Cumhuriyetin ilk kuruluşundan 2000 yılına kadar önemli olayların, detayların yer aldığı bu çalışma bilakis araştırmacılar için çok faydalı olacağına eminim.Bu çalışmada emeği geçenlere teşekkür ederim.
1923
- 27 EKİM - 25 Ekim 1923 günü Çankaya Köşkü'nde vardan karar gereğince Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin son Bakanlar Ku¤rulu Başkanı Ali Fethi (Okyar) Bey, bütün arkadaşlarıyla birlikte Meclis'e istifalarım verdiler. Bakanlar Kurulu'nu o tarihe kadar Mec¤lis seçiyordu. Siyasî buhrandan orduyu dışarıda tutmak için, o za¤man hükümete dahil bulunan Genelkurmay Başkaru'nın istifa etme-mesi uygun görülmüştü. Kabinenin topluca görevden çekilmesi. Ga¤zi Mustafa Kemal Paşa'nın muhaliflerinin bir liste üzerinde birleşe-memeleri. Cumhuriyetin gelmekte olduğuna bir işaret sayılabilirdi.
- 28 EKİM - Mustafa Kemal Paşa, o günün gecesi; Ankara'da bulunan Ke-malettin Sami Paşa, Halit Paşa, İsmet (İnönü) Paşa, Kazım (Özalp) Paşa, Fethi (Okyar) Bey, milletvekili Fuat (Bulca) ve Ruşen Eşref (Ünaydm)'ı yemeğe davet etti. Yemekte onlara: "Yarın, Cumhuriye¤ti ilan edeceğiz!" dedi. Sofrada bulunanların hiçbiri farklı bir düşün¤cede değildi. Yemek sürdürülmedi. Dışişleri Bakam İsmet Paşa kal¤dı, diğerleri ayrıldılar. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa'yla hemen 20 Ocak 1921 Anayasasi'na eklenecek maddeler üzerinde çahşmaya başladılar ve ilk maddenin sonuna: 'Türkiye Devleti'nin şekl-i hükü¤meti Cumhuriyettir" cümlesi eklendi. 3. madde şu şekilde değiştiril-di: 'Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafmdan idare olunur. Meclis, hükümetin inkısam (bölünme) ettiği şuabat-ı (şubeler) idare-ye İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) vasıtasıyla idare eder."
- 29 EKİM - İl Ankara Yer TBMM'nin şimdi müze olan o zamanki küçük tarihi binası.
Saat 20.30 suları...
Gün 29 Ekim 1923 Pazartesi.
Kişiler 159 milletvekili. (Kalpaklı, fesli, sanklı... tam 159 kişi.)
Başkan Çorum Milletvekili İsmet (Eker) Bey.
]Kürsüde Meclis'in en yaşü üyesi Abdurrahman Şeref Bey var.
- Hakimiyet, kayıtsız şartsız milletindir. Kime sorarsanız sorun... Bu sonuç "Cumhuriyet" demektir. Doğacak çocuğun adıdır. Ama bu ad bazılanna hoş gelmezmiş, varsın gemlesin. Başkan sonucu ilan ediyor:
- İttifakla kabul edilmiştir. Türkiye Devleti bir Cumhuriyet'tir. - 23 Nisan, solunda ise 1335 tarihi yazılıdır. Meclisin altmda bulunan dünya haritası bilgiyi, orak ve tırpanlar tanma önem verileceğini, iki taraftaki meşe dallan da barışı dile getirir. En altta kağnısıyla birlik¤te bir köylü kadın görülmektedir. Madalyanın öteki yüzünde ay yıl¤dızla çevrilmiş olarak Millî sınırlan gösterilen Türkiye Cumhuriyeti haritası vardır. Bu harita üzerindeki tek yıldız, Ankara şehrini işaret eder. Yıldızdan çıkan ışınlardan biri Kars'a kadar uzanmaktadır. En altta l Ekim 1338 (1922) yazıhdır. Milletvekillerine yeşil şeritli, cep¤hede bulunanlara kırmızı, cephe gerisinde çalışanlara beyaz şeritli madalya verilmiştir. Cephede görev almış milletvekillerinin madal¤ya şeritleri yan kırmızı, yan yeşil renktedir. Ek bir kanunla 15.5.1919 - 9,9.1922'ye kadar Kurtuluş Savaşı'na katılan Alay Sancaklan'na da madalya verilmiştir.
- 15 ARALIK - istiklal Mahkemesinde basın sanıklannm mahkemesine başlandı.
- 18 ARALIK - Türkiye - Macaristan Dostluk Antlaşması imzalandı.
- 19 ARALIK - Askerlikten milletvekili olanlar hakkında (385) saydı ka¤nun kabul edildi. 24 ARALIK - Türkiye - Amerika hakem, mahkeme antlaşması (Claims Paktı) imzalandı.
- 26 ARALIK - Cumhuriyetin ilanı dolayısıyla genel af (Kanun no. 391)kabul edildi.
- 31 ARALIK - Mustafa Kemal'in İzmir seyahati başladı
1924
- 2 OCAK - Ankara istiklal Mahkemesinde gazeteciler beraat etti. Gazeteciler ve İstanbul Barosu Başkanı Lütfi Fikri Bey Hiyanet-i Vataniye Kanunu'na aykırı davranmakla suçlanıyorlardı. Gazeteciler beraat ederken Lütfi Fikri Bey 5 yıl kürek cezasına mahkum oldu.
- 2 OCAK - Cuma günü hafta tatili olarak kabul edildi. (Kanun no. 394.Yürürlüğe girmesi: 15.2.1924)
- 2 OCAK - Gazi Mustafa Kemal Paşa İzmir'e geldi.
- 4 OCAK - Erdemli'nin kurtuluş yıldönümü.
- 5 OCAK - Adana'nın kurtuluş yıldönümü.
- 5 OCAK - Ceyhan'm kurtuluş yıldönümü.
- 5 OCAK - İçel'in kurtuluş yıldönümü.
- 5 OCAK - Tarsus'un kurtuluş yıldönümü.
- 6 OCAK - Yazar Hafız İbrahim Efendi
> İstiklal Mahkemesi tarafından bir sene hapse mahkum edildi. Hafız İbrahim Efendi İslamiyette Ahlak ve Kadınlarda Tesettür adlı broşürde irtica propagandası yapmakla suçlanıyordu. - 7 OCAK - Yabancı okulların binalan içindeki dinî alamet ve işaretlerin kaldınîması için Milli Eğitim Bakanlığınca genelge yayınlandı.
- 7 OCAK - Osmaniye'nin kurtuluş yıldönümü. ,
- 9 OCAK - Dörtyol'un kurtuluş yıldönümü.
- 10 OCAK -1. İnönü Zaferi yıldönümü.
- 14 OCAK - Askerlik süresi (398 sayılı) kanunla 1.5 yıla indirildi.
- 22 OCAK - Gazi Mustafa Kemal Paşa, Halife'nin tutumunu İsmet (İnönü) Paşa'ya şikayet etti.
- 28 OCAK - Türkiye - Avusturya Dostluk Antlaşması imzalandı.
- 29 OCAK- Türkiye - Polonya Dostluk Antlaşması imzalandı.
- 31 OCAK - Lozan Barış Antlaşması, İtalya Hükümeti tarafından onay¬landı.
- 2 ŞUBAT - TBMM yeni bir 'Meclis' binası yapılması için karar verildi.
- 3 ŞUBAT - Anayasa Encümeni'nde 'Devlet Reisi'nin Meclisi feshedebile-ceğine dair olan (25.) madde kabul edildi.
- 6 ŞUBAT - İstanbul'da faaliyette bulunan 'İstiklal Mahkemesi' ismi biti¬rerek Ankara'ya döndü.
- 6 ŞUBAT - Hüseyin Cahit Yalçın ve diğer gazeteciler İzmir'de Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından kabul edildiler. Bu, Mustafa Kemal'in bir çeşit basın toplantısı da oldu.
- 7 ŞUBAT - İstanbul'da 'Kadınlar Birliği' kuruldu.
- 9 ŞUBAT - Gazi M. Kemal Paşa, Söke ve Kuşadasi'nı ziyaret etti.
- 13 ŞUBAT - Baro Başkanı, Lütfü Fikri'nin 'Hilafet' yazışı ile ilgili cezasınin affına dair (412 sayılı) kanun kabul edildi. 13 ŞUBAT - Maraş'ın kurtuluş yıldönümü. 13 ŞUBAT - Erzincan'ın kurtuluş yıldönümü.
- 13 ŞUBAT - Görele'nin kurtuluş yıldönümü.
- 14 ŞUBAT - Gazi Mustafa Kemal Paşa ile İsmet (İnönü) Paşa'nın, Hilafetin kaldırılmasıyla ilgili konuşmaları.
- 14 ŞUBAT - Vakfıkebir'in kurtuluş yıldönümü.
- 14 ŞUBAT - İstanbul'dan kalkan deneme uçağı 3 saatte Ankara'ya vardı.
- 14 ŞUBAT - Ardahan'ın kurtuluş yıldönümü.
- 15 ŞUBAT - İzmir'de Harp Oyunları başladı (15-22 Şubat 1924) ve hila¬fetin kaldınîmasına karar verildi.
Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın başkanlığında; ordu, kolordu komutanla¬rıyla, İsmet Paşa ve Genelkurmay Başkanı toplandı. Dört önemli karar alındı:
1- Halifeliğin kaldınîması,
2- Ser'iye ve Evkaf Bakanhğı'nm kaldınîması,
3- Öğretim ve eğitimin birleştirilmesi,
4- Genelkurmay Başkanlığı'nın, Bakanlar Kurulu dışına çıkaruması, - 15 ŞUBAT - Gümüşhane'nin kurtuluş yıldönümü.
- 15 ŞUBAT - Tosya'nın kurtuluş yıldönümü.
- 17 ŞUBAT - Kelkit'in kurtuluş yıldönümü.
- 17 ŞUBAT - Akçaabat'ın kurtuluş yıldönümü.
- 21 ŞUBAT - Bayburt'un kurtuluş yıldönümü.
- 22 ŞUBAT - Mustafa Kemal Paşa İzmir'de konuştu: 'Bizim Cumhuriyetimiz yalnız halkın isteğine ve ordunun delaletine hürmet eder.'
- 23 ŞUBAT - Mustafa Kemal Paşa Ankara'ya döndü.
- 23 ŞUBAT - Milletvekili maaşlannm 300 liraya çıkaniması hakkındaki
- (4219 saydı) kanun kabul edildi.
- 23 ŞUBAT - Çıldır'ın kurtuluş yıldönümü.
- 23 ŞUBAT - Ardahan'ın kurtuluş yıldönümü.
- 23 ŞUBAT - Hanak'ın kurtuluş yıldönümü.
- 24 ŞUBAT - Trabzon'un kurtuluş yıldönümü.
- 25 ŞUBAT - İspir'in kurtuluş yıldönümü.
- 25 ŞUBAT - Maçka'nın kurtuluş yıldönümü.
- 26 ŞUBAT - Anayasa Encümeni mazbatası Türkiye Büyük Millet Mecli-
si'ne verildi. - 26 ŞUBAT - Sürmene'nin kurtuluş yıldönümü.
- 26 ŞUBAT - Arakü'nm kurtuluş yıldönümü.
- 27 ŞUBAT - TBMM tarafından Halifeliğe seçilen Abdülmecit Efendi (1868-1944)'nin Cuma Selamlığına cüppe ve Fatih'in kavuğu ile çıkma isteği, garip bulunarak kabul edilmedi.
- 27 ŞUBAT - Vasıf Çınar'ın; Mecliste 'Cumhuriyet'te HilMet bütçesi konu olamaz...' yolundaki konuşması.
- 27 ŞUBAT - Çaykara'nın kurtuluş yıldönümü.
- 28 ŞUBAT - Hakimiyet Gazetesinde; (sayı: 1058) Anayasa Komisyonu
- tarafmdan düzenlenen kanun taslağı yayınlandı.
- 28 ŞUBAT - Of'un kurtuluş yıldönümü.
- 28 ŞUBAT - Posof'un kurtuluş yıldönümü.
- 29 ŞUBAT - İstanbul'da Halife Abdülmedd Efendi'nin son selanlık töreni.
- 1 MART - Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM'nin İkinci dönem l. toplanma yılım açta.
- 2 MART - Rize'nin kurtuluş yıldönümü.
- 2 MART - Halk Fırkası Grup toplantasmda; Şer'iye ve Evkaf Vekaletle-ri'nin kaldınîmasına ve öğretimin birleştirilmesine karar verildi.
- 3 MART - Hilafetin kaldınîması. Urfa Milletvekili 'şeyh' unvanlı Saffet Efendi ile 50 arkadaşmın 'Hilafetin kaldınîmasına ve Osmanlı Hane¬danı mensuplannm Türkiye Cumhuriyeti sınırlan dışma çıkanimasma' dair verdikleri önerge görüşülüp kabul edildi.
Bu karar aynı gün İstanbul Valisi Haydar ve Polis Müdürü Sadettin Bey tarafmdan Halife'ye bildirildi. 3/4 Mart gecesi de Emniyet Genel Müdürü Muhittin Üstündağ tarafından uygulandı. (Kanun No. 431). - 3 MART - Tevhid-i Tedrisat Kanunu: (No. 430) kabul edildi. Böylelikle bütün okullar Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanıyor, şer'iye ve Evkaf Vekaletleri de (Diyanet ve Vakıflar) da kalkmış olduğundan bu okullar da aynı Bakanlığa bağlanıyordu. Bu kanunda. İstanbul Darülfü-nunu'na bağlı bir 'İlahiyat Fakültesi' açılacağı da kayıtlanıyordu.
- 3 MART - Türk - Alman Dostluk Antlaşması Ankara'da imzalandı.
- 3 MART - Şer'iye ve Erkan-ı Harbiye-i Umumiye vekaletlerinin kaldınî¬masına dair kanun (No. 429)'un kabulü ile bu iki vekaletin kaldırıl¬masıyla ordunun politika ile ilişkisi kesildi.
- 3 MART - Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.
- 3 MART - Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu.
- 3 MART - Aşkale'nin kurtuluş yıldönümü.
- 4 MART - İstanbul Müftülüğü yayınladığı bir bildiriyle; bundan böyle Cuma namazlannda okunan hutbede, Halife'nin adı yerine Millet ve Cumhuriyet'ten söz edilmesi ve milletle Cumhuriyet'in saadet ve te-alisi için dua edilmesi gereği ilgililere bildirildi.
- 5 MART - İsmet (İnönü) Paşa tarafından yeni Kabine kuruldu. 5 MART - Ziraat ve Ticaret Bakanlıkları kuruldu. 7 MART - Kadirli'nin kurtuluş yıldönümü.
- 7 MART - Artvin'in kurtuluş yıldönümü.
- 7 MART - Şavşat'm kurtuluş yıldönümü.
- 8 MART - Borçka'nın kurtuluş yıldönümü.
- 8 MART - Maradit'in kurtuluş yıldönümü.
- 8 MART - 'Mehakim'i şer'iye'nin ilgasına ve Mehakimin teşkilatına ait Ahkamı Mukaddil Kanun' (No. 429) kabul edildi. Bu suretle dinî mahkemeler kaldınîdı ve bir kısım mahkemelerin birleştirilmesi sağ¬landı.
- 9 MART - Çat'ın kurtuluş yıldönümü.
- 9 MART - Çayeli'nin kurtuluş yıldönümü.
- 11 MART - Diyarbakır - Ergani Demiryolu înşası (Kanunu No. 448) kabul edildi.
- 12 MART - Erzurum'un kurtuluş yıldönümü.
- 12 MART - Pazar'm kurtuluş yıldönümü.
- 12 MART - Ardeşen'in kurtuluş yıldönümü.
- 13 MART - Pasinler'in kurtuluş yıldönümü.
- 18 MART - Çanakkale Zaferi. Türk'ün 'Çanakkale Geçilmez' sözünü ta-
rihe yazdırdığı günün (18 Mart 1915) yıldönümü. - 18 MART - Köy Kanunu kabul edildi.
- 18 MART - Hınıs'ın kurtuluş yıldönümü.
- 18 MART - Karayazı'nm kurtuluş yıldönümü.
- 18 MART - Narman'm kurtuluş yıldönümü. 18 MART - Tekman'ın kurtuluş yıldönümü.
- 18 MART - Varto'nun kurtuluş yıldönümü.
- 21 MART - Tortum'un kurtuluş yıldönümü.
- 22 MART - Feke'nin kurtuluş yıldönümü.
- 23 MART - TBMM, Cumhurbaşkani'nm meclisi feshetmesi hakkım ka¬bul etmedi.
- 23 MART - Samsun - Sivas - Ankara (Musaköy) demiryollarının inşası kanunu (No. 449) kabul edildi.
- 23 MART - Bulanık'in kurtuluş yıldönümü.
- 23 MART - Malazgirt'in kurtuluş yıldönümü.
- 24 MART - Fındıklı'nm kurtuluş yıldönümü.
- 25 MART - Oltu'nun kurtuluş yıldönümü.
- 27 MART - Halk Fırkası İsmet (İnönü) Paşa'ya güven oyu verdi.
- 28 MART - Horasan'ın kurtuluş yıldönümü.
- 28 MART - Olur'un kurtuluş yıldönümü.
- 31 MART - Gevaş'ın kurtuluş yıldönümü.
- 1 NİSAN - II. İnönü Zaferi'nin yıldönümü.
- 1 NİSAN - Erciş'in kurtuluş yıldönümü.
- 2 NİSAN - Van'ın kurtuluş yıldönümü.
- 3 NİSAN - Hakimlerin kıyafetlerine dair (No, 461) kanun kabul edildi.
- 3 NİSAN - Özalp'in kurtuluş yıldönümü.
- 7 NİSAN - Senkaya'nın kurtuluş yıldönümü.
- 11 NİSAN - Urfa'nın kurtuluş yıldönümü.
- 13 NİSAN -1. Dünya Savaşı liderlerinden; Talat, Cemal ve Bahattin şa-
kir'in ailelerine maaş bağlanması (No. 478) hakkındaki kanun kabul
edildi. - 13 NİSAN - Türk - Alman Dostluk Antlaşması (Kanun No. 483) imzalandı.
- 14 NİSAN - Doğubeyazıt'ın kurtuluş yıldönümü.
- 14 NÎSAN - Tutak'm kurtuluş yıldönümü.
- 14 NÎSAN - Patnos'un kurtuluş yıldönümü.
- 15 NİSAN - Lozan Barış Antlaşması İngiliz Kralı tarafından imzalandı.
- 15 NİSAN - Ağn'nın kurtuluş yıldönümü.
- 16 NİSAN - Eleşkirt'in kurtuluş yıldönümü
- 16 NİSAN - Savaş sırasında düşmana yardım etmiş olanlar için 'Genel Af (No. 487) kanunu kabul edildi.
- 17 NİSAN - Japon Millet Meclisi'nde 'Lozan Antlaşması' onaylandı.
- 18 NİSAN - Manisa Mesir Şenlikleri (18-26)
- 20 NİSAN - Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 'Anayasa' (No. 491) kabul edildi. I:
20 Ocak 1921 gün 84 sayı.
II: 29 Ekim 1923 gün 364 sayılı 'Ek' ile 'Cumhuriyet' yönetimi sağlandı. III: Bu kanun küçük değişmelerle 27 Mayıs 1960 ve 9 Temmuz 1961'e kadar yürürlükte kalmıştır. - 21 NİSAN - Ziraat Bankası tarafından köylüye kredi açılması hakkında (No. 498) kanun kabul edildi.
- 22 NİSAN - Demir Yollan Genel Müdürlüğü kuruldu.
- 22 NİSAN - Anadolu - Bağdat demiryolunun satın aünması ve tamir
- edilmesi (No. 506,507) hakkındaki kanun kabul edildi.
- 22 NİSAN - İzin alınmadan ağaç kesilmemesi (No. 513) kanunu kabul edildi.
- 22 NİSAN - Hakkari'nin kurtuluş yıldönümü.
- 23 NİSAN - Türk Ocakları yeniden kuruldu.
- 23 NİSAN - Ulusal Egemenlik Bayrami'nm yıldönümü. Bütün yurtta büyük gösterilerle kutlandı.
- 24 NİSAN - 494 sayılı 'Teşkilatı Esasiye Kanunu' (Anayasa) yürürlüğe girdi.
- 25 NİSAN - Kars'ın düşman işgalinden kurtuluş yıldönümü (18.4.1918).
- 25 NİSAN - Pozantı'nın kurtuluş yıldönümü.
- 25 NİSAN - Ardahan'ın düşman işgalinden kurtuluş (25.4.1918) yıldönümü.
- 30 NİSAN - Diyanet İşleri Başkanlığına; Kurtuluş Savaşı sırasında Ankara Hükümeti'ni destekleyen. İstanbul Hükümeti'nin, Kurtuluş Ha-reketini kötüleyen fetvalanna karşılık veren, büyük din adamı vatanperver Mehmet Rıfat Börekçi (1861-1941) atandı, l. Dönemde 6 ay ka¬dar Menteşe Milletvekilliği yapan Börekçi, ölümüne kadar bu görevde kaldı.
Alıntı ile Cevapla
