Yetişkin bir Terenthina terentia kelebeğinin kanatlarında, tuhaf sarı tomurcuklara şaşırtıcı derecede benzeyen sarı bir benek var.


Amazon’daki bir ağacın gövdesinde gerçekleşen tuhaf olaylar, tırtıl, karınca ve parazit arasındaki işbirliğini ortaya koyuyor.

TAMBOPATA, Peru— Böcek bilimci Aaron Pomerantz bir sağanak sırasında Amazon ormanlarında dolaşırken tamamen sıradışı bir sahneye şahit olmuştu. Yağmurdan ıslanmış bir ağaç gövdesindeki kamuflaj ustası tırtıllar tuhaf sarı tomurcukları yerken, karıncalar da onlara eşlik ediyor ve arada sırada tırtılların sağına soluna dokunuyordu.

“Ne tuhaf,” diye düşünmüştü Pomerantz. Manzara tek kelimeyle anlamsız görünüyordu. Mantar veya meyve olduğunu düşündüğü tomurcuklar, ağacın kabuğundaki pütürlü ince dalgalı çizgileri anımsatıyordu. Tırtıllar ise karıncaların dokunmasıyla bir damla sıvı salgılıyor ve karıncalar da bunu içiyordu.


Sarı tomurcuklardan bir denizin ortasına yuvalanan tırtıl, karıncaların kendisini korumasını sağlamak adına onlar için besleyici bir kokteyl üretiyor.

Pomerantz birkaç tomurcuk ve tırtıl toplayarak Peru’daki Tambopata Araştırma Merkezi’ne götürmüştü. Tırtılları yetişkinlik evresine kadar büyütmek amacındaydı ancak hepsi ölecekti. Daha sonra botanikçilerle bağlantıya geçerek, tuhaf sarı tomurcukların ne olduğunu bilen olup olmadığını araştırmaya başlamıştı.

“Verilen cevapların çoğu ‘ne olduğunu bilmiyorum’ şeklindeydi,” diyor Pomerantz.

Şu anda meslektaşlarının yardımıyla gizemi büyük oranda çözmüş. Türlerin eşzamanlı olarak evrim geçirmesiyle yaşanan klasik ilişkilerden biri bu. Terenthina terentia türünden olduğu tahmin edilen tırtılların butları civarında, besleyici bir özsu çıkaran özel bir salgı bezi var. “Karıncaların sevdiği şeker ve aminoasit gibi şeylerden oluşan bir kokteyl,” diyor Pomerantz.

Bunun karşılığında karıncalar da tırtıl barmenlerini, kendilerine hoş bir ziyafet çekmek isteyen parazit eşekarısı ve diğer küçük hayvanlardan koruyor.



Bu ilişki tırtılların ait olduğu familyada oldukça yaygın. Florida Doğa Tarihi Müzesi koleksiyonlar genel müdürü pulkanat bilimci Andy Warren, “Karınca korumaları olmadan doğada sağ kalmaları çok zor,” diyor.

Peki ya sarı tomurcuklar? Çok tuhaf bir şey. Ne mantar, ne de meyve. Kimi ağaçların içinde yaşayan ender rastlanır bir tür parazit bitki. Apodanthes caseariae paraziti yılda bir kez gizlendiği yerden çıkıyor ve sarı tomurcuklarını ağacın kabuğundan dışarı itiyor. Ve bunu muhtemelen tam tırtılların beslenmesi gereken zamana denk getiriyor.


Sarı tomurcuklar, Peru’daki bu ağacın içinde yaşayan parazit bir bitkinin işi.

“Bunun bize gösterdiği şey, kelebek, tırtılı ve parazit bitki arasında bir ilişki olduğu,” diye konuşuyor Pomerantz. Ve tabi bir de karıncalar var.

Böyle karmaşık ilişkileri anlamanın türlerin korunmasında kilit bir rol oynadığını belirten Warren, bu konudaki çabanın “karıncaların kasıt olmadan ölmesi” nedeniyle İngiltere’de başarısızlığa uğradığını söylüyor. Kelebekler de ortadan kalkarken, gıda bitkilerin varlığını sürdürdüğünü söylüyor.

Peru’daki bu öykünün bir bölümü daha var. Pomerantz sarı tomurcukları ilk kez gözlemlediğinde pürtüklü ağaç gövdesi civarında uçan bir kelebek fark etmiş. Eğer bu aç tırtıllar gerçekten T. terentia ise –ki genetik testlerle kesin cevaplara ulaşılacak– kozasından çıktığında sarı tomurcukların arasına kolayca karışmasını sağlayacak parlak sarı bir beneği olan son derece güzel kanatları olacak.