Neden Kullanım ve Bağımlılık? Neden ‘Uyuşturucu’ Değil?

• Uyuşturucu sözcüğü dar bir kapsamda kullanılmaktadır.
• Bağımlılık yapan maddelerin hepsi ‘uyuşturucu’ değildir. Uyarıcı olanları da vardır.
• ‘Uyuşturucu’ tanımı tütün ve alkol kullanımını kapsamaz.
• Tütün ve alkol bağımlılık yapan maddelerdir.
• Madde kullanımı ve bağımlılığı dendiğinde ise ayrım yapmaksızın tüm bağımlılık maddeleri anlaşılır.


Bağımlılık Nedir?

• İnsanın yaradılış özelliği ile ilgili olarak vücudunun hiç de ihtiyacı olmadığı halde herhangi zararlı bir maddenin, vücuduna girmesini sağlayarak, bu maddeyi vücuduna alıştırması, devamında da bu maddeyi bırakamamasına bağımlılık denir.
• Bağımlılık yapan maddeyi vücuduna tanıtan insanın hayatının her anında o madde ile ilişki içerisinde olması kaçınılmazdır.
• Bu ilişki insanın özel hayatının pek çok alanını kapsar ve insanın diğer tüm maddi-manevi ihtiyaçlarının önüne geçer.


Bağımlı Hale gelen bir insanın kaybedecekleri!
• Özerklik
• Özgüllük
• Özdenetim
• Özgüven
• Özgürlük

İnsanoğlunun onurlu ve insani prensipler içerisinde yaşamasını sağlayan bu 5 özellik, bireyin herhangi bir maddeye bağımlı hale gelmesiyle birlikte değişime uğrar hatta yok olup gider!


Madde doğal veya yapay nitelikli kimyasallara verilen isimdir.

• Tıp alanında -hekim denetiminde- tedavi amacıyla,
• Tıp alanında -hekimden bağımsız- tedavi dışı amaçlarla,
• Tıp dışı ve farklı amaçlar için üretilmiş olmasına karşın insan tarafından tüketilen kimyasallara bağımlılık maddeleri denir.


Bağımlılık yapan maddeler

• Beyin ve bağlantılı organları(Merkezi Sinir Sistemi) doğrudan,
• Beyin ve bağlantılı organları(Merkezi Sinir Sistemi) dolaylı etkileyerek:
• “Sahte bir İyi Oluş” hali yaratırlar.
Sahte İyi Oluş Hali
• Bağımlılık yapan maddelerin Beyin Ödülleme Sistemi üzerindeki etkisidir.
• Öznel bir hoşnutluk söz konusudur.
• Her birey için farklı bir şiddeti vardır.
• Etkisi zamanla sınırlı ve geçicidir.
• Beyin Ödülleme Sisteminin doğal yolla uyarılması doğal hoşnutluk yaratmaktadır.
Madde Kullanımı ve Bağımlılığı
• Madde kullanımı, bağımlılık yapan maddelerin sahte iyi oluş hali sağlamak amacıyla vücuda dahil edilmesidir.
• Madde kullanımının, biyolojik süreçlere bağlı olarak ortaya çıkardığı bedensel-ruhsal-toplumsal sorunlar ise, bağımlılıktır.


Bağımlılık Süreci Gelişimi

• Madde kullanımı ile duygu, düşünce, davranış ve tutum farklılaşır.
• Miktara bağlı olarak bu durum her birey için değişik bir süreyi kapsar.
• Bireyin gerçekliği kavrayışı etkilenir.
• İlk seferden sonra tekrarlayan kullanım olasılığı yüksektir.
• Sonraki zamanlarda aynı etkinin sağlanması için kullanım sıklığı ve/veya miktarı artabilir.
• Bu kısır döngünün yerleşmesiyle birey bağımlılık sürecine girmiş olur.
Bağımlılık Süreci: Değerlendirme Ölçütleri
• Madde arama davranışının yoğunluğu
• Madde kullanma sıklığının artması
• Madde etkisine tolerans gelişmesi
• Yoksunluk/kesilme belirtilerinin varlığı
• Bu belirtilerin madde kullanımı ile yatışması veya giderilmesi
• Zihinsel olarak madde kullanımına dair uğraş ve kurguların yoğunlaşması ve davranışın buna göre şekillenmesi
• Süreç oluştuktan sonra madde kullanımına ara verilse bile bağımlılık olgusu yok olmaz. Kullanımla birlikte birkaç hafta içinde tekrar ortaya çıkar.
BUNLARDAN ÜÇ TANESİNİN VARLIĞI BAĞIMLILIK LEHİNE DEĞERLENDİRİLİR.

Bağımlılık sürecini etkileyen unsurlar

• Madde kullanımın bağımlılığa dönüşmesi temelde biyolojik bir olgudur.
• Bireysel ruhsal özellikler,
• Çevresel nedenler;
farklı biçim ve düzeyde sürecin alacağı en son şeklin belirlenmesinde rol oynarlar.
• Bağımlılık Biyo Psiko Sosyal bir sorundur.


Bağımlılık Süreci: Belirleyici Etmenler(I)
• Kullanılan maddenin Etkileme Süresi
• Kullanılan maddenin Etki Şiddeti
• Bağımlılık maddesi MSS’ni ne kadar kısa sürede ve ne kadar şiddetle etkiliyorsa o ölçüde bağımlılık gücü taşımaktadır.


Bağımlılık Süreci: Belirleyici Etmenler(II)
• Kullanan kişinin yapısal özellikleri
• Kullanan kişinin ruhsal yapı özelliği
• Yapısal özellikler bazı insanlar için madde kullanmayı zorlaştırırken, beyinde eksikliği saptanmış kimi maddelerin kişiyi madde kullanmaya yatkınlaştırdığına dair bulgular vardır.
• Ruhsal zorlukların ve bozuklukların seyri sırasında madde kullanma davranışının ortaya çıktığı yaygın bir kanıdır.
• Belli kişilik özellikleri taşıyan insanların madde kullanmaya yatkınlığından söz edilmektedir.
RUHSAL YAPI ÖZELLİKLERİ MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIĞINI TEK BAŞINA AÇIKLAYAMAZ! GENELLEME YAPMAKTAN VE ÖNYARGIYLA YAKLAŞMAKTAN KAÇINMAK GEREKİR.


Bağımlılık Süreci: Belirleyici Etmenler(III)

• Maddeye ulaşmak ve
• Maddeyi temin etmek kolaysa o maddenin kullanımı yaygınlaşır.
• Akran grubu ve
• Aile sosyal öğrenmenin en temel iki ortamı olup madde kullanmaya başlamakta önemlidir.
• Toplumsal Çevrenin madde kullanımına yönelik tutum alışı birey için ödülleyici veya caydırıcı bir etki taşır.

MSS VE BAĞIMLILIK SÜRECİ: Kullanım ve Temas
MSS VE BAĞIMLILIK SÜRECİ: Kullanım ve Değişme
-Hücresel öğrenmenin başlaması-
MSS VE BAĞIMLILIK SÜRECİ: Bağımlılığın Yerleşmesi
-Hücresel öğrenmenin tamamlanması-
Hücresel Öğrenme: Sonuç ve Çıkarımlar
• Hücre yapısı ve işlevi, insan türü için özdeştir.
• Kişinin eğitimi, toplumsal konumu, gelir düzeyi vb. etmenlerin bu özdeşlik üzerinde belirleyici bir etkisi yoktur.
• Madde kullanan herkes için bağımlı hale gelme riski eşittir.
• Kullanımı emniyetli bir bağımlılık maddesi yoktur.
• Hücresel öğrenme süreci herkes için eşdeğer bir seyir özelliği taşır.


Kaynak: Prof. Dr. Yıldırım DOĞAN