Kazalara bağlı travmalar

Çoğunlukla üst çenede ön dişleri etkiler ve özellikle çocuklarda gözlenirler. Erişkinlerde de, ipliği dişle kesme gibi alışkanlıkların küçük travmalar oluşturduklarını belirtmek gerekir. Genellikle, dolaysız travma sözkonusudur; ama 2 diş kemerinin birbirine çarpması gibi dolaylı travma da olabilir. Otomobil kazaları, özellikle yüzü otomobilin ön camına vurma, çoğunlukla dişlerde ve yüzde travma kökenli bozunlara yolaçar.

İşlevsel travmalar

Dişlerini gıcırdatan (bruksizm) kişilerde ve dolgu tedavileri ya da protezleri iyi yapılmamış olan kişilerde gözlenir.

ÇEŞİTLİ BOZUNLAR

Sorumlu travmaların çokluğu gözönüne alınırsa, gözlenen bozunlar çok çeşitlidir. Başlıcaları arasında şunlar sayılabilir: Ezikler; çıkıklar, içe batmalar; çatlaklar; diş tomurcuğu travmaları; kırıklar; dişeti aşınmaları.

Ezikler

Tek ya da tekrarlamış küçük bir travmadan sonra diş-diş yuvası bağında oluşan bozunlardır. Klinik belirtisi, dişlerin birbirine değmesiyle artan ve çiğnemeyi güçleştiren kendiliğinden ağrılardır. Diş hafifçe oynayabilir. Elle muayenede ya da parmakla vurarak muayenede ağrir.

Bazen kolayca düzelebilir, ama ihtilatlar da görülebilir: Diş ölümü; granülom ya da diş destek dokusu kistleri oluşumu; içe batmalar; dönmeler.

Röntgen filmiyle, kırık olasılığı bir yana bırakılmalıdır.

Tedavi dişi gözlemeye dayanır. İhtilat durumunda tedavi ihtilata yöneliktir.

Çıkıklar

Diş çıkığı, dişin diş yuvasından az ya da çok ayrılmasıdır.

Diş az ya da çok hareketlidir; yer değiştirebilir.

Vurunca ve dokununca ağrır. Röntgen filminde diş-diş yuvası bağının da etkilendiği görülür.

Diş, tedavi edilmezse çürür ve enfeksiyonlara bağlı ihtilatlar ortaya çıkar.

İkinci bir çıkık biçimine «tam çıkık» adı verilir. Tam çıkıkta diş.yuvasından bütünüyle çıkmıştır; yerine oturtmayı denemek için, yuvasına yerleştirilir ve öteki dişlere dayandırılarak yerinde tutulur.

Diş çıkığı teşhisi koymak için, öteki diş travmaları olasılıkları bir yana bırakılmalıdır.

Tedavi, dişi yerine oturtmaya ve bağlamaya, sonra da hareketliliği ve dişözü canlılığını düzenli olarak gözlemeye dayanır.

Taç parçası kırığı.

Üst kesici diş açısı kırılmıştır.

İçe batmalar

Dişin ekseni yönünde etki eden dolaysız bir travma sonucunda, bir ya da birçok dişin kemik içine girmesi sözkonusudur.

Diş az ya da çok hareketli ve ağrılıdır. Görülmeyebilir, hattâ bütünüyle kemiğin içine gömülmüş olabilir. Dişin karşısındaki mukoza ve deride, kan toplanması sonucu bir morarma oluşur. Röntgen filmi, dişin konumunu saptamaya yardımcı olur.

İçe batmalarda hemen her zaman doku ölümü (nekroz) olup olmadığı gözlenir. Çoğunlukla diş kendiliğinden dışarı çıkar ve iltihaplanmalar oluşabilir.

Küçük içe batmalarda tedavi, ilgili dişlerin kanallarının doldurulmasına dayanır.

Çatlaklar

Özellikle aşırı kireçleşmiş dişlerde oluşur. Çoğunlukla gözle görülür klinik belirti yoktur ve röntgen filmi bir şey göstermez. Ağrılar günlerce sürüp, sonra kesilir: Bunlara yüzeysel çatlaklar denir. Derin çatlaklar, dişözüne kadar ulaşan çatlaklardır. Ağrılar sürekli, şiddetli ya da kesintilidir.

Çatlakların evrimi, ya dişin kırılmasına ya da dişözünün doku ölümüne doğru olur.

Ayırıcı teşhiste, diş kırıkları olasılıklarının bir yana bırakılması gerekir.

Yüzeysel çatlakları tedavi etmek için canlılıkları korunur ve çatlak doldurulur. Derin çatlaklarda, dişözü çıkarılır ve kaplama yapılır; ama çoğunlukla dişi çekmek zorunda kalınır.

Diş tomurcuğu travmaları

Ender raslanırlar; geçici dişler aracılığıyla kalıcı dişlerin tomurcuklarında ortaya çıkarlar. Kalıcı diş tomurcuğunun, çıkmış ya da kırılmış geçici diş kökü tarafından «delinmesi» ile oluşurlar.

Klinik belirtiler geçici diş çıkığı ya da kırığınınkiyle aynıdır; teşhis koymak için röntgen filmi çekmek gereklidir.

Diş tomurcuğu travmalarının evrimi önceden kestirilemez. Kalıcı dişlerde biçim bozukluklarına ya da gelişme bozukluklarına neden olabilirler. Hastanın yaşına göre, taç parçasına ya da diş köküne zarar verirler:

— 2 yaşından küçük çocuklarda, bozukluk taç parçasındadır dişte yalın bir lekeyle ya da biçim değişmesiyle belirir;

— 2-5 yaş arasındaki çocuklarda, bozukluk köktedir; taç parçası ve kök eksenleri arasındaki açının kapanmasıyla belirir.

Bu bozulmuş kalıcı dişler, çıkma (sürme) güçlüğü gösterebilirler: Diş kemeri üstünde normal yerlerini bulamadıkları için, çene kemiği içinde gömülü kalmaları; başka yerde, yani diş kemeri üstündeki normal yerlerinden uzakta çıkmaları.

Röntgen filmi aracılığıyla bütün öteki travmaların ayırdedilmesi gerekir.

Tedavinin temeli, özellikle kalıcı diş tomurcuğunun enfeksiyona uğramasını önlemek amacıyla, travmaya uğramış geçici dişin çekilmesidir.

Kırıklar

Diş kırıkları, dişin sert dokularındaki süreksizliklerdir. Kırık çizgisinin üstündeki çeşitli yerleşimleri, dişin korunmasında bazı sorunlar çıkarır.

Taç parçasındaki yalın kırıklar

Kırık çizgisi dişözüne ulaşmamıştır.

Kırık yalnızca mineyi ilgilendiriyorsa, hasta yalnızca dişin az ya da çok keskin kenarlarının neden olduğu bir sıkıntı duyar. Kırık fildişi tabakasını ilgilendiriyorsa, diş, dokunulduğunda ağrır; soğuğa, şekere ve sıcağa duyarlıdır. Çiğneme ve konuşma güçleşmiştir.

Çoğunlukla,çıkıntıların kesilmesi(mölaj) yardımıyla, birkaç haftada herşey yoluna girer. Ama dişözü ölümü de ortaya çıkabilir.

Mine kırıklarında, tedavi yalın bir parlatmaya (polisaj) dayanır. Fildişi tabakası kırıklarında, yüzeysel bir yakma (koterle) ve geçici bir dolgu yapılabilir. Tedaviyi izleyen dönemde haftalarca, hattâ aylarca, dişin canlılığını gözlemek gerekir.

Taç parçasındaki derin kırıklar

Bu durumda kırık, dişözü odacığına kadar ulaşır. Dişte çok şiddetli, yayılan bir ağrı vardır. Ağrı kendiliğinden oluşur ve soğukla artar. Kırığın yüzeyinde pembe bir leke görülür: Dişözü.

Tedavi edilmezse, dişte doku ölümü ve kangrenleşme başlayacaktır.

Erişkinde tedavi, dişözünü çıkarmayı ve kanalları doldurmayı kapsar.

Çocuklarda, kaplama yapılarak dişözünün canlılığı korunmaya çalışılır. Hasta sık sık denetlendikten sonra, kalıcı bir dolguyla tedavi tamamlanır.

Taç parçası-kök kırıkları

Diş, çiğneme sırasında ağrır. Muayenede diş çatlak bulunur; çünkü bu tip kırıklarda, kırık parça, bağlar tarafından tutularak her zaman yerinde kalır. Bazı hastalarda, dişözü de zarar görmüşse, ağrılar dişözü iltihabındaki (pülpit) gibi çok şiddetli ve kendiliğindendir. Röntgen filmi, kırık çizgisi düzeyinin görülmesini sağlar.

Tedavi edilmezse, dişözü kangrenleşir.

Kırık, kök boynuna yakınsa, uygun bir hareketsiz protez koyabilmek için kanalları tedavi etmek ve doldurmak gerekir (kırık, kök boynuna yakınsa) . Kırık, kök boynuna uzaksa, diş çekilmelidir.

Kök kırıkları

Diş, çiğneme sırasında ağrır ve diş-diş yuvası eklemi iltihabı belirtileri gösterir.

Kökün orta üçte bir ya da üst üçte bir bölümünde yerleşen kırık çizgisini gösteren röntgen filmi, teşhisin başlıca öğesidir.

Tedavi edilmezse, dişözü kangrenleşir.

Kırık orta üçte birde yerleşmişse ve diş canlı ise, ya dişe öteki dişlere dayandırılarak bir sağlamlık kazandırılır, ya dişe ince bir tel geçirilir ya da diş çekilir. Kırık alt üçte birde yerleşmişse, bu bölüm cerrahi girişimle çıkarılır ve kanallar doldurulur.

Birleşik kırıklar

Dişin birçok kırıkla parçalanmasıdır. Tedavinin yönü yalnızca röntgen filmiyle saptanır: Dişin kırık parçaları çıkarılır.

Aşınmalar

Dişlerin mekanik aşınması, tekrarlanan sürtünmelerle önce minenin, sonra da fildişi tabakasının yavaş ve ilerleyici biçimde yitmesidir.

Birleşik görünümlü, parlak, cilalı bozunlar yalnızca muayenede görülür; bu bozunlarm yerleri değişiktir: Kesicilerin kenarı; köpekdişlerinin ucu; azı dişlerinin örtücü (yatay) yüzleri; kök boynu; hattâ kesici dişlerin dış yüzleri ve dil yüzleri. Yalnızca hızlı aşınma durumunda sıcak, soğuk, şeker ve asitlerin oluşturduğu ağrılar belirir.

Şiddetli aşınmalarda, bozunlar dişözüne ulaşır ve dişözü iltihaplarına, dişözü ölümüne neden olurlar.

Bozunların birleşik ve parlak görünümü, aşınmaların çürük bozunlarından ayırdedilmesini sağlar. Aşınmalar, kök boynu aşınmalarından da kesin olarak ayırdedilirler.

Tedavi koruyucu amaçlı olabilir:

— çocuklarda, birbirine karşıt dişlerin temas anormalliklerinin düzeltilmesi;

— erişkinlerde mesleksel bazı alışkanlıkların ortadan kaldırılması;

— uygun protezler yapılması.

Ama yüzeysel bozunlar karşısında hafif bir

Aşınma. Dişetinin tahrişiyle dişlerin niteleyici aşınması.

fırçalama (brosaj) ya da yüksek frekanslı akım uygulanabilir. Derin aşınmalarda, bozunu tıpkı bir çürük gibi tedavi etmek gerekir. Öteki dişleri korumak için de, eksik dişler tamamlanmalıdır.

Özellikle azı dişlerinin eksikliği, anormal biçimde aşınan ön dişler için zararlıdır.