebileceğini ifade eder (Pakendorf 2007: 6; Poppe 1959: 671).