Zengiler (Arapça: زنكيون Zangiūn), 12. ve 13. yüzyıllarda Kuzey Irak ve Suriye'de Selçuklu Atabeyleri olarak hüküm sürmüş bir Türk hanedanıdır. Kurucusu İmadeddin Zengi'dir.Zengiler Oğuzların Avşar boyundandır.

Selçuklularda illere yönetici olarak tayin edilen şehzadelerin yanına Atabey olarak adlandırılan tecrübeli devlet adamları verilirdi. Atabeyler, Büyük Selçuklu Devleti'nin zayıfladığı dönemlerde bulunduğu bölgedeki yönetimi ele geçirip bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.

Atabeylikler içerisinde en önemli olanı Zengiler'di. Musul'da Imadeddin Zengi tarafından kurulmuş Zengiler, O'nun ölümünden sonra oğulları arasında paylaşılmış, I. Seyfeddin Gazi ve Kudbeddin Mevdud Musul Atabeyliği'ni, Nureddin Mahmud Zengi'yse Halep Atabeyliği'ni yönetmiştir.

Haçlılarla mücadeleleri

Zengiler, II. Haçlı seferini etkisizleştirmişler ve İslam dünyasını Haçlıların istilasından korumuşlardır. Nureddin Mahmud Zengi'nin komutanlarından Şirkuh'un yeğeni Selahaddin Eyyubi, Fatimilere son vermiş, Nureddinin ölümünden sonra da Mısır'da Eyyubiler devletini kurmuştur.


I. ve II. Haçlı seferleri arası Anadolu, Suriye ve Filistin.İmadeddin Zengi 1144'de Urfa'yı fethetti ve I. Haçlı seferi sonunda kurulan Urfa Kontluğu'na son verdi. Urfa'nın kaybedilmesi üzerine Avrupa II. Haçlı seferine hazırlanmıştır. Zengilerin Haçlılar ile mücadelesi İmadeddin Zengi'nin ölümünden sonra da devam etmiş, Halep Atabeyi Nureddin Mahmud Zengi ve ağabeyi Musul Atabeyi Seyfettin Gazi'yle ve 1148'de ağabeyinin ölümünden sonra yerine geçen küçük kardeşi Kudbeddin Mevdud'le birlikte hareket etmişlerdir. Zengiler Haçlılara karşı İslam cephesini birleştirmiş, II. Haçlı seferinin etkisizleştirilmesine çalışmışlardır. Zengilerin bu fedakarlıkları sonucu Haçlılar daha fazla ilerleme imkânı bulamayarak sahil şeridine sıkışıp kalmışlardır.

Nureddin, kısa süreliğine Haçlıların eline geçen Urfa’yı ani bir baskınla 1146’da tekrar fethetti. 1149’da Antakya Prensi Raymond’u öldürdü. Börilerin elinden Şam'ı aldı. Yukarı Mezopotamya, Güneydoğu Anadolu ve Suriye’yi tek hakimiyet altında toplayarak sultanlığını ilan eden (1153)

Nureddin Mahmud daha sonra Kudüs Kralı III. Baudouin’i yenilgiye uğrattı (1157). 1158’de Haçlılara yenildiyse de onları Harim’de ağır bir bozguna uğrattı (1164). Mahmud Zengi, Esedüddin Şirkuh ve Şirkuh'un yeğeni Selahaddin Eyyubi’yi Mısır’a göndermiş ve Fatımilerin Haçlılarla işbirliğine girmelerinin ve dolayısıyla Mısır'ın Kudüs Krallığı'nın kontrolüne girmesinin önünü kapamış, bilahare İslam dünyasında ikiliğe sebep olan Fatımi Halifeliği’nin 1171'de yıkılmasını sağlayarak İslam birliğinin gerçekleşmesine önayak olmuştur. Selahaddin Eyyubi, Nureddin Zengi'nin ölümüne kadar Mısır'da naiplik yapmış ve O'nun emirleri dışına çıkmamıştır.





Musul Atabeyleri

1.I. İmadeddin Zengi (1127 - 1146)
2.I. Seyfeddin Gazi (1146 - 1149)
3.Kudbeddin Mevdud (1149 - 1170)
4.II. Seyfeddin Gazi (1170 - 1180)
5.I. İzzeddin Mesud (1180 - 1193)
6.I. Nureddin Arslan Şah (1193 - 1211)
7.II. İzzeddin Mesud (1211 - 1218)
8.II. Nureddin Arslan Şah (1218 - 1219)
9.Nasreddin Mahmud (1219 - 1222 ya da 1234)

Halep Atabeyleri

1.I. İmadeddin Zengi (1127 - 1146)
2.Nureddin Mahmud Zengi (1146 - 1174) + Şam Atabeyi (1154 - 1174)
3.Salih İsmail Melik (1174 - 1181) + Şam Atabeyi (1174)
4.II. İmadeddin Zengi (1181 - 1183)

Sincar Atabeyleri

II. İmadeddin Zengi (1171 - 1197)
Kudbeddin Muhammed (1197 - 1219)
İmadeddin Şehenşah (1219 - 1220)
Celaleddin Mahmud (1219 - 1220)
Fetheddin Ömer (1219 - 1220)

Cizre Atabeyleri

Müzzeddin Sancar Şah (1180 - 1208)
Müzzeddin Mahmud (1208 - 1241)
Mahmud Melik Zahir (1241 - 1250)