ETEÇOM'un açılımı nedir?ETEÇOM, Etkileşim Temelli Erken Çocuklukta Müdahale Programının kısaltılmış adıdır. Orijinal adı "Responsive Teaching (RT)"dir. ETEÇOM (RT), Prof. Dr. Gerald Mahoney ve Prof. Dr. James MacDonald tarafından müfredat şeklinde ABD'de yayınlanmıştır.

ETEÇOM nasıl bir programdır?
ETEÇOM, ilişki-temelli yaklaşıma (Relationship-Based Approach) dayalı bir programdır. Floortime, DIR, Denver Modeli ve ETEÇOM(Responsive Teaching; Responsive Teaching International Outreach) gibi ilişki temelli uygulamalar birincil bakıcının (ebeveyn ya da uzman/eğitimci) çocuğu ile etkileşiminin niteliğini geliştirmeye ve dolayısı ile çocuğun gelişimini (bilişsel, sosyal-duygusal ve iletişim) desteklemeyi hedefler.

ETEÇOM'un bilimsel dayanağı var mıdır?
ETEÇOM'un etkiliği farklı yetersizliği olan ya da gelişimi risk altında olan 0-6 yaş arasındaki çocuklar ve ebeveynleri ile ABD; Kore ve Türkiye'de sınanmış ve sınanmaya devam etmektedir. Bu çalışmalar temelinde günümüze kadar yapılan ETEÇOM çalışmaları Down Sendromu, Otistik bozukluk (Otizm), Serebral Palsi, Zihinsel Yetersizlik, Gecikmiş Dil ve Konuşma, Nedeni belli olmayan Gelişimsel Gerilik, Pramatüre/Düşük Doğum Ağırlığı gibi farkı durumları olan çocuklar ve ebeveynleri üzerinde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, ABD'de Ulusal Otizm Merkezi (National Autism Center)'nin 2009 yılında yayımlanan raporuna göre ilişki temelli uygulamalar (ETEÇOM-RT gibi) umut vadeden uygulamalar arasında yer almaktadır.

ETEÇOM nasıl uygulanır?
ETEÇOM, oldukça sistematik, takibi ve uygulaması kolay bir programdır. Programın uygulamacı sertifikasını alan uzman/eğitimci ister kendisi çocuk ile uygulayabilir ister ise çocuğun birincil bakıcısı ile uygulayabilir. Programın ister kurumda uygulama seçeneği olmasından dolayı ETEÇOM, ev ya da kurum merkezli bir erken müdahale programıdır.

ETEÇOM programı neleri kapsar?
ETEÇOM'un hedefi uzman/eğitimci ya da ebeveynin etkileşimsel davranışlarını geliştirerek, çocuğun bilişsel, iletişim ve sosyal duygusal gelişim alanlarında 16 temel davranışı kazanmasını ya da geliştirmesini hedefler. ETEÇOM'da 16 temel davranışı kazandırmaya yönelik 66 öğretimsel strateji ebeveyne/uzmana/eğitimciye öğretilir. 66 strateji ile de ilişkili bilgi notları bu temel davranış ve stratejilerin mantığını açıklar.ETEÇOM haftada 1-2, 1-1.30 saatlik oturumlar şeklinde düzenlenir. Her oturumda 1-2 strateji çalışılır. Yaklaşık 6 ay içerisinde programdaki stratejiler tamamlanır ve programda belirtildiği gibi uygulandığında çocuğun gelişimde anlamlı gelişmeler gözlenebilir.

ETEÇOM programı neleri kapsar?
Aşağıdakiler ETEÇOM kapsamında yer alır ve sertifika alma sürecinde nasıl kullanılacakları uygulamacılara öğretilir:

ETEÇOM ÖĞRETİMSEL STRATEJİLERİ: Çocuğun 16 temel davranışı kazanmasına ya da geliştirmesini destekleyici uzmanın/ebeveynin ya da eğitimcinin çocukla kullanacağı 66 öğretimsel strateji ve pratik öneriler...
ETEÇOM BİLGİ NOTLARI: 16 temel davranış, 66 strateji ile ilişkili ve bunların neden önemli olduğunu ebeveyne/uzmana/eğitimciye açıklayan 130 bilgi notu ve açıklamaları...
ETEÇOM EV ÖDEVİ: Oturumlarda öğretilen stratejilerin farklı ortam ve durumlarda nasıl kullanılabileceğine dair her oturum sonunda ebeveyn ile geliştirilen eylem planı...
ETEÇOM TEMEL DAVRANIŞ SEÇİCİ: Hangi temel davranışın seçileceğine karar vermede kullanılan ETEÇOM TEMEL DAVRANIŞ SEÇİCİ FORMU...
ETEÇOM TEMEL DAVRANIŞ PROFİLİ: Çocuğun ilgili temel davranışta ilerlemesini değerlendirmeye yönelik geliştirilmiş ölçek...
ETEÇOM OTURUM KILAVUZU: ETEÇOM oturumlarını düzenlemede dikkat edilecek noktaları ortaya koyan rehber...
ETEÇOM OTURUM PLANI: ETEÇOM oturumunun amaçlarını ve işleyişini düzenleyene uygulamacının oturumu yönetmesine yardım eden rehber plan...
ETEÇOM PLANLAMA VE İZLEME FORMU: ETEÇOM stratejilerinin, tartışma noktalarının ve temel davranış profile puanlarının kaydedildiği ETEÇOM'un ve çocuğun ilerlemesinin izlendiği planlama ve izleme formu...
ETEÇOM PROGRAMININ UYGULANMASI: ETEÇOM programının nasıl uygulanacağını aşama aşama açıklayan bilgilendirici rehber...
ETEÇOM Uygulamacı Sertifikası nasıl alınır?
ETEÇOM Uygulamacı Sertifikası, 0-6 yaş yetersizliği olan ya da gelişim geriliği riski altındaki çocuk ve ebeveynleri ile çalışan/çalışacak olan ve sertifika eğitimini alan eğitimciler / uzmanlara (örn., özel eğitim öğretmeni / uzmanı, psikolog, psikolojik danışman ve rehber öğretmen, sosyal hizmet uzmanı (sosyal çalışmacı), çocuk gelişimi mezunu, okulöncesi öğretmeni, sınıf öğretmeni, ****oterapist) ETEÇOM Uygulamacı Sertifikası verilir.

ETEÇOM STRATEJİLERİ
Çocuğun 16 temel davranışı kazanmasını ya da geliştirmesini destekleyici uzmanın/ebeveynin ya da eğitimcinin çocukla kullanacağı 66 öğretimsel strateji ve pratik önerileri kapsamaktadır.

Örneğin:

Gelişim Alanı: BİLİŞSEL

Temel Davranış: B-1. Sosyal Oyun: Çocuğun başkalarıyla karşılıklı şekilde oyun oynayabilme becerisinin desteklenmesi ve arttırılması,

ETEÇOM Stratejileri:

113. Çocuğun dünyasına girme

114. Etkinliğe katılmak için çocuğunuzun yaptıklarının aynısını yapma ("ayna tutma”) ve paralel oyun oynama

121. Sıra alma ve bekleme

131. Oyuncak olmadan yüz-yüze oyunlar oynama

312. Çocuğun davranışlarını ve iletişimini taklit etme

412. Beklenti içinde bekleme

421. Oyun arkadaşı gibi davranma

16 temel davranış ve 66 strateji ile ilişkili bunların neden önemli olduğunu ebeveyne/uzmana/eğitimciye açıklayan 130 detaylı bilgi notu ve açıklamalarını kapsamaktadır.

Örneğin:,

Gelişimsel Alan: BİLİŞSEL GELİŞİM (Çocukların günlük etkileşimlerinde ve rutinlerinde sergiledikleri algılama, bilme, anlama, akıl yürütme ve yargıya varma yeteneklerini ifade etmektedir.)

Temel Davranış: SOSYAL OYUN (Çocukların kendi aileleri ya da diğer yetişkinlerle, farklı koşullarda oyun oynama becerileri anlamına gelmektedir. Sosyal oyun, oyun etkinliği sırasında, çocuğun da yetişkin partneri kadar oyuna katkıda bulunmasını sağlayacak "almak-vermek” davranışlarını içeren özellikleriyle karakterize edilmektedir. Çocuklar oyun etkinliğine aktif bir şekilde katılırken, yetişkinlerin oyun sırasındaki aktifliğinin ve davranışlarının da farkında olurlar.)

SOSYAL OYUN HAKKINDA BİLGİ NOTLARI (Sadece iki adet bilgi notu örnek olarak burada verilmiştir.)

B-101. Ebeveynlerin çocuklarıyla birlikte sosyal oyun oynamaları, çocukların gelişimsel ilerlemelerini desteklemek için önemlidir.

Çocuklar, bilişsel gelişimleri için gerekli olan bilgi ve anlama becerisini, oyun oynayarak kazanırlar. Piaget, oyunun, çocuklar için önemli bir iş olduğunun anlaşılmasına yardımcı olmuştur ve çocukların oyun oynarken yaptıkları, nesneleri ağzına sokma, birbirine vurma, onları bir kutunun içine- dışına koyma, sembolik oyun denilen nesneleri -mış, -miş gibi yaparak kullanma gibi (kalemi telefonmuş gibi kullanma vb) basit davranışların, onların kendi davranışlarını ve çevrelerini öğrenmelerine yardımcı olduğunu gözlemlemiştir. Oyun, çocukların "işi”dir çünkü çocuklar, nesneleri araştırma ve onları kullanma gibi oyunlar oynayarak kendileri için gerekli olan bilişsel becerileri öğrenirler. Bilişsel öğrenme erken çocukluk döneminde öncelikle oyun aracılığıyla ortaya çıktığı/desteklendiği için, ebeveynlerin/uzmanların çocukların öğrenmesine ve gelişmesine yardım edebilecekleri en iyi yol, onları sosyal oyuna katmaktır. Ebeveynler bu yardımı iki şekilde yapabilirler. Birincisi, çocuklarını daha uzun süreli ve daha sık aralıklarla oyun oynamaları için cesaretlendirebilirler ve böylece çocukların öğrenme fırsatlarını arttırabilirler. İkinci olarak ise çocukların oyun kalitelerini artırırlar. Ebeveynler, çocuklarına sağladıkları bilgi ve rehberlikle onların oyunlarını daha zengin bir öğrenme deneyimine dönüştürürler.

B-102. Bilişsel öğrenme iki kişilik bir süreçtir.

Çeşitli araştırmaların bulguları, çocukların iyi düzeyde gelişimlerinin, onların aileleriyle nasıl oyun oynadıkları ve onlarla nasıl iletişim kurdukları ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Buna göre, çocukların, öğrenme ve gelişimlerinin % 25’inde, ailelerin onlarla oynadığı sosyal oyunun etkisi vardır. Ailelerin çocuklarının gelişimi üzerindeki bu etkileri, çocukların çocuk bakımı, okul öncesi eğitim, özel eğitim ve terapi şeklinde aldıkları diğer hizmetlerin ve çeşitli öğretici oyuncak ve araç-gereçlerin etkilerini de daha çok desteklemektedir. Bu araştırma bulgularından, çocuk gelişiminin iki kişilik bir sürece bağlı olduğu sonucuna varılabilir. Dolayısıyla çocukların ne kadar iyi geliştikleri, sadece çocukların öğrenme düzeyleri ile ilişkili değildir, bu aynı zamanda ebeveynlerin, özellikle oyun ve diğer sosyal etkileşimler sırasında onlara sağladığı destek ve rehberliğe bağlıdır. Çocuklarıyla her gün ve gün içerisinde çeşitli zaman aralıklarıyla sık oyun oynayan ebeveynlerin, çocuklarının öğrenme ve gelişimleri üzerindeki etkisi; çocuklarıyla gün içinde bir-iki kez oyun oynayan ebeveynlerinkinden daha fazladır. Gün içerisinde oynanacak olan bu oyunların sürelerinin çok fazla olmasına gerek yoktur. Hatta bu sürenin beşer dakikayı geçmemesi önerilebilir. Yine bu oyunlar sırasında mutlaka oyuncak vb kullanmaya da gerek yoktur. Eğlenceli olabilecek her oyun tipi etkinlik gerçekleştirilebilir. Çocuğun kıyafetlerini değiştirme, yemek yedirme, banyo yaptırma gibi rutin etkinlikler ile çeşitli sesler çıkararak ve mimikleri kullanarak iletişim kurmak, sosyal oyun için çok ideal fırsatlardır.

Ebeveynlerin, çocuklarının bilişsel gelişimleri üzerindeki etkisi, onların oyun sırasından ne yaptıkları ile değil, daha çok onların davranışlarına ne kadar çok uygun tepkide bulundukları ile ilişkilidir. Yanıtlayıcı sosyal oyun, çocuklar kadar ebeveynlerin de oyuna katkıda bulunduğu ve oyun sırasındaki alma-verme etkinliklerinin ebeveyn-çocuk arasında dengeli bir şekilde gerçekleştirildiği oyun anlamına gelmektedir. Ebeveynlerin, çocukları ile oyun oynadıkları sırada iki rolleri vardır. Bunlardan birincisi, o sırada yaptığı ile ilişkili olarak çocuğa, bilgi, öneri ve rehberlik sağlamaktır. İkincisi ise, çocuğun ilginç bulduğu etkinlikleri başlatması ve devam ettirmesi için onu cesaretlendirmek ve desteklemektedir. Ebeveyne düşen bu rollerin her ikisi de önemlidir ancak en önemli nokta; ebeveynin yanıtlayıcı ve destekleyici bir oyun arkadaşı olmasıdır. Down sendromu, otistik bozukluk gibi gelişimsel yetersizliğe sahip çocukların ebeveynleri de, çocuklarının gelişiminde aynı rolleri oynarlar. Yetersizlikler, çocukların öğrenme ve gelişimlerini önemli derecede etkiler ancak bu çocukların da öğrenme ve gelişim düzeyleri, aileleri ile ne sıklıkta oyun oynadıklarına bağlıdır. Bazı yetersizlikler, çocukların ebeveynleri ile oyun oynamaya karşı olan ilgilerini de olumsuz şekilde etkilemiş olabilir, bu durumda ebeveynler çocuklarını mümkün olduğunca sık sosyal oyuna katmak için özel bir çaba harcamalı ve yalnızca bununla kalmayıp aynı zamanda çocuklarının oyun etkinliklerine ve ilgilerine karşı yüksek düzeyde yanıtlayıcı ve destekleyici olmalıdırlar.

ETEÇOM İLE İLGİLİ ARAŞTIRMA ÖZETLERİ
1.



Makale: Karaaslan, Diken & Mahoney, 2011

Sayı:10 deney grubu, 9 kontrol grubu, toplam 19 anne-çocuk çifti

Yaş: R: 48,8 ay

Tanı: Down sendromu, otizm, zihinsel yetersizlik

Ortam: Ev/merkez

Zaman: Haftada 2 gün, 90’ar dakika, toplam 4 ay

Öğretim Düzenlemesi:1,1

Bağımlı Değişken: ETEÇOM

Bağımsız Değişken: Annelerin ve çocukların etkileşimsel davranışları + çocukların gelişimsel düzeyleri

Araştırma Modeli: Ön test- Son test

Verilerin Toplanması:

Çocukların gelişimsel davranışları: DENVER II ve AGTE
Annelerin etkileşimsel davranışları: MBRS, Türkçe versiyonu
Çocukların etkileşimsel davranışları: CBRS Türkçe versiyonu

Sosyal Geçerlik: Var

Etkililik: Etkili



2.



Makale: Karaaslan, Diken & Mahoney, 2011

Sayı:2 anne-çocuk çifti

Yaş: R: 65,5 ay

Tanı: Otizm ve Down Sendromu

Ortam: Merkez

Zaman: Haftada 1 gün, 1–1,5 saat

Öğretim Düzenlemesi:1.1

Bağımlı Değişken: ETEÇOM

Bağımsız Değişken: Annelerin ve çocukların etkileşimsel davranışları + çocukların gelişimsel düzeyleri

Araştırma Modeli: Ön test- Son test

Verilerin Toplanması:

Çocukların gelişimsel davranışları: DENVER II ve AGTE
Annelerin etkileşimsel davranışları: MBRS, Türkçe versiyonu
Çocukların etkileşimsel davranışları: CBRS Türkçe versiyonu

Sosyal Geçerlik: Var

Etkililik: Etkili

Makale: Mahoney, Kim & Lin, 2007

Sayı:45 anne-çocuk çifti

Yaş: R: 25 ay

Tanı: Gelişimsel Yetersizlik (Otizm, Down Sendromu vb)

Ortam: Belirtilmemiş

Zaman: Belirtilmemiş

Öğretim Düzenlemesi: Belirtilmemiş

Bağımlı Değişken: ETEÇOM

Bağımsız Değişken: Annelerin ve çocukların etkileşimsel davranışları + çocukların bilişsel, dil ve sosyal duygusal gelişim düzeyleri

Araştırma Modeli: Ön test- Son test

Verilerin Toplanması:

Çocukların gelişimsel davranışları: VABS, TBPA
Annelerin etkileşimsel davranışları: MBRS
Çocukların etkileşimsel davranışları: CBRS

Sosyal Geçerlik:-

Etkililik: Etkili



3.



Makale: Kim & Mahoney, 2005

Sayı:10 deney grubu, 8 kontrol grubu, 18 çocuk ve annesi

Yaş:3–8 yaş arası

Tanı: Serebral palsi, gelişimsel yetersizlik, zihinsel yetersizlik ve down sendromu

Ortam:8 oturum annelere merkezde grup eğitimi, 2 oturum evde anne-çocuk etkileşimi

Zaman: Haftada 1 kez, 1,5- 2 saat, toplam süre 3 ay

Öğretim Düzenlemesi: Grup eğitimi ile aile eğitimi+ 1.1 öğretim düzenlemesi

Bağımlı Değişken: ETEÇOM

Bağımsız Değişken: Annelerin ve çocukların etkileşimsel davranışları + çocukların gelişimsel düzeyleri

Araştırma Modeli: Ön test- Son test

Verilerin Toplanması:Çocukların gelişimsel davranışları: Carolina Curriculum for Preschoolers with Special Needs, Vineland Social Maturity Scale
Annelerin etkileşimsel davranışları: MBRS
Çocukların etkileşimsel davranışları: CBRS

Sosyal Geçerlik:-

Etkililik: Etkili

Diğer Uygulamalar: Annelerin stres ve depresyon düzeylerine bakılmıştır: Beck Depresyon Envanteri ve Parenting Stress Indeksi



4.



Makale: Mahoney & Perales, 2005

Sayı:50 anne-çocuk çifti

Yaş: R: YGB: 32,4 ay, DGY: 23,3 ay

Tanı:20 YGB, 30 Diğer gelişimsel yetersizlikler

Ortam: Merkez ve ev

Zaman: Haftada 1 gün 1 saat

Öğretim Düzenlemesi:1:1

Bağımlı Değişken: ETEÇOM

Bağımsız Değişken: Annelerin ve çocukların etkileşimsel davranışları + çocukların bilişsel, dil ve sosyal duygusal gelişim düzeyleri

Araştırma Modeli: Ön test- Son test

Verilerin Toplanması:

Çocukların gelişimsel davranışları: TPBA, ITSEA, TABS
Annelerin etkileşimsel davranışları: MBRS
Çocukların etkileşimsel davranışları: CBRS

Sosyal Geçerlik:-

Etkililik: Etkili





5.



Makale:Mahoney & Perales, 2003

Sayı:20 çocuk ve annesi

Yaş: R: 32 ay

Tanı: Otizm ve YGB

Ortam: Merkez ve ev

Zaman: Haftada 1 gün 1 saat: Toplam süre 11,4 ay.

Öğretim Düzenlemesi:1,1

Bağımlı Değişken: ETEÇOM

Bağımsız Değişken: Annelerin ve çocukların etkileşimsel davranışları+ çocukların sosyal duygusal gelişim düzeyleri

Araştırma Modeli: Ön test- Son test

Verilerin Toplanması:

Sosyal duygusal gelişim: ITSEA, TABS
Annelerin etkileşimsel davranışları: MBRS
Çocukların etkileşimsel davranışları: CBRS

Sosyal Geçerlik:-

Etkililik: Etkili





DERLEYEN: YUNUS POLATOĞLU