TARİHTE TÜRK MİLLETİ
Türk sözcüğünün anlamı; "Güçlü, kuvvetli, miğfer, türemiş, şekil kazanmış" demektir.

Türk Dil Kurumu''nun hazırladığı Türkçe Sözlük ''te, Türk; Asya ve Doğu Avrupa''da yaşayan, Türkçe''nin çeşitli lehçelerini konuşan soy ve bu soydan gelen kimse diye belirtilmektedir. Söz konusu bu kimselerden oluşan topluluklara "Türkler" denir.

Türkler; Türkçe ve bu dilin lehçelerini konuşurlar. Türk kelimesinin geçtigi ilk devlet, Göktürk (Kök-Türk) imparatorluğudur. Orhun Kitabelerinde Türk kelimesi, bazen Türk, bazen de Türük olarak yazilmiştir.

11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud; "Türk adının Türkler''e , Tanrı tarafından verildiğini belirterek, Türk adının "Gençlik, kuvvet, kudret ve olgunluk çağı" demek olduğunu belirtir. Türk kelimesi, gerek İslâm, gerek İran ve gerekse Tevrat''ta geçmektedir.

Tevrat''ta Türkler''in Hz. Nuh''un oğlu Yafes''in soyundan geldiği kabul edilir.Türkler, üç beyaz ırk grubundan "Europid" grubunun "Turanid" tipinden gelir.

Türkler''in anavatanı Orta Asya''dır. 9. yüzyıldan itibaren, Orta Asya''da yaşayan Türkler; nüfus fazlalığı, mer''a yetersizliği, su kıtlığı gibi nedenlerle göç etmeye başlamışlardır. Orta Asya''dan dört bir yana gerçekleşen bu göçlerin en önemlisi batı yönünde olmuştur.

Batı yönde gerçekleşen göçler sonucu, 11. yüzyılda Anadolu Türkleşmiş ve daha sonra Avrupa içlerine kadar yayılmışlardır. 20. yüzyılda ise dünyanin bütün kıtalarına dağılmışlardır. Avustralya''dan Brezilya''ya kadar, dünyanın her tarafında, bugün Türk vardır.

Yine bu göçün Altay çevresinde göçebe halinde yaşayan Türk kavimlerinin hayvan sürülerini otlatmak için Aral Gölü istikametinde olduğu kaydedilir.Tarihin geçmiş dönemlerinde, değişik ve uzun zaman dilimleri içinde, birlik ve beraberlik içinde yaşayan Türk Dünyası, kurmuş olduğu medeniyetlerle, tarihe altın harflerle adını yazdırmıştır.

Göktürkler, Karahanlılar, Selçuklular ve Osmanlılar, bu devletlerin en bilinenleridir. Özellikle bugüne göre en son Büyük Türk Devleti olan Osmanlı Devleti, kendine has özellikleriyle, dünya hakimiyetini tam 600 yıl elinde tutmuştur. Ne yazık ki, Osmanlı Devleti''nin çöküşüyle birlikte, Türk Dünyası paramparça olmuş ve 20.yüzyıla esaret altında girmiştir.

20.yüzyılın esaretini, Türk Dünyası içinde ilk kez, yine Osmanlı Devleti''nin çekirdeğini oluşturan Türkiye kırmış ve Anadolu''nun şahlanışı ile bağımsızlığını kazanmıştır. Bu devletlerin sayısı, mevcut bazı tarihi kaynaklara göre 113 olduğu, bazı kaynaklara göre 125''i geçtiği ve bazı kaynaklara göre de 180''i bulduğu kabul edilir.

Burada, Tarihi Coğrafya açısından, tarihteki Türk devletlerinden kısaca bahsedeceğiz. Özellikle de yaşadığı coğrafi mekanlar üzerinde duracağız

1. Hun İmparatorluğu : İlk büyük Türk Devletidir. M.Ö.220''den M.S.216''ya kadar hüküm sürmüştür. Türklük dünyasının öncüleri olarak bilinir. Mete Han döneminde imparatorluğun sınırları Japon Denizi''nden Hazar Denizi''ne kadar geniş bir bölgeyi kapsar.

2. Batı Hun İmparatorluğu: M.Ö. 53''de, Büyük Hun İmparatorluğunun ikiye bölünmesiyle, Batı Türkistan''da Cici Han tarafından kurulan devlet. Coğrafi mekan olarak sınırları Batı Türkistan''ı içine alır.

3. Han yada Ön Chao Kuzey Çin Hun Devleti: M.S. 304 ile 329 yılları arasında Kuzey Çin''de kurulmuş bir devlet.

4. Arka Chao Kuzey Çin Hun Devleti: M.S.319 ile 351 yılları arasında Kuzeydoğu Çin''de kurulmuş bir Türk devleti.

5. Kuzey Liang Hun Devleti: M.S. 401 ile 439 yılları arasında Kansu ve çevresinde kurulmuştur.

6. Hsia Hun Devleti: M.S.407 ile 431 yılları arasında , Kuzey Çin''de ordu platformu çevresinde kurulmuş bir Türk devletidir.

7. Avrupa Hunları(Bati Hunları) : M.S. 434''de Atilla''nın başa geçmesiyle Avrupa Hunları, büyük bir imparatorluk haline geldiler. Atilla''nın oğulları devleti iyi yönetemeyince, imparatorluk 470''de çökmüştür.

8. Tabgaç Devleti : Batı Hun imparatorluğu yıkıldığı yıllarda , Orta Asya''da kurulmuştur. 520''de Budizmin etkisinde kalarak yıkılmıştır.

9. Akhunlar : Tabgaç Devleti''nin çağdaşıdır. 5.yüzyılın ortalarında, Amuderya nehrinin akaçlama alanı içinde kurulmuş ve gelişme göstermiş bir Türk devletidir. Coğrafi sınırları; Horasan, Afganistan ve İran topraklarına kadar uzanır. 557''de Akhunlar tarihe karıştı.

10. Göktürk Devleti : 530''larda kurulan ve adında ilk defa Türk geçen bir devlettir. 745''de Uygurlar tarafından yıkılmıştır.

11. Doğu Göktürk Hakanlığı: 582 yılında, Göktürk Hakanlığı''nın ikiye ayrılmasından sonra ortaya çıkmıştır. 630 yılına kadar devam eden Doğu Göktürk Hakanlığı''nın coğrafi sınırları; Aral gölü ve çevresi, Ötüken, kuzeybatı Moğolistan ve Kaşgar''a kadar uzanan geniş bir mekanı içine almıştır.

12. Batı Göktürk Hakanlığı:630 yılına kadar devam eden Batı Göktürk hakanlığının sınırları Aral Gölü - Kafkaslar arasındakı geniş toprakları içine almaktadır.

13. Türgeş Devleti: Batı Göktürk Hakanlığı''nın 630''da yıkılışından sonra On Boy''dan biri olan Türgeşlerin kurmuş olduğu bu devlet, 750 yılına kadar devam etmiştir. Türklere, şehir hayatını benimseten bir devlettir. Başkenti Talas''dır.

14. Uygur Hakanlığı : Büyük Hunların torunları olan Uygurlar, çok sayıda devlet kurmuşlardır. Uygur Hakanlığı bunlardan birisidir. 744-840 yılları arasında hüküm sürmüştür. Selenga, Orhun ve Tola ırmakları havzalarından Baykal gölünün güneyindeki bozkırlara kadar uzanan geniş sahada yaşamışlardır.

15. Kao-Ch''ang (Turfan) Uygur Devleti: Ötüken Uygurları da denilen Uygur hakanlığının 840 yılında Kırgızlara yenilgisinden sonra, güneye göç eden Uygurların Turfan havzası ve çevresinde kurmuş oldukları bir devlet. 847 yılında Çin ve Kırgız kıskacı altında dağılmışlardır.

16. Kan-Chou (Sarı Uygur) Uygur Devleti: 840 tarihinde Uygur Hakanlığının yıkılışından sonra kurulmuş bir devlet. Orta Asya İpek yolu ticaretine hakim oldular.

17. Karluklar : İslâm dinini ilk kabul eden bir Türk devleti. Çungarya havzası ve Tarım bölgesinde hüküm sürdüler.

18. Kimek Hakanlığı: İrtiş boylarında yaşayan İmek, İmi, Tatar, Balandur, Kıpçak, Lankaz ve Ecdad gibi Türk boylarının bir araya gelerek kurmuş oldukları federasyon bir devlettir.

19. Kırgızlar : 840''dan itibaren Uygur başkenti Ötüken''de devleti kurdular. 1207''de Cengiz Han''ın egemenliğini kabul ettiler.

20. Avar İmparatorluğu : Macaristan''da büyük bir devlet kuran Avarlar, zaman zaman İstanbul''u kuşattılar. 630''dan sonra zayıflamaya başladılar. 9. yüzyılda da parçalandılar.

21. Hazar Devleti : 7. yüzyıldan itibaren iyice güçlenen ve bütün Dogu Avrupa''yı eline geçiren Hazarlar, 3 yüzyıl hüküm sürdüler.

22. Peçenekler : Bir süre Hazarlar''ın egemenliğinde yaşayan Peçenekler, 10. yüzyıl ortalarına doğru güçlendiler ve 11. yüzyılda dağıldılar.

23. Uzlar : Karadenizin kuzeyinde ve Doğu Avrupa''da hüküm sürdüler. Genelde Özi Irmağı çevresinde yaşayan Uzların Selanik''e kadar ilerledikleri bilinir. Peçenekler ile çağdaştırlar.

24. Kumanlar : 11. yüzyılda Balkaş gölünden Batı Karadeniz kıyılarına kadar uzanan geniş topraklarda hüküm sürdüler. 12. yüzyılda dağıldılar.

25. İtil (Volga) Bulgar Devleti : Karadeniz''in kuzeyinde 630''larda devlet oldular. 864''den sonra Hırıstiyanlığı kabul ettiler. 1236 yılında Batu han tarafından yıkılmıştır. Coğrafi sınırları; İtil (Volga) nehrinin akaçlama alanına tekabül eder.

26. Tuna Bulgar-Türk Devleti: Hazarların tazyiki ile birlikte Bulgarlar 660 tarihinden itibaren tuna boylarına yerleşmeye başladılar. 893-927 yıllarında en parlak dönemini yaşayan Bulgar Devleti, 1393 yılından itibaren 500 yıllık Osmanlı hakimiyetine girmişlerdir.

27. Toharistan Türk Devleti: Altıncı yüzyılın sonlarında kurulmuş bir Türk devleti. Coğrafi sınırları; bugünkü Afganistan Türkistanı topraklarını içine alır.

28. Türk-şahi yada Tigin-şah Devleti: Kabil, Gazne çevresinde, Sind ırmağı ve Mahaban dağları çevresinde kurulmuş bir devlet.

29. Şûl (Çöl) Türkleri Devleti: Hazar denizinin güneydoğusunda kurulmuş bir Türk devleti. 716 tarihinde Emevi ordularına yenilince, İslâmiyeti kabul ettiler.

30. Tolunoğulları : 868''de Mısır - Irak arasında kurulan bir Müslüman Türk devletidir. 905''de yıkıldılar.

31. İhşidiler : Tolunoğullarından sonra yaklaşık aynı topraklarda 968''e kadar hüküm sürdüler.

32. Karahanlılar : 10. yüzyılın ortalarında Orta Aysa''da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.

33. Gazneliler : Karahanlılarla çağdaştır. İlk Müslüman Türk devletlerindendir. Sınırları Afganistan ve Hindistan''ı içine alır.

34. Kutbiler: 1191-1211 arasında, Hindistan''da hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Kurucusu bir Memluk olan Aybeg''dir.

35. Şemsiler: 1211-1266 arasında Hindistan''da hüküm sürmüştür. Kurucusu Iltutmuş (ünvanı Şemseddin) Memluk asıllıdır.

36. Balabanlılar: 1266-1290 yılları arasında Hindistan''da hüküm sürmüş bir Türk devleti.

37. Kalaçlar: 1290-1320 yılları arasinda hüküm sürmüştür. Kutbiler, Şemsiler ve Balabanlardan sonra gelen Delhi Türk Sultanlığıdır.

38. Tuğluklar: Kalaçlardan sonra, Delhi Türk Sultanlığı''nın son halkasını teşkil ederler. 1320-1414 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir.

39. Büyük Selçuklu İmparatorluğu : Ön Asya''da kurulan ilk ve en büyük Müslüman Türk devletlerinden biridir. 1040-1157 yılları arasında hüküm sürmüştür.

40. Hısn-ı Keyfâ Artukluları: 1101 yılında Artuk''un oğlu Sokman tarafından Hısn-ı Keyfâ (Hasankeyf) ve yakın çevresinde kurulmuştur. 1231 yılında Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

41. Mardin Artukluları: 1108 yılında Artuk''un oğlu İlgazi tarafından Mardin ve çevresinde kurulmuştur. Artuklu devletlerinin en uzun ömürlüsüdür. 1408 yılına kadar hüküm sürmüşlerdir.

42. Harput Artukluları: En kısa ömürlü olan Artuklu devletlerinden biridir. 1185-1233 tarihleri arasında bugünkü Elazığ ve çevresinde hüküm sürmüşlerdir.

43. Saltuklular: 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu''da kurulmuş olan 4 Türk devletinden biridir. Erzurum ve çevresinde 1072-1202 yılları arasinda hüküm sürmüştür.

44. Mengücekler: Anadolu Selçuklu devletlerinden biridir. Erzincan ve çevresinde 1072-1228 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. 45. Danişmendliler: Sivas ve Divriği çevresinde hüküm sürmüş, Anadolu Selçuklu devletlerinden biridir.

46. Sökmenler (Ahlatşahlar) Devleti: 1110-1207 yılları arasında Van gölü havzasında hüküm sürmüş bir Türk devleti.

47. Dilmaç Oğulları Beyliği: 1084-1394 tarihleri arasında Erzen ve Bitlis çevresinde hüküm sürmüş bir Türk devleti.

48. Yinal Oğulları Beyliği: 1098-1183 yılları arasında, Diyarbakır ve çevresinde hüküm sürmüşlerdir.

49. İzmir Türk Beyliği (Çaka Beyliüi): 1081-1097 yılları arasında, İzmir, Foça, Midilli adası ve çevresinde hüküm sürmüş bir Türk beyliğidir.

50. Türkiye Selçukluları Devleti: 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu''da kurulmuş olan ve Bizans''a en yakın olan Türk de

letlerinden biridir. 1075-1308 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. Konya ve çevresi merkez olmuştur.

51. Suriye Selçukluları Devleti: 1069-1118 yılları arasında, bugünkü Suriye, Lübnan, Ürdün ve İsrail toprakları üzerinde kurulmuş bir Türk devletidir.

52. Dımaşk Atabegliği: 1104-1154 yılları arasında güney Suriye''de varlığını sürdüren bir Türk devletidir.

53. Irak Selçukluları Devleti: 1118-1194 arasında Irak ve güneybatı İran toprakları üzerinde kurulmuş bir Türk devletidir.

54. Zengiler : Büyük Selçuklu Devleti''nin yıkılmasından sonra, Suriye ve Yukarı Mezopotamya''da kurulan bir Türk devletidir. Musul Atabegliği adı da verilir. 1127-1233 yılları arasında hüküm sürmüştür.

55. Kirman Selçukluları: 1040 Dandanakan zaferinden sonra Tabes vilayeti ile Kirman çevresinde kurulmuştur. Sınırları Umman''a kadar uzanır. 1187 yılında yıkıldı.

56. İldenizler : Zengilerle çağdaş, Azerbaycan çevresinde kurulan bir Türk devletidir. Azerbaycan Atabegleri de denilir.

57. Salgurlar : Zengiler ve İldenizlerle çağdaş (1148 - 1286) İran''da kurulmuş bir Türk devletidir.

58. Hârizmşahlar Devleti: Büyük Selçuklu Devletiyle çağdaş, Aral gölünün güneyinde 1097-1231 yılları arasında yaşamışlardır.

59. İlhanlı Devleti: 1256- 1343 yılları arasında, Doğu Anadolu, İran ve Afganistan''a kadar uzanan geniş topraklar üzerinde hakimiyet kurmuştur.

60. Eyyubiler : Ön Asya''da kurulan bir Müslüman Türk devleti (1171-1250).

61. Mısır Türk Sultanlığı (Memluklar) : Mısır ve Suriye''de 250 yıldan fazla (1250-1517) hüküm sürmüştür. Osmanlılar''ın Mısır''ı fethettikleri tarihe kadar varlıklarını korumuşlardır. Mısır, bir Arap ülkesi olmasına rağmen, ortaçağ haritalarında, Memluk hakimiyetinden ötürü, "Türkiye" olarak adlandırılmıştır.

62. Timurlar Devleti: 1370-1507 yılları arasında, Adalar Denizi (Ege) kıyılarından Orta Asya''ya ve Hint Okyanusuna kadar uzanan geniş topraklar üzerinde hüküm sürmüş büyük bir Türk imparatorluğu.

63. Bâbur Devleti: 1494-1858 yılları arasında Hindistan''da hüküm sürmüştür.

64. Şeybaniler : Aynı zamanda Özbek devleti olarak da bilinir. Orta Asya''da kurulmuştur.

65. Kazan Hanlığı : Dogu Avrupa''da Karadeniz''den Moskova''ya kadar uzanan geniş bölgede, 1437 - 1552 yılları arasında hüküm süren bir devlet.

66. Kasim Hanlığı: 1445-1681 arasında, Kazan hanlığının güneybatısında yaşamış olan bir Türk hanlığı.

67. Astrahan Hanlığı: 1466-1556 yılları arasında, Idil nehrinin Hazar denizine döküldüğü delta bölgesinde kurulmuş olan bir Türk devletidir.

68. Kırım Hanlığı : 1441 - 1783 arasında Kırım ve çevresinde kurulmuştur. Osmanlı devletine bağlı yaşamışlardır.

69. Sibir Hanlığı: Altınordu devletinin parçalanmasından sonra Moğolistan bölgesinde kurulmuş ve 1480-1598 yılları arasında hüküm sürmüştür.

70. Buhara (Özbek) Hanlığı: 1500-1920 yılları arasında, Orta Asya''da, Buhara ve çevresinde, hüküm sürmüş bir Türk devleti.

71. Hive Hanlığı: 1512-1920 yılları arasında, Orta Asya''da Hive ve çevresinde hakimiyet kurmuşlardır.

72. Hokand Hanlığı: 1700-1876 yılları arasında, Fergana havzasında kurulmuş bir hanlık.

73. Safeviler : 1502-1732 yılları arasında Ön Asya''da yaşamışlardır.

74. Afşarlar : Safaviler''in yıkılmasından sonra, aynı bölgede 1736-1795 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir.

75. Kaçarlar : 1779-1925 yılları arasında, Hazar Denizi''nin güney kıyılarında yaşamışlardır.

76. Altınordu Hanlığı: 1227-1502 yılları arasında, Karadeniz ile Hazar denizi arasında yaşamış bir Türk devleti.

77. Akkoyunlular Devleti: Diyarbakır-Malatya çevresinde kurulan bu devlet, Karakoyunlularla halef-seleftir. 1403-1514 yılları arasında, 111 yıl süren bir ömrü vardır.

78. Karakoyunlular Devleti : Erbil-Nahçıvan arasında yani Azerbaycan, Irak ve Doğu Anadolu''da 1390''de kurulmuş ve 1468''e kadar devam eden 78 yıllık bir ömre sahiptir.

79. Karaman Oğulları Beyliği: 1256 - 1483 arasında, Konya-Karaman çevresinde hüküm sürmüştür.

80. Alaiye Beyliği : Alanya ve çevresinde 1300-1463 yılları arasında hüküm sürmüş bir beyliktir.

81. Eşref Oğulları Beyliği: Beyşehir ve Eğridir yörelerinde, 1280-1326 yılları arasında hüküm sürmüş bir beyliktir.

82. Germiyan Oğulları Beyliği: 1303-1429 yılları arasında, Kütahya ve çevresinde kurulan bir Türk beyliğidir. Beyliğin ömrü 126 yıl olarak görülürse de, bağımsızlık dönemi 70 yıl kadardır.

83. Hamid Oğulları Beyliği: Uluborlu ve Eğridir çevresindeki bir beylik. Coğrafi sınır olarak bugünkü Göller Yöresini içine alir. 1300-1391 yılları arasında hüküm sürmüştür.

84. Teke Oğulları Beyliği: Antalya yöresinde hüküm sürmüş, bir Anadolu beyliğidir.

85. Menteşe Oğulları Beyliği : Menteşe (Anadolu''nun güneybatısı) yöresinde, 1282 - 1389 arasında hüküm sürmüştür.

86. İnanç Oğulları Beyliği : Buna Lâdik Beyliği de denilir. 1276-1400 yılları arasında, Denizli - Honaz - Dalaman çevresinde kurulan bir Anadolu beyliğidir.

87. Sahip Ata Oğulları Beyliği: 13.yüzyıl sonları ile 14.yüzyıl başlarında yaklaşık 90 yıllık bir devrede, Afyon Karahisarı ile yakın çevresinde hüküm sürmüş olan bir beyliktir.

88. Aydın Oğulları Beyliği : Aydın ve İzmir çevresinde hüküm süren Anadolu beyliği. Hakimiyeti, 1310-1426 tarihleri arasında, 116 yıllık bir süreyi kapsar.

89. Karesi Oğulları Beyliği: Balıkesir yöresinde 1297''de kurulan bir beylik, 1360''da Osmanlı idaresine girmiştir.

90. Candar Oğulları Beyliği: Kastamonu ve Sinop yöresindeki Anadolu Türk beyliği. Beyliğin ömrü, 1292-1461 yılları arasında, yaklaşık 170 yıl sürmüştür.

91. Eretna Oğulları Beyliği: Sivas ve Kayseri''deki Anadolu beyliğidir. Anadolu''daki Uygur sülalesinin kurmuş olduğu bir beyliktir. 1344-1381 yılları arasında, 37 yıllık bir ömür sürmüştür.

92. Kadı Burhaneddin Beyliği: 1381-1400 yılları arasında, Sivas, Amasya ve Kayseri havalisinde kurulmuş bir beylik. Anadolu Selçuklu Beylikleri arasında, 19 yıllık ömrü ile en kısa ömürlü bir beyliktir.

93. Saruhan Oğulları Beyliği : 1310-1410 yılları arasında, 100 yıllık bir ömür